جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع تحقیق حاضر، «سرنوشت از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه» است. پرسش اصلی این نوشتار آن است که اساساً رویکرد قرآن و نهج البلاغه درباره موضوع سرنوشت چیست. به منظور روشن شدن پاسخ این پرسش، سؤال های دیگری مطرح می شود که پرداختن به پاسخ آن ها، سبب روشنی پاسخ سؤال اصلی می شود. از جمله این که آیا سرنوشت انسان به دست خود او است یا به دست موجودی دیگر؟ آیا اعتقاد به قضا و قدر، با اختیار سازگار است و آیا علم ازلی و تقدیر پیشین خداوند به معنای جبری بودن سرنوشت نیست؟پاسخ این است که قضا و قدر علمی خداوند، به افعال انسان، به صورت مطلق تعلّق نمی گیرد; بلکه متعلّق قضا و قدر، عمل انسان با تمام ویژگی های آن است که از جمله می توان به اختیاری بودن و تأثیر اراده و قدرت انسان در وقوع آن اشاره کرد. همچنین تأثیر قضا و قدر عینی خداوند در وقوع افعال بندگان، از مسیر اسباب و در چارچوب نظام علّی عالم تحقّق می پذیرد و از آن جا که اراده انسان، یکی از مبادی علّی افعال اختیاری او است، قضا و قدر در مورد افعال اختیاری، از مجرای اراده و اختیار انسان تأثیر می گذارد; بنابراین، تعیین ویژگی های افعال اختیاری و تعیّن بخشیدن و ایجاب آن، به هیچ وجه مستلزم طرد و سلب اختیار نیست; بلکه با آن همراه است و از مجرای آن می گذرد. حاصل آن که طبق نظر قرآن و نهج البلاغه، انسان هر آن اختیار دارد با انجام کارهای خوب یا بد، طبق «قدر» آن ها و در چارچوب مشیّت الهی، سرنوشت آتی خود را تعیین کند.

از مباحثی که در الهیات فلسفی یهود، اسلام و مسیحیت بدان پرداخته شده رابطة وجودی و تدبیری خدا با جهان است. این مسئله که با عنوان ""عنایت یا مشیت الهی""مطرح شده است در واقع از تمایز های مهم الهیات فلسفی در حوزة ادیان ابراهیمی با فلسفه های یونانی است، چرا که در الهیات یونانی به رابطة ایجادی بین مبدأ هستی و جهان توجه نشده است بلکه اصل ، عدم عنایت و التفات موجود عالی نسبت به دانی است. سه فیلسوف برجسته و تأثیر گذار در الهیات یهودی ، مسیحی و اسلامی - ابن میمون ، ابن سینا و توماس آکوئینی - با نگاه به این اصل و با الهام از متون دینی تفسیر متفاوتی از رابطة خدا با جهان ارائه نموده اند. هر چند ابعاد و فروعات این بحث بسیار گسترده است ولی با توجه به محدودیت مقاله به تحلیل دیدگاه این سه اندیشمند در توضیح تنها چهار پرسش محوری مرتبط با عنایت و مشیت الهی بسنده شده است و میزان توفیق آنان در تبیین فلسفی این موضوع و نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه های آنان ارزیابی شده است .

بداء یکی از اعتقادات شیعه امامیه است که در آیات و روایات اسلامی ریشه داشته، تنها در بخشی از نظام آفرینش رخ می دهد و مصادیق عینی متعددی از قرآن و احادیث آن را تایید می کنند.مقاله حاضر بر آن است تا با روش توصیفی ـ اسنادی با شیوه بیان مصداقی، جوانب موضوع را بررسی و پس از پرداختن به معنای لغوی و اصطلاحی آن از دیدگاه فریقین، مصداق هایی از وقوع بداء در آیات و روایات را ارائه دهد؛ و سپس ضمن به تصویر کشیدن رابطه آن با علم الهی، نتیجه می گیرد که آیات و اخبار بدائی نظر شیعه را دراین باره تایید می کند.