جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تاريخ امام حسین عليه‌السلام = موسوعة الإمام الحسين عليه‌السلام ، دانشنامه‌ای 24 جلدی پیرامون زندگی امام حسین علیه السلام، واقعه عاشورا و مباحث مرتبط با آن است. اگرچه عنوان و زبان کتاب، عربی - فارسی است، اما این موضوع تنها در مقدمه رعایت شده و مباحث متن کتاب ترجمه نشده است؛ لذا برای محققان بیشتر قابل استفاده خواهد بود. هدف از این تحقیق، گردآورى و دسته‌‏بندى همه مطالبى است که از قدیم تاکنون درباره واقعه عاشورا در کتب و مقاتل مختلف آمده است؛ تا به این ترتیب، نویسندگان، ادبا، محققان و خطبا بتوانند به‌آسانى و به‌‏طور مطلوب از آن استفاده کنند. کتاب در 24 جلد بدین‌ترتیب تألیف شده که در جلد اول پس از مقدمه ناشر و علامه جعفری تا جلد ششم به واقعه عاشورا پرداخته شده است. در جلد هفتم و هشتم قیام توابین و خروج مختار ذکر شده است. از جلد نهم تا چهاردهم اولاد امیرالمؤمنین، امام حسن و امام حسین علیه السلام و عقیل و مسلم بن عقیل معرفی شده‌اند. از جلد پانزدهم تا هفدهم ویژگی‌های اصحاب امام حسین علیه السلام بیان شده است. پس از آن تا جلد آخر کتاب اختصاصات و مطالبی که در منابع مختلف در رابطه با آن‌حضرت آمده، گردآوری و ارائه شده است. این کتاب به سه محور زیر تقسیم شده است: محور اوّل: بررسى تاریخ عاشورا و علل حوادث و پیامدهاى آن است. این‏ محور شامل دوره امامت امام حسین علیه السلام تا هلاکت معاویه، خلافت یزید و خوددارى امام از بیعت با وى و خروج از مدینه، هجرت از مکه به کربلا و حادثه عاشورا، مقتل سادات شهدا و سید الشهدا علیه السلام و حوادث پس از عاشورا تا بازگشت اهل‌بیت علیهم السلام به مدینه مى‏‌باشد. در انتهاى این محور، فصلى با عنوان «عقوبت قاتلان و خونخواهى مختار از آنان» گنجانده شده است. محور دوم: گردآورى اطلاعات در مورد احوال شخصیت‌هاست و شامل اهل‌بیت علیهم السلام، اصحاب سیدالشهدا علیه السلام و زنانى مى‏‌باشد که در جریان واقعه عاشورا با ایشان همراه بودند. محور سوم: حیات امام حسین علیه السلام از ولادت تا زمان حادثه عاشورا، فضایل و سیره سیدالشهدا علیه السلام و همچنین آیات و احادیثى را در بر می‌‏گیرد که در مورد آن ‌حضرت و یا مربوط به شهادت ایشان است. در آخرین جلد از کتاب نیز مطالبی چون فلسفه شهادت امام حسین علیه السلام، رفع شبهات حول شهادت آن حضرت، گریه و نوحه‌سرایی، استشفا به تربت و فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام مطرح شده است. جلد 20 آیت و سوری که امام حسین علیه السلام تفسیر نموده و توصیف امام توسط پیامبر اگرم صلی الله علیه و آله از موضوعات این مجلد است.

