جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برابر نظریه متفکران قرن 21 قرن غلبه قدرت نرم بر قدرت سخت است، ماهیت قدرت نرم قابلیت ها و ظرفیت ها، تجهیزات و ساز و برگ های نظامی و اقتصادی و تولید منابع و ثروت ها نیست بلکه توانایی گسترش فرهنگ ها، ارزش ها، باورهای جامعه ای به جامعه دیگر است. قدرت نرم انقلاب اسلامی تفاوت اساسی با قدرت نرم در فرهنگ لیبرال دمکراسی غرب دارد. در قدرت نرم انقلاب اسلامی نگاه جدید به انسان، تفکر انسانی، جامعه، معنویت جای خود را به مولفه های مادی گرایی داده است و کارکردهایی چون احیای هویت جهان اسلام، ارتقا بیداری اسلامی بازسازی تمدن نوین اسلامی، تغییر معادله قدرت در منطقه، به چالش کشیدن هژمونی غرب، گشایش جبهه ثالث در روابط بین الملل، الهام بخشی، پرچمداری انقلاب فرهنگی جهانی و همکاری و همگرایی منطقه ای را برای جامعه بشری خصوصا جهان اسلام به ارمغان آورده است و رویکرد جدیدی در دفاع بازدارنده به عنوان تاثیرگذاری مطلوب قدرت نرم و پیشرفته ماهیت و جوهره فرهنگی انقلاب اسلامی بر سایر مولفه های دیگر قدرت در روابط بین الملل حاکم و راه و رسم جدیدی را در پیش روی مسلمانان مستضعفان و آزادی خواهان قرار داده است که در نوع خود بی بدیل است. روش تحقیق مقاله حاضر از روش آمیخته اسنادی و میدانی و از تکنیک های SPSS, Lisser و روش های استنباط آماری ناپارامتریک و آزمون دوجمله ای فریدمن، آزمون همبستگی پیرسون، اسپیرمن استفاده شده است.

سال های 2011 و 2012 شاهد دگرگونی و حوادث بزرگی در جهان عرب بود. موج آزادی خواهی، ظلم ستیزی و انقلاب، جهان عرب را فرا گرفت و این موج با استعفای عبداله صالح، دیکتاتور یمن به اوج خود رسید. از زمان وقوع انقلاب در کشورهای فوق الذکر مطالب گوناگونی درباره نقش رسانه های جمعی مانند شبکه های تلویزیونی، خبری یا ماهواره ای، جراید و مطبوعات و ... همچنین رسانه های جدید یا دیجیتال مانند سایت های اینترنتی اعم از شبکه های ارتباطی مجازی مانند فیس بوک، توییتر و ... در پیشبرد روند این اعتراض ها و انقلاب ها نوشته شده است. رسانه ها با آگاهی دادن به مردم، انتشار اطلاعات و گسترش عقاید آزادی خواهی و ظلم ستیزی به منزله یکی از عوامل تسریع کننده این انقلاب ها به حساب می آیند. این مقاله به شیوه توصیفی تحلیلی ضمن تبیین مختصر مشخصات انقلاب های عربی، به این سوال اصلی پاسخ می دهد: رسانه های جدید چه تاثیری بر انقلاب های عربی داشته است؟

انقلاب اسلامی ایران، تجلی قدرت نرم به معنای توانایی معنوی و تاثیرگذاری در رفتار دیگران بدون تهدید یا پرداخت هزینه محسوس است. پیام جذاب انقلاب اسلامی در سطح تحلیل منطقه ای و بین المللی توانست رهگشای ملت های مسلمان و ملل جهان سومی و مستضعف شود، راه و رسم و الگوی جدیدی را پیش روی آنان قرار دهد و ضمن احیای هویت جهان اسلام، ارتقای بیداری اسلامی بر اساس تکیه بر خودباوری فرهنگی و پرچم داری انقلاب فرهنگی جهانی را به ارمغان آورد.روش، آمیخته است؛ در مطالعه اکتشافی از روش اسنادی و در جمع آوری نظرهای افراد خبره از روش توصیفی و استنباطی و از تکنیک پرسش نامه، در مرحله تجزیه و تحلیل یافته ها از روش توصیفی و آزمایشی و از تکنیک مقطعی و Lizrer و Spss و تدوین و تحلیل سناریوهای فرهنگی جهان و انتخاب سناریوی منتخب از رویکرد عدم قطعیت بحرانی (Schwartz) استفاده شده است. سناریوهای فرهنگی حاکم بر جهان در قرن بیست و یکم به شناسایی پنج سناریوی اصلی منجر شد و در کنکاش حاضر سناریوی جمهوری اسلامی ایران در افق چشم انداز بیست ساله از میان آنان انتخاب گردید.

