جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این اثر به طرح و معرفی مفهوم ریا و مفاهیم مرتبط با آن در ارتباطات اجتماعی از منظری دینی می پردازد و از آن به مثابه یک پدیده مهم فرهنگی در ایران پس از اسلام نام می برد، از سوی انتشارات دانشگاه امام صادق علیه السلام منتشر شده و در اختیار علاقه مندان مطالعات موضوع محور در زمینه مباحث مختلف علوم اجتماعی بر اساس مبانی اسلامی قرار گرفته است. یکی از ارزش های کلیدی که هر جامعه ای به آن نیاز اساسی دارد و بدون آن نمی تواند به حیات خود ادامه دهد اعتماد اجتماعی است. به عبارت دیگر سرمایه اجتماعی در جامعه ای بیشتر است که اعتماد اجتماعی در آن بیشتر باشد. در این راستا بدون شک یکی از عناصر اصلی در شکل گیری اعتماد اجتماعی راست گویی و عدم ریاکاری است. دروغ گویی و ریاکاری اگر چه مفاهیم یکسانی نیستند ولی از لحاظ اثر ارتباطی در سطح جامعه، نوعی ارتباط میان این دو وجود دارد؛ یعنی آثار هر دو بر اعتماد اجتماعی ویرانگر خواهد بود که در این کتاب به تبعات مختلف و مخرب آن در سطح ارتباطات اجتماعی پرداخته شده است. مسئله «ریا» که پیامدهای ناخوشایند گسترده و مختل کننده ای در سطوح مختلف ارتباطات اجتماعی دارد، به مثابه یک پدیده مهم فرهنگی در ایران پس از اسلام، گاه چنان مسئله برجسته ای بوده که به یک مضمون اصلی در ادبیات منثور و منظوم ایران تبدیل شده است. از این رو ضروری بود که به طور موضوعی به مفهوم «ریا» به مثابه یکی از حوزه های ارتباطات اجتماعی از منظر اسلامی پرداخته شود. به عبارت دیگر این کتاب کوششی است مقدماتی در جهت تولید و ترویج ادبیات بومی و برگرفته از منابع دینی که در آن یکی از مفاهیم مربوط به حوزه ارتباطات و به طور خاص، ارتباطات انسانی یعنی مفهوم «ریا» مورد مداقه قرار گرفته است تا در کنار تلاش ها و اقدامات ارزنده دیگری که در این خصوص انجام شده اند و خواهند شد، زمینه بسط دانش ارتباطات در ایران را فراهم کنند. در این کتاب، پدیده ریا به مثابه نوعی رفتار ارتباطی-اجتماعی، از منظر برخی منابع دینی اسلامی و غیر اسلامی و نیز شماری از آثار ادیبان نامدار ایران و جهان، مطالعه و نیز این پدیده مذموم، بر اساس برخی نظریات علوم اجتماعی، به مثابه کنشی خود خواهانه، غیر زایا، عقیم، آسیب زا و در تضاد با رشد جامعه، تحلیل شده است.در مفهوم ارتباطی، ریا زبانی است که فرد در موقعیت های متفاوت (آشکار و پنهان) به کار می گیرد که به رفتارهای کلامی و غیر کلامی متعارضی منجر می گردد. کتاب «ریا در ارتباطات اجتماعی» در دو بخش و پنج فصل تنظیم و تدوین شده است. نگارندگان در بخش اول که بخش مقدماتی کتاب حاضر محسوب می شود به بیان مفاهیم پایه ای در علوم اجتماعی اسلامی می پردازند که شامل دو فصل است. فصل اول سخن از رابطه علم تجربی (اجتماعی) و علم دینی از منظر معرفت شناسی به میان می آید و فصل دوم به ارائه مدل پویای رشد علمی و مفروضات آن می پردازد. در بخش دوم این کتاب، نگارندگان در سه فصل به تبیین ابعاد دینی، ادبی و اجتماعی ریا از منظر ادیان توحیدی و ادیبان ایران و جهان می پردازند که فصل آخر آن در بردارنده ابعاد و وجوه مختلف ارتباطی و اجتماعی این پدیده مذموم است. هدف این کتاب ، تلاش برای تبیین مفهوم «ریا» که از موانع ارتباطات انسانی اثر بخش و مطلوب در جامعه به شمار می آید، به دور از اطناب و تفاصیل ممل است که این مهم با رجوع به منابع ادبی و دینی از جمله قرآن کریم، تفاسیر قرآن و نیز کتب حدیث انجام شده است.