کتاب "موسوعة الإمام الحسين علیه السلام في الکتاب و السنّة و التاريخ" ، اثر محمد محمدى رى‌شهرى، با همكارى سيد محمود طباطبايى‌نژاد و سيد روح الله سيد طبايى، در موضوع بررسى ابعاد مختلف زندگانى، شخصيت، قيام و شهادت امام حسين علیه السلام و حوادث و آموزه‌هاى مرتبط با آن، با بهره‌گيرى از قرآن، حديث و تاريخ مى‌باشد. موسوعه بعد از ترجمه به فارسی به نام "دانشنامه امام حسين علیه السلام بر پايه قرآن، حديث و تاريخ" نام گرفته است. ساختار در پيشگفتار، تاريخ زندگانى امام حسين علیه السلام به پنج دوره تقسيم و هريك مفصلا توضيح داده شده است درآمد، مقدمه مفصلى است كه در آن، ويژگى‌هاى اثر حاضر و مراحل تحقيق و تدوين آن، به‌صورت مبسوط، تشريح شده است جلد 1 از 2 بخش اصلی تشکیل شده است 

قرآن کریم می فرماید حق ذوی القربی را باید داد، این کتاب به این نکته اشاره می کند که درباره اهل بیت است و تفاسیر مختلفی از مفسرین و راویان اهل سنت نقل می کند و در ادامه به روایت پیامبر می پردازد که فرمود حسنین ابناء من هستند...

کتاب حاضر درباره فضایل معصومین و مشخصا درباره سیره و فضایل، زندگانی و تاریخ شهادت امام حسن و امام حسین علیهماالسلام می باشد.

نویسنده کتاب که شیعه را اهل بدعت و ضلالت مى داند، على رغم داشن اطلاعات کافى از منابع و ادلّه معتبر مبنى بر حقانیت ولایت و خلافت اهل بیت پیامبر(صلى الله علیه وآله)، به مخالفت با کتاب خداو سنت رسول خدا برخاسته و ضرورى ترین حقایق قرآنى و نبوى را نیز انکار کرده و حتى آنها را بدعت معرفى کرده است. او با استناد به تعدادى احادیث ضعیف و حتى جعلى درباره فضایل و عدالت صحابه رسول خدا، به توهین و اسایه ادب به پیشگاه اهل بیت پیامبر(علیهم السلام) و شیعیان آن بزرگواران پرداخته است. از آنجا که مراد از اهل البدع و الضلال شیعه است، معاصران اهل سنت در تصحیح و چاپ این کتاب، عنوان الصواعق المحرقه على اهل الرفض و الضلال و الزندقه را انتخاب کرده اند. او در این کتاب سه مقدمه به ترتیب زیر نگاشته و سپس به اصل مطالب خود پرداخته است: مقدمه اول، انگیزه تالیف کتاب که احادیثى درباره سبّ و لعن اصحاب پیامبر و مجازات دنیوى و اخروى آن جمع کرده است; مقدمه دوم، درباره وجوب نصب امام توسط خود اصحاب رسول خداپس از رحلت ایشان (و البته بلافاصله بعد از رحلت که هنوز بدن مطهر آن بزرگوار تجهیز نشده !!!) است; مقدمه سوم، روش هاى نصب امام ونقد نظر شیعه در این باره است. او پس از این سه مقدمه، کتاب خود را در یازده باب تنظیم کرده و در ذیل هر باب چند فصل آورده است. سپس تتمّه اى را در تحت چند باب ذکر کرده است. عناوین باب هاى اصلى کتاب به ترتیب زیر است: - باب اول: کیفیت خلافت ابوبکرو استدلال بر درستى آن; باب دوم: که عنوان مخصوصی براى آن ذکر نشده است; باب سوم: اثبات افضل بودن ابوبکراز سایر صحابه; باب چهارم: خلافت عمر; باب پنجم: اثبات فضایل و خصوصیات عمر; باب ششم: خلافت عثمان; باب هفتم: فضایل عثمان; باب هشتم: خلافت على(علیه السلام) که این باب در فهرست کتاب نیامده و در متن کتاب نیز مشخص نیست و هیتمى به طور عمدى عنوان آن را با مساله قتل عثمان ترکیب کرده است; باب نهم: حالات و فضایل على(علیه السلام); باب دهم: خلافت امام حسن و فضایل ایشان; باب یازدهم: فضایل اهل بیت پیامبر(علیهم السلام) و آیات نازل شده در حق ایشان. از بزرگترین تناقض گویى هاى او در این کتاب این است که: به نقل از احمدبن حنبل مدعى است براى هیچ کس مثل على(علیه السلام) فضایل و مناقب نقل نشده است و از طرفى ابوبکر را افضل صحابه معرفى کرده است. البته او