جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این رساله که با عنوان پژوهشی زهد در آیات و روایات است به شناخت زهد و ابعاد آن با استناد به آیات و روایات می پردازد. در نگارش این رساله از کتب متعدد اخلاقی از جمله زهد، تالیف سید محمدمهدی حسینی، ره رستگاری تألیف: علی غضنفری، ملکوت اخلاق، تألیف سیدحسین اسحاقی، زهد اسلامی تألیف: سیدمحمدشفیعی مازندرانی، کتب تفسیری مانند: تفسیرنمونه تألیف ناصر مکارم شیرازی و همکارانشان. کتب روایی مانند: بحارالانوار نوشته محمدباقر مجلسی و اصول کافی نوشته محمدبن یعقوب کلینی و کتابهای مرجع از جمله فرهنگ فارسی نوشته محمدمعین، معجم مقاییس الغه نوشته: ابوالحسن احمدبن فارسی استفاده شده است. روش تحقیق، روش کتابخانه ای می باشد. زهد یعنی پارسایی، اعراض از دنیا و در لغت بمعنی قلیل شمردن و حقیرشمردن نیز آمده است. در قرآن فقط یکبار کلمه ی زهد بکار برده شده ولی در معنا و مفهوم زهد آیات متعددی وجود دارد، هم چنین روایات متعددی در همین رابطه وجود دارد. معصومین ( علیهم السلام) دیدگاههایی در مورد زهد دارند. پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم) آبروی دنیا را برد و آن را بسیار تحقیر کرد و در پیش دیگران خوارش شمرد. ایشان با شیوه های گوناگون عیوب دنیا و دنیاگرایی را یادآور می شوند و درمقابل مزیت زهد بی رغبتی به دنیا را گوشزد می کنند و کسانی که پیامبر را به عنوان بهترین اسوه و الگو برگزیده اند باید سعی کنند در حد امکان رفتارشان به رفتار او شباهت داشته باشد. زهد در کلام امیرالمومنین علیه السلام نطلبیدن دنیا نیست بلکه بدین مفهوم است که هرگاه آدمی به اندازه نیاز داشته باشد، باید به آن بسنده کند تا وقتی که آن داشته ها به مصرف برسد و او دوباره نیاز یابد، آن گاه در پی به دست آوردن باشد. سرور آزادگان امام حسین علیه السلام نیز می فرمایند: ای لذت جویان! مطمئن باشید که دنیا ناپایدار است و دل بستن به سایه ناپایدار، جز حماقت نیست. امام صادق علیه السلام می فرمایند: زهد، بهترین وسیله است که می تواند آدمی را به مرحله والای سعادت و کمال رهنمون سازد. راز زهدورزی بعضی از فرزانگان 1 مبارزه منفی با بیگانگان 2 همدلی با طبقات محروم اجتماع 3 سبکبار زیستن و پرهیز از تکلفات 4 اندیشیدن به مسئله حسابرسی 5 استفاده از فرصت 6 تواضع پیشگی و توجه به ناپایداری دنیا است. حقیقت زهد بدون ارتباط با مردم و تلاش درزندگی و داشتن ثروت اصلا مفهوم ومعنی پیدا نمی کند، زیرا زهدی که در اثر انزوا و فقر و نداری پیدا شود از آثار طبیعی نتوانستن است نه به لحاظ زاهد بودن، در نتیجه زهد داشتن وقتی معنی و مفهوم پیدا می کند که انسان در عین حالی که در متن جامعه اهل تلاش و با دست پر باشد باز هم خدا و خلق را فراموش نکند. اقسام زهد عبارت از: زهد به اعتبار ذات که همان ترک دنیا و بی میلی است و به اعتبار ( مرغوب عنه) آنچه ترک می شود و به اعتبار مرغوب لاجله. اقسام زهد در علم عرفان عبارت است از: زهد برای دنیا زهد از دنیا و زهد در دنیاست. مراتب و درجات زهد: مرتبه اول، زهد خائفان است، مرتبه ی ( متوسط) دوم زهد امیدواران و مرتبه سوم یا همان مرتبه علیا زهد اخصّ خواص است. ارکان زهد اسلامی، اعتماد به خدا و اخلاص کامل اجتناب از محرمات و پرهیز از شبهات و پرهیز از آرزوهای ناصواب می باشد. زهد اسلامی بر سه پایه یا اصل