جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

همواره یکی از دغدغه‌های دانش‌پژوهان، تهیه منابع تحقیق است. این مهم برای موضوعی چون کلام اسلامی که تاریخی هزارساله و مسائلی هزارگانه دارد، اهمیت بیشتری می‌یابد. نوشتار حاضر تلاش کرده است منابع دست اول از متون کهن علم کلام را به صورت اجمالی معرفی کند همچنین در این متن مهمترین آثار تاریخ اندیشه های کلامی فرقه های مسلمان به ترتیب تاریخ دورۀ حیات مؤلفان در این جا فهرست شده اند. این فهرست به محقق کمک می دهد تا تغییرات و تحولاتی را دریابد که در فرآیند شکل گیری و بسط فرقه ها پدید آمده اند. در انتهای متن مهمترین آثار کلامی شیعیان امامی به ترتیب تاریخ دورۀ حیات مؤلفان در این جا فهرست شده اند. این فهرست به محقق کمک می دهد تا تغییرات و تحولاتی را دریابد که در فرآیند شکل گیری و بسط کلام شیعه امامی پدید آمده اند. این فرآیند از ماهیت حدیث گونه مسائل و پاسخها شروع می شود، سپس ماهیت صرفا کلامی دارد و در انتها ماهیتی فلسفی-عرفانی پیدا می کند.

کتاب ظاهرة الارجاء في الفكر الاسلامي پایان نامه دکتری شخصیتی سلفی است به نام سفر الحوالی. این پایان نامه زیر نظر محمد قطب ایدئولوگ مشهور جريان انقلابي سلفیه در دانشگاه ام القري مکه مکرمه نوشته شده و از منظر این جریان به نقد اندیشه های مرجی گرایانه پرداخته است. اين کتاب در سال ۱۹۹۹ میلادی توسط انتشارات دار الکلمة منتشر شده و متن اصلی آن به زبان عربی است.

این رساله تحصیلی که متعاقبا با عنوان «موقفُ الرَّازي من مسائِلِ الإيمان والأسماء والأحكام - عرضٌ ونقْدٌ» به صورت کتاب چاپ شده، از موضع اندیشه سلفی و قرائت وهابیت به نقد «تفسیر کبیر» و اندیشه فخر رازی و اشاعره پرداخته است.

الإبانة، یا «الإبانة الكبری»، یا «الإبانة عن شريعة الفرقة الناجية و مجانبة الفرق المذمومة»، تألیف ابوعبدالله عبیدالله بن محمد بن محمد بن حمدان عکبری معروف به ابن بطة عکبری (متوفی 387ق)، کتابی کلامی- روایی در دفاع از عقاید فرقه حنبلی است. ابن بطه در مباحث کلامی صرفاً به کتاب و سنت، چنانکه روش اسلاف وی بوده، تکیه دارد و تفکر حنبلی را با تعصب شدید طرح می‌کند و در فصل اول کتاب ابانه، لبه تیز حملات خود را متوجه مخالفین به‌خصوص شیعه نموده است. حتی فصل دوم این کتاب که با هدف تبیین معتقدات تألیف شده است، جنبه جدلی دارد و به‌طورکلی با توجه به همین خصیصه در کلام ابن بطه، درک بهتر آن مستلزم مقایسه کتاب ابانه او با آثار مخالفین معاصرش، مانند استغاثة ابوالقاسم کوفی امامی خواهد بود. ابن بطه یکی از شخصیت‌های برجسته جنبشی است که در سده 4ق/10م پدید آمد و هدف آن دفاع از ابوبکر، عمر، عثمان و نیز معاویه و کلاً آن دسته از اصحاب پیامبر(ص) بوده که مورد بی‌مهری شیعیان بوده‌اند؛ مثلاً وی از نخستین کسانی است که معاویه را با لقب خال‌المؤمنین یاد کرده است. نویسنده در مقدمه‌اش به احادیثی در ایجاد بدعت‌ها در دین اشاره کرده است؛ مثلاً در حدیث شماره 11 کتاب اثری از ابن عباس آورده که در هر سال بدعتی ایجاد می‌شود و سنتی از بین می‌روید تا اینکه بدعت‌ها احیاء و همه سنت‌ها از بین می‌روند‏؛ و در شماره 24 به سخن فضیل بن عیاض اشاره کرده که از زمانی سخن می‌گوید که مردم، حق و باطل و مؤمن و کافر و امین و خائن را از هم تشخیص نمی‌دهند و معروف را معروف و منکر را منکر نمی‌دانند‏. سپس در انتهای مقدمه با تأکید بر پیروی از سلف می‌نویسد: هرکسی که خداوند به او عقل درست و چشم نافذ عطا کرده است، با دقت نظر و تفکر و تأمل در امر اسلام و مسلمانان و با میانه‌روی و پیمودن راه درست برایش روشن می‌شود که بیشتر و عموم مردم از اعقاب و گذشتگان خویش روی برگردانده، پس از راه دور شدند و از برهان صحیح برگشتند. روشن است که بسیاری از مردم آنچه را که گذشتگان قبیح می‌دانستند نیکو شمردند و آنچه را حلال می‌دانستند حرام شمردند و البته اخلاق مسلمین و عملکرد آنان که بصیرت دینی داشتند و اهل ایمان و یقین این‌گونه نبوده است‏. نویسنده در بخشی از مطالب کتاب به اشاره به اینکه فرقه ناجیه یکی و فرقه‌های مذمومه هفتادوچند فرقه هستند تصریح کرده که در تشخیص فرقه ناجیه اختلاف فراوان وجود دارد. هر یک از فقهای مسلمین مذهب خود را فرقه ناجیه دانسته و بر مخالفانش ایراد می‌گیرد‏. مالک بن انس، شافعی، احمد بن حنبل هر یک مذهبی دارند که دیگران با او مخالفت می‌کنند. گروهی از معتزله و رافضه (شیعه) و غیر اهل سنت بر ما ایراد می‌گیرند و می‌گویند که حق یکی است پس چگونه این مذاهب با هم اختلاف دارند؟ او با توجیه این موضوع که اختلافات بین این مذاهب در اصول و اساس دین نیست به انتساب اتهاماتی به شیعه (رافضه) پرداخته و چنین تصویر کرده که شیعه هر کسی را که از این مذهب پیروی نکند را کافر می‌داند. تمسک به سنت و جماعت‏، رد عقاید مرجئه‏، تبیین کفر و گمراهی جهمیه‏، پاسخ‌های احمد حنبل به سؤالات معتصم تحت عنوان محنة و مصیبت امام احمد بن حنبل از جمله مباحث کتاب است. یکی از ابواب کتاب به احادیث امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب(ع) اختصاص یافته است. در یک از روایات پیرمردی از آنحضرت پیرامون قضا و قدر سؤال می‌کند. آنحضرت می‌فرماید: ای شیخ، آیا گمان کردی که قضا و قدر اجباری است. اگر این‌گونه بود امر و نهی، وعد و وعید، ثواب و عقاب باطل می‌شد؛ و نیکوکار در پاداش گرفتن بر گناهکار اولویت نداشت و گناهکار در عقوبت شدن بر نیکوکار مقدم نبود.

این پایان نامه به پیروی از ابن تیمیه از همان ادبیات و سبک و سیاق وی در منهاج السنة متابعت کرده است.