هیچ ملاک صریح و صحیحى براى تشخیص افضل بودن صحابه به دست نداده و صرفاً اجماع را ملاک دانسته و مدعى اجماع شده است. در حالى که اجماع علماى اسلام بر این است که على بن ابى طالب(علیه السلام) داراى فضایلى است که هیچ یک از اصحاب آن فضایل را دارا نیستند. با این وصف دیگر نوبت به مقایسه بین اصحاب و تعیین افضل نمى رسد. وانگهى هیتمى براى فرار از قبول افضلیت آن حضرت به نشر فضایل درباره اشخاص دیگرى مثل ابوبکر و عمر پرداخته است با این توجیه که این کار به خاطر مصالح عمومى مسلمین و دورى از فتنه هاى احتمالى صورت مى گیرد و این در واقع نوعى انکار فضایل امیرالمومنین(علیه السلام) است. البته مطالب و نظرات هیتمى در این کتاب از تیغ برّان نقادان و اهل نظر در امان نمانده و علماى بزرگ شیعه کتاب هاى فراوانى در ردّ آن نوشته اند که از مهم ترین آنها مى توان به موارد زیر اشاره کرد: 1ـ الصوارم المهرقهفى نقد الصواعق المحرقه که توسط علامه قاضى نورالله شوشترى (تسترى) صاحب کتاب «شرح احقاق الحق» نوشته شده است. 2ـ البوارق الخاطفه فى جواب الصواعق المحرقه که توسط علاء الدوله شوشترى نوه قاضى نورالله شوشترى نگاشته شده است. 3ـ الشهاب الثاقب فى طرد الشیطان الناصب عن سماء المناقبکه توسط میرزا على محمد خان ملقب به نظام الدوله نوشته شده است. 4ـ البحار المغرقه فى ردّ الصواعق المحرقه که توسط زین الدین بن على از نواده هاى شهید ثانى نوشته شده است. 5ـ الرد على الصواعق المحرقه، که آن را محمد باقر سبزوارى تالیف کرده است. 6ـ الرد على الصواعق المحرقه که توسط عمران بن احمددعیبل خفاجى نجفى تالیف شده است.

عصمت، از نگاه بزرگان شیعه، دوره ای 273 ساله است؛ از بعثت رسول اعظم، حضرت محمدمصطفی(ص) می آغازد و تا غیبت مهدی موعود(عج) ادامه می یابد. در این دوره، سیره معصومان، سرمایه ارزش مند شیعیان راستین و عالمان شیعه به شمار می آید. این دوره را باید یک پروسه قلمداد کرد و کردارها، گفتارها و تقریر هریک از چهارده معصوم را یک متن واحد دانست که یک (سیاق) را تشکیل می دهد. از این روی، جنگ و صلح، سکوت و خطابه، عبادت و کار، زندگی و شهادت، موقعیتها و موضع گیریهای سیاسی، معنایی دقیق و راهی روشن و زنجیره ای پی گیر و گسست ناپذیر است که چهارده بخش این کتاب نمونه را دربر می گیرد. هر برگ و بخش این چهارده فصل را اصحاب رسول اکرم(ص) و اصحاب ائمه اطهار(ع) دیده و یا شنیده اند، در دلها پنهان داشته؛ سینه به سینه روایت کرده اند تا عصر تدوین فرا رسید و در کتابهایی چند به رشته تحریر کشیده شد. اما گاه، این برگها، دستخوش تحریفهایی بوده که گروهی آگاهانه و گروهی ناآگاهانه، بدین کار دست یازیده اند. عدم درک و فهم ژرفا، گستره گفته ها و رفتارهای معصومان، جهل به گزاره ها و موضوعها، درنگ نورزیدن روی بسترهای تاریخی و جغرافیایی و واژگانی سخن و سکوت و رفتار و تقریر، و پنداشتها و برداشتهای نادرست از یک سو و دشمنی با اهل بیت از دیگر سو، تحریفهایی معنوی و لفظی در پی داشت و این مسائل، یعنی عشق کورکورانه و کم سوادی و دشمنی، ارزشهای والا، رخدادهای سرنوشت ساز و عبرت انگیز و سرشار از معنویت و انسانیت را فربه و یا نزار می کنند و میوه کال تحریف را به بار می آورند. علامه فقیه و مجتهد توانا، سیدمحسن الأمین، فرزند سیدعبدالکریم الأمین حسینی عاملی، در کتاب: المجالس السنّیه فی مناقب ومصائب العتره النبویه، در پنج بخش، برای جلوگیری از ورود تحریفها در تاریخ اسلام و بویژه حادثه کربلا، با یاری گرفتن از روایات و راویان معتبر، به جمع آوری و بازنویسی تاریخ درست اسلام همت گماشته است.