منطقه خاورمیانه همواره از تغییر و تحولات داخلی کشورهای واقع در منطقه، تعاملات موجود در سطح منطقه ای و نیز معادلات قدرت در سطح کلان نظام بین الملل تاثیر پذیرفته است. در حال حاضر نیز تغییر نظام های سیاسی برخی از کشورهای عربی هرچند مقوله ای داخلی است اما توانسته است کم و کیف تعاملات و روابط را در سطح منطقه ای تحت تاثیر خود قرار دهد. دلیل اصلی این وضعیت آن است که تحولات موجود در خاورمیانه ساختار قدرت در منطقه را تحت تاثیر خود قرار داده است. تحولات موسوم به بیداری اسلامی که منجر به تغییر برخی از نظام های سیاسی در دنیای عرب شده است و برخی دیگر را در معرض چالش قرار داده، خود سبب گشته است که به صورت ناخواسته جایگاه منطقه ای برخی از دولت ها ضعیف شود و جایگاه برخی دیگر ارتقا پیدا کند. بررسی تاثیر تحولات بیداری اسلامی بر روابط عربستان و ایران به عنوان دو دولت عمده منطقه هدف اصلی این نوشتار است. در این نوشتار با بیان اینکه تحولات بیداری اسلامی جایگاه منطقه ای عربستان را متزلزل و در مقابل جایگاه منطقه ای جمهوری اسلامی ایران را ارتقا داده است، استدلال می گردد که عربستان در مواجهه با این وضعیت به اشکال مختلف سیاست موازنه جویانه را در مقابل جمهوری اسلامی ایران در پیش گرفته است. بررسی ابعاد و اشکال سیاست های موازنه جویانه عربستان هدف اصلی این نوشتار می باشد.

علمایی نظیر شیخ فضل اله نوری می دانند که قرآن کریم و دین مبین اسلام جاودان است و از نقص و زوال و تحریف مصون و مبراست و همواره چراغ راه هدایت و قانون زندگی بشری است، لیکن قانونی که در کتابخانه باشد و نه در مقام اجرا و صحنه اجتماع توان هدایت و بیداری انسان ها و اصلاح روح و رفتار آنان را ندارد و همان گونه که در صدر اسلام ولایت و حکومت امری ضروری بود، اکنون نیز خاتمیت اسلام اقتضا می کند که ولایت و رهبری دینی استمرار یابد و در مقابل سلطه استعمارگران و یا انحرافات شکل گرفته واکنش داشته باشد.نقش شیخ فضل اله نوری، در واکنش مقابل غرب گرایان و انحرافات به وجودآمده در نهضت عدالت گرایانه مشروطیت و تبیین و ارائه الگوی نظام سازی شیعه، بی بدیل بود، زیرا وی در دوره ای که دنیای استعمار و غرب جدید هیچ مانعی برای تک تازی های نظری و عملی خود قائل نبود، اعتقاد داشت که دین مبین اسلام و مذهب تشیع کامل ترین قوانین الهی را در دست دارند. او با قول و عمل سیاسی خود در طراحی و شکل گیری این الگوی عملی (نظام سیاسی مبتنی بر قائده ولایت فقیه) از نثار جان خود هم دریغ نکرد.

در این پژوهش تلاش گردیده تا با استفاده از نظریه «نئوکلاسیک ها» رویکرد دولت های عربی منطقه خاورمیانه در قبال انقلاب اسلامی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی مورد بررسی قرار گیرد. سوال اصلی این است که وقوع انقلاب اسلامی به عنوان منشا و منبع بیداری اسلامی چه تاثیری بر مواضع و رویکردهای کشورهای عرب منطقه در قبال سیاست خارجی ایران داشته است؟ فرضیه ای که در پاسخ ارائه شده چنین است که برداشت های منفی و تهاجمی رهبران کشورهای عربی منطقه از اصول و مبانی انقلاب اسلامی ایران، موجب رویکرد تهاجمی و خصمانه این کشورها نسبت به جمهوری اسلامی ایران گردیده و با همکاری غرب، پروژه ایران هراسی را در این منطقه رقم زده اند. همچنین تلاش این کشورها در راستای مهار ایران، نشان دهنده نگرانی دولت های محافظه کار و غیر دموکراتیک عربی منطقه از احتمال تکرار وقوع انقلاب اسلامی در کشورهای خود می باشد. امری که موج جدید بیداری اسلامی به آن عینیت تازه ای بخشیده است.

بیداری اسلامی (انقلاب های نوظهور جهان عرب) واجد تحولاتی است که سیاست خارجی تمام بازیگران منطقه از جمله ایران را متاثر خواهد کرد. جمهوری اسلامی ایران که برخاسته از انقلابی مذهبی است، در مواجهه با این تحولات، توامان فرصت و چالش های متعددی را در عرصه سیاست خارجی راهبردی خود شاهد بوده که برآیند این روند، الزام گزینش راهبردی قابل اعتنا برای تامین امنیت و استفاده از فرصت ها را گوشزد می کند. این پژوهش با توجه به بافت منطقه خاورمیانه و رهیافت های متنوع نظری در عرصه سیاست بین الملل، اتخاذ راهبرد منطقه ای ایران مبتنی بر رویکرد نظری «رئالسیسم تدافعی» را از قابلیت بیشتری جهت توفیق در مواجهه با تحولات منطقه دانسته، تا ضمن افزایش قدرت ملی، خصومت های رقبای منطقه ای را نیز بر نیانگیزد. در این راستا، ایران ضمن تعریف دو حلقه فوری و غیرفوری در محیط امنیتی خویش، سعی در استفاده از دو ابزار استراتژیکی و ایدئولوژیکی برای رفع نگرانی های راهبردی خود نموده است تا ضمن برطرف نمودن تهدیدات امنیتی از یک طرف و از طرف دیگر با حمایت از اکثر انقلاب های منطقه در راستای افزایش نقش منطقه ای خود، پیروزی جبهه اسلامی و تقویت محور مقاومت اسلامی گام بردارد.