برای کسانی که در آغاز مسیر خودسازی گام برمی دارند و حتی برای کسانی که می پندارند مدّت هاست در این وادی مشغولند دو آفت بسیار خطرناک وجود دارد که هر لحظه ممکن است سالک را به هلاکت برساند، یکی عجب و دیگری ریا. حساسیت بسیار بالای این دو آفت از این جهت است که در بسیاری از مواقع خود شخص ریاکار و معجب هم ملتفت نیست که گرفتار این دو خصیصه در اعمال و رفتارش می باشد و ای بسا که با تلبیسات نفس و شیطان حتی خود را در کمال اخلاص و تواضع هم در نظر داشته باشد، چرا که مکاید نفس و شیطان بسیار ظریف و پنهان و صراط حق بسیار باریک است و تشخیص راه از بی راهه در این مسیر نیاز قطعی به راهنمایی دارد که راه را قبلاً طی کرده و از خطراتش کاملاً آگاه است. نویسنده ی اثر خود از زحمتکشان طریق تزکیه است و سال ها از خرمن بزرگانی چون آیت الحق مرحوم میرزا علی آقای قاضی، عارف مجذوب جناب آیت الله انصاری همدانی، عالم ربانی جناب سید جمال گلپایگانی و حضرت امام خمینی رحمت الله علیهم اجمعین خوشه های معرفت چیده است و چکیده از مهمترین مباحثی کاربردی در این خصوص را به زبانی ساده و روان در این رساله ی ارزشمند بیان داشته. در قسمت هایی از کتاب مطالبی از حضرت امام خمینی رحمت الله علیه عیناً نقل شده است و در هر یک از دو فصل کتاب تمام مطالب مهمی را که سالک راه حق نیاز دارد تا در خصوص مباحث بسیار حساس عجب و ریا بداند بیان شده. خواننده با مطالعه کتاب در می یابد که چه بسیار حالاتی که گمان نمی کرده که ریشه در عجب و ریا داشته باشد اما در حقیقت شعبه ای از شعبات آن دو رذیله بوده، یکی از زیباترین و کاربردی ترین مباحث در فصل ریا، بحث تفاوت عمل ریایی و ترس از ریایی شدن عمل است که حقیقتا مبحثی بسیار مهم و مبتلابه و مفید است، از دیگر مطالب این فصل مواردیست که شخص مجاز به انجام علنی عبادت می باشد، مطالبی هم پیرامون مراتب و درجات ریا و انواع آن بیان شده، در فصل دوم هم به ذکر پیامدهای عجب و ریشه های پیدایش آن مفصلاً بحث شده است. در پایان هر فصل هم راهکارهای نظری و عملی درمان این دو آفت نیز به خوبی تبیین شده، مطالعه ی این کتاب مفید و ارزشمند و کاربردی که یک دوره ی اجمالی از معرفت نفس نیز محسوب می شود و مشحون از آیات و روایات است را به تمام جوانان طالب سلوک الی الله توصیه می کنیم

در این تحقیق سعی برآن است که حوزه ی معنایی« ریا» در قرآن و روایات مشخص گردد و ارتباط حوزه های مشابه مانند شرک، نفاق، کفر و... مشخص گردد. در فصل اول به عناصر تشکیل دهنده « ریا» و ارتباط حوزه های معنایی مرتبط با ریا در قرآن پرداختیم و این نتیجه بدست آمده که بر خلاف آن چه که برخی کتب اخلاقی ذکر نموده اند، ریا هم از نفاق است و از نظر قرآن و روایات ریا عبارت است : از آن چه شخص ( مسلمان، منافق، کافریا مشرک) عملی را که از نظر مردم پسندیده است به نیت جلب