الحیاة السیاسیة للامام الحسن علیه‌السلام کتابی به زبان عربی اثر سید جعفر مرتضی عاملی که در سه فصل، زندگانی سیاسی امام حسن(ع) را در دوره رسول خدا و خلفای سه‌گانه بررسی کرده است. جعفر مرتضی عاملی در این کتاب به زندگی سیاسی امام حسن مجتبی (ع) پرداخته و آن را در سه فصل عرضه کرده است: - زندگی سیاسی امام مجتبی در عهد رسول خدا(ص) - زندگی سیاسی امام مجتبی در عهد عمر و ابوبکر - زندگی سیاسی امام مجتبی در عهد عثمان بنابراین و بر اساس عنوان کتاب که «حیات سیاسی» نام دارد، مؤلف جز در صفحاتی گذرا به احوال شخصی و مناقب امام حسن نپرداخته و تنها درباره موضوع مباهله تفصیل داده است. مؤلف در فصل دوم به مباحثی چون اذان بلال به درخواست حسنین بعد از مادرشان و حضور امام حسن (ع) در شورای عمر پرداخته که در آثار مشابه کمتر به آن توجه شده است. در فصل سوم به مباحثی چون عدم حضور امام در فتوحات و تردید در مجروح شدن آن حضرت هنگام محاصره عثمان و رد اتهام عثمانی بودن آن حضرت می‌پردازد. این کتاب از دو جهت اهمیتِ ویژه دارد: - در این تألیف، نویسنده با دیدی محققانه به تجزیه و تحلیل وقایعی همت گمارده است که به طور مستقیم یا غیر مستقیم با زندگانی امام حسن (ع) ارتباط دارد و در مواردی آن حضرت نقش فعالی در تکوین آن بر عهده داشته است، مثل داستان مباهله و بیعت رضوان. - بر خلاف تاریخ نگاران و سیره نویسان، به نقل حوادث و تاریخچه زندگانی امام حسن مجتبی (ع) نپرداخته، بلکه زندگانی سیاسی آن جناب را به طور دقیق تجزیه و تحلیل کرده است.

