جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عنوان پژوهش « شکر نعمت از دیدگاه قرآن و سنت» می باشد. این پژوهش سعی دارد فرد و جامعه را با مفهوم و مراتب شکر آشنا سازد و با بیان آثار فردی و اجتماعی آن انسان ها را در جهت کسب این فضیلت بزرگ اخلاقی تشویق نماید. از طرفی ایجاد روحیه شکرگزاری در فرد و جامعه و توجه دادن جامعه به شکر عملی به عنوان کامل ترین شکرگزاری از نعمت ها و آثار و برکات چنین شکری در جامعه نیز، از دیگر اهداف این پژوهش است. برای این منظور، در کتب اخلاقی، روایی و تفسیری مختلف این موضوع جستجو شده و روش جمع آوری اطلاعات نیز کتابخانه ای و به صورت فیش برداری بوده است. شکر، یکی از برترین اعمال و دارای فضیلت بسیار است و از سه عنصر علم و حال و عمل تشکیل شده که علمای اخلاق از آن به حقیقت شکر تعبیر کرده اند. شکر دارای سه مرحله قلبی، زبانی و عملی است که هر سه مرحله شکر، عقلی و وجدانی است و کسانی که به آنها نعمت عقل اعطا شده است می فهمند که باید همه ی مراحل شکر را در مقابل منعم خود انجام دهند، و کوتاهی در هر مرحله حمل بر ناسپاسی می شود و عقلاً ناپسند است. تلاش و توصیه اهل بیت«علیهم السلام» همواره این بوده است که در جوامع انسانی و به خصوص جوامع اسلامی روح سپاس گزاری و شکر زنده بماند و تقویت شود. از راه های ایجاد روحیه و انگیزه شکرگزاری می توان، تفکّر در نعمت های الهی، راضی بودن به قضا و قدرالهی، نگاه به پایین تر از خود درامور دنیوی و بالاتر از خود در امور دینی را نام برد که توجّه به این امور ریشه های ناسپاسی را می سوزاند و روح شکرگزاری را در انسان زنده می کند. ستایش و تمجید از شکر ملازم با نکوهش وذمّ از کفراست. در قرآن و روایات به مذمّت کفران نعمت پرداخته شده و از کفران نعمت به عنوان آفت نعمت ها یاد شده است. کفران نعمت سبب برخی ناهنجاری ها می شود از جمله پستی و حیوانیت، زوال نعمت، کم شدن احسان و نیکی... . از انگیزه های ناسپاسی می توان به جهل به منعم، نشناختن ارزش نعمت ها، فراوانی نعمت و... اشاره کرد.

تحقیقی که در پیش رو دارید، « شکر نعمت از دیدگاه قرآن و سنت و تأثیر فردی و اجتماعی آن» می باشد. یکی از مهم ترین واجبات فراموش شده، شکر نعمت است. کمتر کسی وجود دارد که این مقوله را بر خود فرض بداند و نسبت به عدم انجامش خود را مقصر شمارد. در صورتی که یکی از راه های مهم تحصیل رضای خداوند، دارا بودن روحیه قدردانی و شکرگزاری از نعمت های الهی است. شکر فقط، گفن الحمدلله نیست، بلکه این یکی از مراحل سه گانه شکر است. شکر قلبی ( که همان توجه و شناخت منعم است) و شکر عملی ( یعنی استفاده از نعمت ها در همان مسیری که به خاطر آن آفریده شده اند.) مراحل بعدی شکر می باشند که اگر این سه مرحله با هم محقق شود ، شکر حقیقی صورت گرفته است. کسانی در زندگی موفق هستند و احساس خوشبختی می کنند که به طور قلبی، انسان های راضی و شاکر باشند و با زبان ، هم معترف به این نعمت های بی شمار الهی باشند؛ ولی کسانی که نعمت های ارزشمند خداوند را نمی بینند و یا آن را انکار می کنند؛ دچار کفران نعمت شده اند، نه تنها در زندگی موفق نیستند و احساس خوشبختی نمی کنند، بلکه پیوسته احساس کمبود و نداشتن امکانات می کنند که این، حالت بسیار آزار دهنده ای برای انسان ها است.