قدرت انقلاب ایران نه به خاطر قدرت نظامی یا اقتصادی آن، بلکه به خاطر وجه فرهنگی و معنوی آن است. انقلاب اسلامی ایران یک مصداق از مصادیق گفتمان معنویت خواهی در سیاست یا حضور دین در سیاست است که امروزه نمود عملی این خواسته و تکرار آن را در قیامهای کشورهای مسلمان که به نام بیداری اسلامی خوانده می شود، شاهد هستیم. این مطالبه در کشورهای اسلامی از راه قهر و زور به آنها منتقل نشده است، بلکه این همان قدرت نرم انقلاب اسلامی ایران است که ریشه در اعتقادات اسلامی مشترک همه مسلمانها دارد و به صورت غیرمستقیم در این کشورها باعث خیزشهای اسلامی شده است و همچنان ادامه دارد. این مقاله در پی پاسخ به این سوال است که قدرت نرم انقلاب اسلامی ایران در چه ویژگی هایی از آن نهفته است و چگونه در انقلابهای منطقه عربی و شمال آفریقا نمود یافته است. فرضیه ای که در این رابطه مطرح می شود، عبارت است از: «قدرت نرم انقلاب اسلامی ایران در ایدئولوژی اسلامی آن و تبلیغ حضور معنویت در سیاست نهفته است که در انقلاب ایران توسط امام خمینی کشف و به دنیا اعلام شد و با شروع این جنبشها در کشورهای اسلامی این قدرت توسط مردم این کشورها فهم و تبدیل به موج بیداری اسلامی شد و ظهور آن را در شعارها و اقدامات عملی انقلابیون در این کشورها می توان مشاهده کرد». این فرضیه بر پایه چارچوب نظری صدور فرهنگی انقلاب مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

ارتباط انقلاب اسلامی ایران با پدیده بیداری اسلامی و موضوع اسلام سیاسی و همچنین تاثیر انقلاب اسلامی بر این مقوله، از مباحثی است که توجه پژوهشگران را به خود جلب نموده و پژوهش های فراوانی در این زمینه صورت گرفته است. از طرفی تحولات اخیر موسوم به «بیداری اسلامی» از مباحثی است که سوالات فراوانی را پیش روی پژوهشگران قرار داده و فهم آینده مسائل مرتبط با این حوزه، از اهمیت فراوانی برخوردار است.بر این اساس سوال مقاله حاضر این است که جنبش های اخیر مشهور به «بیداری اسلامی»، چه تاثیری بر آینده «اسلام سیاسی» در منطقه خواهد گذاشت و در این میان جایگاه و نقش انقلاب اسلامی ایران به چه صورت خواهد بود.نگارنده در تلاش است تا با کاربست روش گفتمان و از رهگذر نقد و بررسی چند فرضیه محتمل و مطرح در این زمینه، پاسخی مطلوب برای سوال مذکور بیابد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که تحولات اخیر موسوم به «بیداری اسلامی» بستر مناسبی برای تقویت اسلام سیاسی در منطقه را فراهم خواهد نمود.

امواج بیداری اسلامی، از دویست سال پیش تاکنون، هر روز بلندتر و گسترده تر شده است. مهم ترین دستاورد این حرکت تاریخی از حاشیه به متن کشیده شدن احکام اسلامی و، در ادامه، بازگشتن تدریجی خودباوری به جهان اسلام است. امروزه، با عملیاتی شدن این مقصود و همگام با رشد سریع بیداری اسلامی، بسیاری از حاکمان دست نشانده و مستبد کشورهای اسلامی سست شدن پایه های حکومت خود را احساس می کنند. با وجود این، این جریان بیداری و بیدارساز، امروزه، از بعد داخلی، با موانع زیادی روبه رو شده است. بر همین اساس، سوال اصلی مطرح شده در این مقاله این است که «از نگاه امام خمینی مهم ترین عوامل داخلی منع کننده بیداری اسلامی در کشورهای اسلامی چیست.» نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که به باور امام تداوم روند بیداری اسلامی مستلزم مانع زدایی و فراهم ساختن زمینه های بازگرداندن خودباوری علمی و معرفتی و نیز دوری از تفرق و تحجر است. در این پژوهش، ضمن بررسی بیداری اسلامی از دیدگاه امام خمینی، طی فرایندی آسیب شناسانه، موانع داخلی این پدیده سیاسی - اجتماعی را مورد بررسی قرار داده ایم.