الحسين(ع)؛ سماته و سیرته نوشته سید محمدرضا حسینی جلالی است. نویسنده در این اثر دستاوردهاى سیر و سلوک عالمانه و نظاره محقّقانه و محدّثانه خویش را در گزارش‌هایى که «ابن عساکر» شامى (499-571ق) در کتاب «تاریخ دمشق» از سیره حسینى(ع) به دست می‌‏دهد، در این کتاب به شیوایى و رسایى بازگو کرده است. کتاب، مشتمل مقدمه نویسنده و چهار باب است. در باب اول ویژگی‌ها و صفات آن حضرت و در سه باب دیگر سیره آن بزرگوار، پیش از کربلا، در کربلا و پس از آن بررسی شده است. نویسنده، تألیف این اثر را برای خلاصی خواننده از اسانید مشقت‌آور کتاب دانسته است: «تاریخ دمشق - مانند دیگر نگارش‌هاى کهن - بر اسلوب اسناد متکى است؛ اسانید فراوانى می‌آورد و به برشمردن و تکرار آنها مى‏‌پردازد. این امر در پهنه نقد و ارزیابى تراث اهمیت و ضرورت ویژه‏‌اى دارد، لیک مراجعه و استفاده از آن را جز براى عالمان و متخصصان، مشقت‏‌آور مى‌‏کند؛ زیرا چنین اسلوب تراثی‌اى را ثقیل می‌یابند و ازاین‌رو، نه چنین کتاب‌هایى را تهیه می‌‏کنند و نه تن به مطالعه و بهره‏ورى از آن می‌‏دهند. بر من گران آمد که این کتاب و ثروت حدیثى و علمى مندرج در آن، از دست و دسترس بیشترینه‏ دوستداران معرفت به‌دور باشد...؛ ازاین‌رو، به استخراج احادیث از این کتاب کلان دست یازیدم و آنها را به شکلى تنظیم نمودم که عموم خوانندگان را خوش افتد». البته روش نویسنده به‌گونه‌ای نیست که تنها نص روایت باقی بماند و قرائنی که در فهم روایت راه‌گشاست حذف شود: «براى سهولت بیشتر و افزایش رغبت خواننده در پیگیرى مطالب، هر حدیث را در چارچوبى معین قرار دادم که ابعاد مورد نظر - و حتى غیر مورد نظر - در ماحصل حدیث را که فهم نص از جنبه‏‌هاى لغوى، تاریخى، عقیدتى و روش‏شناختى باز، بسته بدان است، روشن سازد و از این رهگذر، نص، جامد و مبهم و به‌دور از قرائن حالیه یا مقالیه، برجاى نماند؛ قرائنى که در فضاى صدور نص یا فضاهاى دیگر، موجود بوده و با نص و مدلول آن پیوندى استوار دارند؛ ازین‌رو، یادکردشان براى توضیح و فهم نص لازم است». پس از مقدمه نویسنده، شرح حال ابن عساکر به نقل از «سير أعلام النبلاء»، البته به‌اختصار در یک صفحه ذکر شده است. باب اول کتاب با ذکر روایات نام‌گذاری امام حسین(ع) توسط رسول‌الله(ص) آغاز شده است. روایات کنیه، لقب و نسب آن حضرت در عنوان شناسه‌های فردی و سپس ولادت و شهادت حضرت در عنوان تاریخ‌ها و شماره‌ها ذکر شده است. نویسنده در باب ولادت امام حسین(ع) برخلاف دیدگاه ابن عساکر که ولادت امام را به نقل از مورخان در شب پنجم شعبان گزارش کرده، معتقد است که ولادت ایشان در پایان ربیع‌الاول بوده است؛ چراکه راویان متفق بر ولادت برادرش در نیمه ماه رمضان هستند و اجماع اهل‌بیت(ع) بر آن است که ولادت حسین «شش ماه و ده روز» پس از او بوده است. ویژگی خَلقی، خُلق عظیم، طهارت الهی و خصلت‌های دیگر ایشان در ادامه باب اول مطرح شده‌اند. در باب دوم کتاب، سیره امام حسین(ع) پیش از کربلا ذکر شده است. مباحث این باب در سه بخش زمان پیامبر(ص)، پس از ایشان و در مقام امامت طرح شده است. نویسنده امامت را بدین نحو توضیح می‌دهد: «همه اهل اسلام روایت کرده‌‏اند که پیامبر(ص) درباره حسن و حسین(ع) فرمود: «ابناي هذان إمامان، قاما أو قعدا»؛ یعنى: «این دو فرزندم، خواه