تعریف شکر : شکر ثناگویی در مقابل نعمت است که در مقابل آن کلمه کفر است که به معنی نیستان و پوشاندن نعمت است یعنی نوعی تعظیم و احترام بین افراد با خدای پوش یا با بندگان خدا است که هم به صورت فردی و هم اجتماعی واقع می شود. شکر دارای آثار و پیامدهای فراوانی است که در آیات و روایات و احادیثی که به ما رسیده اگر توجه کنیم می بینیم که به آن چقدر اهمیت داده اند. زنده کردن حس شکرگزاری و قدردانی در مردم در برابر نعمت های خدا تنها برای این است که طبق فرمان فطرت در برابر بخشنده نعمت، خضوع کننده او را بشناسد و فرمانش را به جان و دل پذیرند و به به این وسیله هدایت و تربیت شوند نه اینکه شکرگزاری کمترین اثری در مقام با عظمت پروردگار داشته باشد بلکه اثر آن همانند آثار همه عبادتها و فرمانهای خداوند به انسان داده که انسانها از شمارش آن عاجزند نعمت سلامتی، وطن، پدر و مادر آسمان و زمین… که ما انسانها به این چیزها دقت نکردیم و به شکر خدای تعالی نپرداخته ایم. اولین اثر شکر نعمت آن است که هر شکر باعث فزونی نعمت می شود که خداوند خود در قرآن به این مورد اشاره کرده است. اثر دیگر شکر اعتراف به خداوند است که معرفت و شناخت نسبت به خداوند در انسانها ایجاد می شود و کاملترین مرتبه شکر الحمدالله رب العالمین است. و عبرت گرفتن از گذشتگان که مرتبه شکر را در حق خدای تعالی بوجود نیاوردند.

در این پایان نامه که به شیوه واژه ای تهیه و تدوین شده است دو کلمه شکر و کفر در آیات قرآن کریم بررسی شده اند مباحث این پژوهش عبارتند از: معنای لغوی و اصطلاحی شکر و کفر، رابطه شکر با فزونی نعمت، مقام شاکرین، درجات کفر و کافر، اوصاف کافران در قرآن.

این نوشته به شکر نعمت در قرآن و روایات و آثار فردی و اجتماعی آن نظر دارد. که ابتدا باید بدانیم نعمت ها کدام اند تا با شناسایی آن ها بتوانیم شکرشان را بجا آوریم. نعمت ها به دو دسته معنوی و مادی تقسیم می شوند : 1- نعمت معنوی : دین، قرآن، تشریح احکام، ولایت و امامت و ... 2- نعمت مادی : خورشید و ماه و شب و روز، غذاهای پاکیزه و ... البته وقتی نعمت گفته می شود که در راه سعادت و به رنگ ولایت الهیه درآمده و انسان را به سوی خدا نزدیک کند. معنای شکر، سپاس داشتن، به یادآوردن و تصور نعمت و اظهار نمودن آن است. شکر دارای فضیلت و مراتبی است. فضیلت آن این است که از ماده ی شکر در قرآن 73 مرتبه آمده و خداوند متعال خود را شکور خوانده است و از آیات و روایات فهمیده می شود، بهره گیری از آیات الهی، جلب رضا و خوشنودی، فزونی نعمت، زیور بی نیازی و ... از سپاس گزاری بدست می آید. برترین مرحله ی شکر، اعتراف به عجز از شکر است. شکر از سه عنصر علم و حال و عمل تشکیل می شود، علم همان ریشه ی شکر است که بوجود آورنده ی حال است و حال، عمل را به ارمغان می آورد، موانع شکر عبارتند از : غفلت از یاد خدا، فراموشی از زوال پذبری زندگی، محبت دنیا، رفاه و آسایش بسیار و ... می باشد. کفران نعمت که نقطه ی مقابل شکر است، آثاری از جمله : زوال نعمت، عذاب، دوری از معرفت الله را به همراه دارد، شکر نعمت آثارش عبارتند از : فزونی نعمت، نجات از قهر و عذاب، هدایت، جلب رضا و خوشنودی، محبت خدا و ... می باشد. و در پایان مطلب به راهکارهایی در زمینه ی تحصیل شکرگزاری که تفمر درنعمت ها، در مادیات به پایین تر از خود نگاه کردن و بررسی پیامدهای شکر و کفران نعمت و ... می باشد پرداخته شده است.