توجه و تحسین آن ها انجام دهد و هیچ انگیزه الهی برای انجام آن عمل نداشته باشد که این تعریف با تعریف اصطلاحی و لغوی ریا انطباق دارد. در فصل دوم به عوامل و ریشه های ریا و نشانه های ریاکاراز دیدگاه قرآن و روایات پرداخته ایم و مطابق آیات قرآن این نتیجه بدست آمد که ریشه های ریا عبارتند از: 1-فقدان ایمان به خدا2- فقدان ایمان به قیامت ووعده های الهی 3- فخر فروشی وغرور 4- پیروی از هوای نفس 5- فقدان ذکر ویاد الهی . بالاخره در فصل سوم به پیامدهای شوم ریا وچگونگی ریشه کن کردن آن مطابق آیات پرداخته ایم و این نتیجه بدست آمد که:پیامدهای شوم ریا عبارتند از:1- حبط عمل 2- محرومیت از محبت الهی 3- همنشینی با شیطان 4- عدم آرامش روحی 5- رسوایی 6- قرار گرفتن در مدار کفر و محرومیت از هدایت الهی، و در ادامه نیز به راه های درمان ریا با محوریت قرآن پرداخته و دیدگاه روایت و روان شناسان را نیز مطرح نموده ایم

این رساله نتیجه ی بررسی و تحقیق بر مسأله « ریااز دیدگاه قرآن و سنت» است. که این رذیله ی اخلاقی تعریف و تبیین شده و اهمیّت آن مورد بررسی قرار گرفته شده و به بیان جایگاه آن در آیات و روایات و آثار و نتایج آن پرداخته شده است. از آن جایی که ریا از صفات رذیله ای است که انسان را از راه عبودیت و بندگی خداوند باز می دارد و سبب می شود آدمی از خلوص و یکرنگی و صفا که شایسته ی انسانیت است محروم گردد و باعث نابودی و حبط عمل می شود و در نقطه ی مقابل ریا، اخلاص به عنوان شرط قبولی اعمال بیان شده است، بنابراین لازم است که به این موضوع پرداخته شود. این تحقیق بر آن است تا به سؤالات زیر پاسخ دهد: 1- ریا چیست؟ 2- دیدگاه قرآن و روایات درباره ی ریا و ریاکاری چیست؟ 3- نتایج و آثار ریا چیست؟ این تحقیق به روش کتابخانه ای صورت گرفته و از کتاب های ارزشمند اخلاقی، تفاسیر و احادیث اسلامی استفاده شده است که نمونه ای از کتب مطالعه شده در این تحقیق، عبارتند از: اخلاق عبدا...شبّر، اخلاق از نظر همزیستی و ارزش های انسانی از محمدتقی فلسفی، راه روشن از ملامحسن کاشانی، قلب سلیم از آیت ا... دستغیب شیرازی، تفسیر نمونه ی ناصر مکارم شیرازی و تفاسیر المیزان، آسان، نورالثقلین، نور و..... استفاده شده است. ریا در لغت به معنای تظاهر و نشان دادن است و در آیات قرآنی به ماهیت ریاکار و فرجام کار ریاکار پرداخته است و باطل بودن و حبط عمل را صریحاً اعلام داشته است. روایات نقل شده از معصومین که از ریا به شدیدترین تعابیر ( شرک خفی) یاد نموده اند، زشتی این رذیله اخلاقی را بر ملا می نماید. سرچشمه و عامل اصلی ریاکاری، عدم شناخت خداوند و حب جاه ومقام است که انسان را وادار به ریاکاری می کند و همچنین عمل شخص ریاکار آثار ونتایجی را در پی دارد که بعضی از آن ها مانند: (ابتلا به سوءظن، ظاهری شدن عمل ریاکار، عدم استجابت دعای ریاکار و...) در