ایستاده و خواه نشسته باشند (چه قیام کنند و چه قعود) امامند». اهل قبله بر این حدیث هم‌داستانند و امّت اسلامى آن را پذیرفته و خود حدیث به حد تواتر رسیده است». در سومین باب کتاب، نهضت امام حسین(ع) و بیعت نکردن با یزید اولین مباحث را تشکیل می‌دهد. امام حسین(ع) مصمّم بود که به‌سوى عراق بیرون شود؛ نه مشکلات و موانعى که بر سر راه بود او را بازگردانید و نه احتمالاتى که در کار مى‏رفت او را دل‌سرد ساخت؛ حتّى آنچه در چشم‏انداز سیاسى آن روز عیان مى‏نمود؛ یعنى سخت‌گیرى و خشونت حکومت اموى و روى‏گردان نبودنش از هرگونه مخالفت - ولو ازمیان‌بردن او - و نیز خیانت اهل کوفه و شانه تهى کردنشان از یارى امام(ع) نیز عزم او را سست نکرد، بلکه وظیفه الهى واجب بر امام، او را به پیش مى‏راند؛ چراکه او امام امّت بود و قیام براى لبّیک گفتن به نداى امّت، به‌خاطر اتمام حجّت آشکار، بر او واجب بود. از جمله ایراداتی که بر تاریخ دمشق وارد است نپرداختن به واقعه عاشوراست. نویسنده این موضوع مهم را این‌گونه توضیح می‌دهد: «آیا ستمى آشکار و خیانتى شرم‏‌آور نیست که «روز عاشورا» و رخدادهاى تاریخى‏اش را از تاریخ امام حسین(ع) جدا کنند؟! این چیزى است که عملاً در کتاب تاریخ دمشق ابن عساکر رخ داده است! ما پایگاه این مورّخ بلندآوازه؛ یعنى ابن عساکر را برتر از آن می‌دانیم که یادکرد رخدادهاى کربلا و خاصّه روز عاشورا را از تاریخ کبیرش فروانداخته باشد؛ چون بر وى پوشیده نیست که تاریخ حسین(ع) در عاشورا متمرکز گردیده است و می‌داند که چنین عملى بى‏تردید او را آماج انتقاد مورّخان و دانشوران و بزرگان مى‏سازد؛ لیک دستى خطاپیشه به‌سوى این کتاب عظیم دراز شده تا آن را از یاد کرد رخدادهاى روز عاشورا تهى سازد... این دست خطاپیشه خیانتگر به دانش و تراث، می‌‏خواهد که ساحت پیشینیانش؛ یعنى بنى‌امیه را از گناهانى که آن روز مرتکب گردیده‏‌اند، پاک سازد؛ گناهان سیاه و زشتى که مرور ایام ننگشان را فرونمى‏‌شوید و با حذف این احادیث از این نسخه یا آن نسخه، ناپدید نمى‏‌شوند». در چهارمین و آخرین باب کتاب به خواب‌های اندوهبار، سوگواری‌های طبیعت و مردم در مرگ امام حسین(ع) پرداخته شده است. همچنین برخی اشعار در رثای ایشان نقل شده است. اگرچه ابن عساکر از ذکر واقعه عاشورا و انتقام خون‌خواهان حسین(ع) از شقی‌ترین مردمان تاریخ سر باز زده، اما نویسنده با رعایت امانت لازم می‌داند به این نکته اشاره کند و پیش از فرجام کتاب چنین بنویسد: تاریخ از یاد نبرده که در همین دنیا و به دست یاران برگزیده حق که خداوند براى این امر مهمّ و عظیم اختیارشان کرده، هریک از ایشان به چه انتقام الهى دچار آمدند؛ تا براى ظالمان، چه در آن زمان و چه در درازناى تاریخ، مایه عبرت باشد و ستم‌پیشگان بدانند که خداوند در کمین ایشان است و اگر چند اندکی دیرتر موعد ایشان فراخواهد رسید. فرجام سخن اینکه: پس از کربلا هم، در این زمان کوتاه یا بلند، در درازناى چهارده سده، همچنان یاد امام حسین(ع) باقی است، فریادهاى او در گوش زمانه طنین‌‏افکن است و نه نداهایش، نه غصّه‏‌هایش و نه قالب حرکتش، هیچ‏‌یک پایان نپذیرفته‌‏اند. تاریخ، وجود او را بازمی‌آفریند، بازمى‏‌گرداند، نفس‌هاى او را تکرار مى‌‏کند و ثابت مى‌‏کند که: «هر روز عاشوراست و هر سرزمین کربلا».