این تحقیق پایانی با بررسی مفهوم شکر در آیات و پیامدهای آن برای آشنایی بیشتر با مبانی دینی و راهیابی به عمل صحیح ، متقن و کامل و ارئه مفهومی صحیح از آن و شناخت موانع شکر و الگوهای عمل می باشد. بطور مسلم خداوند به شکر ما نیازی ندارند پس ضرورت بحث از همین جا آغاز می شود که شکر گزاری در اصل باز شدن در بهای نعمت الهی است و اهمیتی که دین اسلام برای آن قائل شده و در آیات و روایات از راه های گوناگون به آن پرداختند ، ما را متوجه این صفات نفسانی عالی می نماید. در این نوشتار سعی شده که شکر در لغت فارسی و عربی بررسی شود و پس از آن تعریف شکر در اصطلاح علماء اخلاق و عرفان و مفسران بزرگ ، مراتب و ارکان شکر ، کمترین و برترین حد شکر ، فضیلت و اهمیت شکر مورد بررسی ، سپس در مورد این مطالب و آثار و پیامدهای فردی ، اجتماعی ، روانی و رفتاری ، اقتصادی ، الگوهای عملی ، موانع شکر و در نهایت ارائه راهکارهای تحصیل روحیه شکر گذاری با استفاده به آیات و روایات مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در نوشتن آن از منابع روایی ، تفسیری ، کتب اخلاقی استفاده شده و همچنین برای به روز شدن مطالب از سی دی های مختلف و مقالات و درک شخصی نویسنده استفاده شده است . نتیجه ای که از این پژوهش می توان گرفت این است که شکر گذاری ، یک امر فطری می باشد که خداوند در وجود مخلوقات خصوصا انسان به ودیعه گذاشته تا از این طریق مسر کمال را طی کرده و به مرفت الهی دست یابد و لازمه داشتن روحیه شکرگزاری ازعان و اقرار به فقر ذاتی خود می باشد و همچنین سپاسگزاری ، توفیقی از جانب خداوند متعال به بندگان خاص خود از جمله انبیاء بزرگ الهی و ائمه معصومین می باشد و مهمترین و برترین عبادت است که اثار آن در همه ابعاد دنیوی و اخروی تاثیر گزار است . آنچه از تعالیم دینی به دست آمده می رساند که شکر نعمت در هر مرتبه زبانی ، قلبی ، و عملی در شناخت منعم و نعمت ها و استفاده صحیح از آنها ، انجام وظایف ، پرهیز از اسراف ، غنای طبع از مواهبی است که مسیر عبودیت را هموار می کند.

این پایان نامه با عنوان شکر از دیدگاه قرآن و سنت است. با هدف شناخت شکر، آثار و فوائد فردی و اجتماعی و یافتن راه هایی برای ترویج فرهنگ شکر تنظیم شده است. در این مجموعه به مفهوم شکر، انواع و مراتب آن، انگیزه های ناسپاسی و آثار و راه کارهای ترویج فرهنگ شکر، در جامعه از دیدگاه اسلام اشاره شده است. در این تحقیق از کتب روایی چون نهج البلاغه و بحارالانوار و کتب تفسیری چون المیزان، نمونه و مجمع البیان و کتب دیگر استفاده شده است. نتایجی که می توان از این تحقیق گرفت این است که شکر مورد توجه و سفارش خدای متعال وظیفه همه انسان هاست؛ که در قرآن به آن توصیه شده و برکات زیادی برای شاکران بیان شده است و هم چنین عواقب دردناکی برای کفران کنندگان نعمت درنظر گرفته شده است. شاکران با شناخت خدا و یادآوری نعمت های بی پایان او و به کارگیری آن ها در راه صحیح در حقیقت از انبیاء پیروی کرده و صراط مستقیم را می پیمایند که همان قرب الی الله است. برای ترویج فرهنگ شکر ابتدا باید علل و انگیزه های آن مورد بررسی قرار گیرد و ابتدا باید از فرد شروع کرد تا به تدریج در جامعه نهادینه شود و هم چنین انگیزه های ناسپاسی ابتدا در فرد و به تبع آن در جامعه ریشه کن کرد؛ چرا که تحول در هیچ جامعه ای صورت نمی گیرد، مگر با تحوّل تک تک افراد آن جامعه. هدف برتر این تحقیق نشان دادن آثار مبارک شکر بر روی فرد و جامعه در دنیا و عقبی است و نیز راه کارهایی برای ترویج این فرهنگ زیبا بیابیم.