دنیا نصیب فرد ریاکار می شود و برخی مانند: (عدم قبولی عمل، محروم شدن از بهشت و عدم ترتب ثواب بر عمل و...) در آخرت قرین فرد ریاکار می شود. فرد ریاکار باید با توجه به معالجات علمی و عملی که در کتب اخلاقی ذکر شده باید در پی درمان خود باشد و با تمرین و ریاضت، این صفت زشت اخلاقی را از بین ببرد. این تحقیق چهار بخش دارد: در بخش اول که شامل سه فصل است به ترتیب مفهوم ریا، ریا از دیدگاه قرآن و روایات بررسی شده است و بخش دوم که دو فصل دارد ارکان و اقسام آن بحث می شود و همچنین بخش سوم که در بردارنده ی دو فصل است علل و عوامل و آثار و نتایج ریا را در برمی گیرد و بالاخره در بخش چهارم که مشتمل بر سه فصل است، حکم شرعی، علاج و استثنائات ریا مورد بررسی قرار می گیرد.

موضوع تحقیق، ریا از دیدگاه قرآن و سنت می باشد. برای گردآوری این تحقیق از منابعی همچون بحارالانوار، کافی، جامع السعادات، قلب سلیم و تفسیرهای مختلف از جمله تفسیرالمیزان، تسنیم و... استفاده شده است. این تحقیق به روش کتابخانه ای و فیش برداری صورت گرفته است. آنچه در کل می توان از این تحقیق ارائه کرد این است که: ریا از اصناف جاه است، زیرا جاه نیز طلب منزلت و اعتبار در قلب هاست. ریا ممکن است به وسیله هریک از اموری مثل بدن و حالات بدنی، هیات، گفتار و نوشتار، عمل و اوصاف عبادت صورت بگیرد. قابل ذکر است ریا در عقاید از جمیع اقسام ریا سخت تر و عاقبتش بدتر و ظلمتش بیشتر است. بسیار اتفاق می افتد که شخص ریاکار خودش هم ملتفت نیست که ریا در اعمال او رخنه کرده و اعمالش ریایی و ناچیز است. زیرا مکاید شیطان و نفس به قدری دقیق و باریک است و صراط انسانیت به طوری نازک است که تا انسان موشکافی کامل نکند متوجه صحت یا بطلان اعمالش نمی شود. اصل و منشأ ریا نفاق است، البته می توان سبب های دیگری چون حب جاه، مال دوستی، احساس حقارت، اغفال و فریب مردم و تزویر در دین برای آن ذکر کرد. باید توجه داشت که ایمان به خدا غیر از علم به اوست زیرا ممکن است عقل به وسیله برهان چیزی را درک کند، ولی قلب تسلیم آن نشده باشد و علم بی فایده گردد. انسان باید در کارهای خود دقیق شود و آنها را براساس نیت خالص انجام دهد و در خود جستجو کند تا اگر نشانه های ریاکار در او هست درصدد رفع برآید. از جمله نشانه های ریاکار این است که زمانی که مردم او را می بیند نسبت به انجام عبادت بانشاط است و هرگاه تنهاست نسبت به آن کسل است و دوست دارد مردم او را در تمام کارهایش ستایش کنند. انسان باید هوشیار باشد تا مبادا فریب نفس خود را بخورد و کارهای خیر را به سبب این که مبادا از روی ریا انجام شود ترک کند. انسان اگر بداند ریا چه مصالح باطنی را از او سلب می کند و چه محرومیت هایی را در دنیا از توفیقات و در آخرت از قرب و منزلت خدا برای او به بار می آورد به فکر علاجش می افتد. از جمله مظاهر ریا می