استوار است اول اینکه بهره گیری مادی از جهان و تمتعات طبیعی و جسمانی، تنها عامل تأمین کننده ی خوشی و بهجت و سعادت انسان نیست، دوم اینکه سرنوشت سعادت فرد از سعادت جامعه جدا نیست و سوم اینکه روح، کانونی است در برابر کانون جسم. از نشانه های زهد این است که: 1 مدح و ذم در برابر فرد زاهد یکسان باشد.2 انس و الفتش با خدا باشد و شیرینی طاعت بر قلبش چیره شود. 3 به آنچه بدست می آورد یا از دست می دهد خوشحال و اندوهگین نمی شود و... عشق، ایثار، همدردی، پرهیز از تجمل اینها از بایسته ها و ضروریات زهد هستند. زهد یک حالت درونی است و در نفس ظاهر می شود. در این حال انسان نسبت به بعضی امور احساس بی میلی و عدم علاقه می کند و گذشتن از بعضی لذایذ و تمنیات برایش آسان می گردد. آزادی، یکی از فلسفه های زهد است و آزادی یعنی انسان از برقرارکردن ارتباط نفسانی با هر امری از امورعالم آزاد شود تا بتواند کمالات انسانی خود را جلوه گر سازد و از دیگر فلسفه های زهد می توان ایثار و همدردی را نام برد. عامل اصلی زهد، شناخت عالم و کسب یقین درباره آن است و پس از شناخت خداوند شناخت آخرت و بعد از آن شناخت درست دنیا و بعد هم خودشناسی از عوامل زهد محسوب می شود. از آثار زهد می توان به آثار روحی و اخلاقی، آثار اجتماعی، آثار معنوی و آثار اقتصادی شاره کرد. راههای تحصیل زهد: یکی راههای علمی و دیگری راههای عملی است. و در پایان هم به زندگی دو زاهد بزرگ اشاره شده که واقعاً هر آنچه که معنا و مفهوم زهد است را در خود پیاده کرده اند.

لا تمدن عینیک الی ما متعانا به ازواجاً منهم زهرة الحیوة الدنیا لنفتنهم فیه و رزق ربک خیر و ابقی. زهد از ریشه زَهَدَ و زَهِدَ یَزهَدُ و زُهِدَ یَزهُدُ زُهداً و زَهادة فی الشی عنه. به معنای: از آن دوری جست و کناره گیری کرد. زهد در اصطلاح عبارت است از بی رغبتی به دنیا و این که با قلبت طالب دنیا نباشی مگر به قدر ضرورت جسم. زهد واقعی با سه نوع ترک حاصل می شود: ترک دنیا ترک زینت و ترک خواسته های نفسانی زهد به معنای مصطلح اخلاقی آن در قرآن بکار نرفته است. گرچه در آیه 20 سوره یوسف واژه زاهدین به کار رفته که البته معنای آن با زهد اخلاقی کمی فاصله دارد. زاهد کسی است که قدرت و نیرو داشته باشد که از تجملات و ثروتها و موقعیت های دنیا به نفع شخصی خود استفاده کند اما نکند. پیامبر صلی الله علیه و آه و سلم به ابوذر چنین می فرمایند: «من لباس خشن می پوشم و به روی زمین می نشینم، انگشتان خود را بعد از خوردن غذا می لیسم و بر الاغ سوار می شوم و دیگری را در پشت سر خود سوار می کنم. هر کس از شیوه رفتار من روی بتابد از من نیست. به حضرت علی علیه السلام گفته شد زهد در دنیا چیست؟ فرمود: «از حرام دوری کن». رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: شکننده لذتها را بسیار یاد آورید. پرسیدند: یا رسول الله آن چیست؟ فرمودند: مرگ. امام علی علیه السلام فرمودند: یقین مایه باروری زاهد است. آنچه در پارسایی اهمیت دارد، این است که قلب انسان فریفته و متعلق به دنیا نباشد، نه این که انسان از مال دنیا، آهی، در بساط نداشته باشد. پرهیزگاران و بندگان ناب و ویژه خداوند آنهایی هستند که در همه حال پروردگار خود را به خاطر داشته و یک لحظه از آئین انسانیت و مقررات دین غفلت نمی کنند. حملات سنگین مرگ در برابر روح فعالشان بس ناچیز و کوچک است.