آنچه در این تحقیق می خوانیم،مطالبی مهم در مورد مسأله«شکر در قرآن و روایات و بررسی آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی آن»می باشدکه امروزه با افزایش پیشرفت های گوناگون در تمام زمینه ها و گسترش حس سیری ناپذیری انسانها مخصوصاً در زمینه مادیات و امور دنیوی و فاصله گرفتن روز به روز انسانها از معنویت،توجه به این مسأله بسیار ضروری به نظر می رسد. از طرفی امروزه با پدیده ناخوشایندی چون«کفران و ناسپاسی»مواجه هستیم که اگر جلوی پیشرفت این پدیده گرفته نشود با مشکلات بزرگتری همچون نابودی منابع انرژی،توزیع ناعادلانه و در نتیجه تغییر و زوال آنها روبرو خواهیم بود.اگر مسأله شکر و قدردانی بیش از پیش در بین جوامع رواج پیدا کند،روحیه قناعت و صرفه جویی بر آنها حاکم خواهد شد،در نتیجه از زوال و تغییر مصون خواهیم ماند. چه بسا در جامعه ای که روح شکرگزاری و تقدیر احیا شده است،آن جامعه رو به پویایی و رشد وتعالی رهنمون گشته و لطف خدا نیز شامل حال آنها گردیده و برکات آن قابل مشاهده خواهد بود. این تحقیق مشتمل بر دو فصل است که فصل نخست آن را حقیقت و مفهوم شکر تشکیل می دهد.در این فصل به بیان حقیقت،مراتب،ارزش و فضیلت شکر می پردازیم و در فصل دوم که عنوان آن آثار شکر می باشد به بررسی مسائلی همچون ضرورت شکر،ویژگی های شاکرین،آفات و موانع شکر،طریق تحصیل و آثار این مسأله پرداخته ایم و همچنین به گوشه هایی از اثرات بارز مسأله شکر در زندگی ائمه اطهار:نیز اشاره نموده ایم.این مطالب برگرفته از برخی کتب تفسیری و اخلاقی مهم همچون تفسیر نمونه،المیزان و ... می باشد که امید است مورد توجه و کاربرد قرار گیرد.

شکر شاید کلمه آشنا و ساده ای به نظر می رسد ولی آیا همان مفهوم ساده ای که ما در ذهن داریم کفایت از مقوله شکر می کند در این تحقیق بر آن شدیم که ابتدا شکر را از نظر لغوی بیان نمائیم بعد از آن می پردازیم که شکر فقط اقرار به زبان نیست بلکه شکر علاوه بر بیان به زبان شناخت به دل و عمل به اعضاء می باشد. در پی این تحقیق به سؤالات زیادی برخورد کردیم که شاید این تحقیق بتواند گره گشا و پاسخگوی برخی از این سؤالات باشد. شکر چیست، راه تحصیل شکر چگونه بدست می آید، عوامل و موانع کار در جامعه ای که همه غرق در نعمت های الهی می باشند و آنقدر جامعه مات و مبهوت نعمت های الهی شده است که خود را به روزمرگی می کشاند و آن قدر برای آنها تکراری شده است که این نعمت ها را به تصور و عقل ناقص خود از وظایف خداوند نسبت به بندگان می دانیم. حال وقت آن رسیده است که از این تصورات کودکانه خارج شویم و با نگاه عمیق به اطراف خود به نعمت ها و فضل الهی پی ببریم. زمانی که فهمیدیم این مواهب نعمتهای الهی می باشند در پی تشکر و شکر از خالق آن می شویم. حال که وظیفه اصلی خود را شناختیم که آن شکر نعمت است باید بدانیم شکر نعمت را چگونه باید به جا آوریم آیا فقط شکر زبانی باشد یا خیر. آری شکر علاوه بر اقرار به زبان شکر باید اقرار به دل باشد و پس از اقرار به زبان عمل به اعضا داشته باشیم شکر یعنی درست مصرف نمودن نعمت های الهی در راه حق و همچنین عدم اسراف ورزی در نعمت های الهی می باشند. برای تمام اعضا و جوارحی که خداوند به ما هدیه نموده نیز شکر نمائیم تا خداوند ما را در زمره شاکرین قرار دهد. این تحقیق متشکل از 5 فصل می باشد معنی لغوی شکر را بیان نموده ایم و بعد از آن اهمیت و فضیلت شکر را بیان کردیم برخی از آیاتی که در مورد شکر بیان شده است را بیان کردیم و در آخر امر اهمیت شکر در نهج البلاغه را بیان کردیم. شکر نعمت را می توان به اشکال مختلف به جای آورد بطور مثال به پاس برخوردارشدن از نعمت به گفتن الحمد لله رب العالمین بسنده کرد ادا شکر حقیقی و واقعی آن است که در اعمال و رفتار انسان ظهور و بروز کند نه آنکه تنها بصورت ظاهری و با گفتن الحمدلله بر زبان جاری می شود و اثر خارجی و نمود عملی نداشته باشد.