توان به خانه، سفره، استخدام، تکریم، و محبت ریایی اشاره کرد. از جمله خطرهای ریا نفاق، کفر، ترک عمل، گناه، دروغ، تلبیس و استهزاء است. ریا از بین برنده عبادت است، زیرا عبادت در اصل باید برای خدا انجام شود و دخالت دادن دیگران در عبادت منافی با اصل بوده و بالطبع عمل منافی با اصل از بین برنده ماهیت است. البته باید دانست ریای پس از عمل موجب بطلان آن نمی شود، زیرا عمل در جای خود صحیح و کامل انجام شده و ریای بعدی وضع آن را تغییر نمی دهد. انفاق نیز یکی از عبادت هاست که ریا در آن بیشتر از سایر عبادات راه می یابد، در انفاق باید به روحیه انفاق کننده و کسی که مورد انفاق قرار می گیرد توجه داشت و نکات لازم را در نظر داشت. قابل ذکر است اگر نیت خالص باشد مسرت از مشاهده دیگران، تقلید از دیگران و خودآرایی برای اظهار نعمت و بی نیازی، جزء استثنائات ریا هستند و ریا محسوب نمی شوند. نتیجه این که عملی که به قصد خودنمایی و تسخیر قلوب مردم باشد ریا محسوب می شود و خدا آن عمل را نمی پذیرد، هرچند آن عمل بزرگ و نزد مردم ارزشمند باشد.

مجموعه ورام يكی از منابع معتبر در ميان شيعه و سنی در زمينه آيات و احاديث و اخبار، متعلق به شيخ ابوالحسين ورام بن ابی فراس بن حمدان مالكی نخعی، فقيه و محدث امامی قرن ششم و آغاز قرن هفتم است. اين اثر مشتمل بر دو جزء است. جزء اول، گزيده ای از احياء علوم الدين غزالی است شامل مواعظی در اخلاق عملی همچون سفارش به زهد و تهذيب اخلاق، بر شمردن صفات رذيله و شيوه های درمان آن ها، ذكر فضائل و راه كسب آن ها، مطالبی درباره آداب معاشرت و ديگر جزئيات زندگی، فصول متعددی درباره مرگ و حيات اخروی و وصف قيامت. در جزء دوم نيز همين مضامين تكرار شده است. ملا محمد رفيع الدين واعظ قزوينی يكي از شاعران، فضلا و اديبان قرن يازدهم هجری است كه اثری معروف به نام «ابواب الجنان» از خود به جا گذاشته است. باب اول (مجلد) اين اثر، دربردارنده چهارده مجلس از مجالس وعظ است كه نويسنده در آغاز هر مجلس با بيانی ادبی و با استفاده از انواع آرايه های بلاغی به ذم يكی از صفات پست انسانی می پردازد سپس متناسب با موضوع طرح شده آياتی از قرآن كريم را بيان كرده، ذيل هر آيه با شيوه ادبی خود به تفسير آيات می پردازد و احاديث مورد نظر را از كتبی چون: مجموعه ورام، ارشادالقلوب، كنزاللطايف، زهره الرياض، امالی ابن بابويه، عده الداعی، امالی شيخ طوسی، امالی شيخ صدوق و نهج البلاغه طرح مي كند. نكته قابل توجه اينكه ملا واعظ از تنبيه الخاطر و نزهه الناظر معروف به مجموعه ورام بيشترين بهره را برده است. از آنجا كه موضوع مجالس هشتم و نهم ابواب الجنان، كبر و عجب و ريا و سمعه است، نگارندگان در اين مقاله برآنند تا ضمن تبيين راهكارهای ملا واعظ برای غلبه بر اين صفات، تاثيرپذيری ابواب الجنان را در اين زمينه ها از مجموعه ورام تحليل كنند.