موضوع این رساله « مفهوم زهد از دیدگاه قرآن و سنت و آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی آن» می باشد و زهد یکی از فضایل اخلاقی شمرده شده که مورد تأکید آیات و روایات است و هدف از این بحث؛ آشنا شدن بیشتر با این موضوع و کاربرد عملی آن در زندگی روزمره می باشد و از طرفی هدف از زهد، اصلاح ساختار روحی بشر است که این ساختار روحی در پرتو ایمان به خداوند و زهد اسلامی رشد و تعالی لازم خویش را بازیافته است. بنابراین پرداختن به آن و آگاهی از مسائل مربوط به آن ضروری به نظر می رسد. از منابع مورد استفاده از این رساله شامل کتاب های تفسیری از جمله: مجمع البیان، مخزن العرفان، المیزان، نور و ... هم چنین جامع التفاسیر می باشد و کتاب های اخلاقی از جمله: اخلاق شبر، معراج السعاده، سیمای اخلاق در آیینه قرآن و احادیث، مخزن الئالی، منهاج البیان، اخلاق عملی و .. . اشاره کرد. از کتاب های روایی می توان به اصول کافی، مصباح الشریعه، میزان الحکمه، غررالحکم، مستدرک الوسایل، وسایل الشیعه، و از جمله جامع الاحادیث شیعه اشاره کرد. هم چنین از کتاب نهج البلاغه با ترجمه دشتی و فیض الاسلام استفاده شده است و در این رساله سعی شده تا حدودی مفهوم زهد، اهمیت و فضیلت زهد- و برخی آثار آن- نیز روشن شود. این نوشتار در چهار بخش و ده فصل تنظیم شده است که عبارتند از: بخش اول: دارای دو فصل است که فصل اول به مفهوم زهد در لغت و اصطلاح و فصل دوم به مفهوم زهد در قرآن و سنت پرداخته است. بخش دوم: شامل سه فصل است که فصل اول: درباره اهمیت و فضیلت زهد در قرآن و سنت، فصل دوم: حقیقت زهد در قرآن و سنت، فصل سوم: فلسفه زهد و ارتباط آن با رهبانیت است. بخش سوم: مشتمل بر دو فصل است که فصل اول آن اقسام و مراتب و اصول و پایه های زهد و فصل دوم ویژگی های زهد اسلامی را مطرح می کند. بخش چهارم: از سه فصل تشکیل شده که فصل اول آن آثار و پیامدهای فردی و اخلاقی زهد، فصل دوم: آثار اجتماعی زهد، فصل سوم عوامل پیدایش و تقویت زهدگرایی می باشد. نتایج به دست آمده از این تحقیق عبارتست از این که هدف همه ی انسان ها رسیدن به کمال که خداوند است، می باشد و کارهایی که باید برای رسیدن به هدف انجام داد این است که فرد خواسته های نفسانی خود را کنترل کند و نفس را از لذت های دنیا باز دارد، به دنیا بی رغبت باشد و حب دنیا را نفی کند و دنیا را وسیله ای برای رسیدن به آخرت قرار دهد، زیرا که زهد تنها با معرفت نسبت به ذات مقدس الهی حاصل می شود.

زهد در لغت به معنای بی رغبتی به چیزی و قناعت به کم آن است و در اصطلاح عدم گرایش و رغبت قلبی به دنیا و امور دنیوی و بهره کم از متاع آن بخاطر کوچک شمردن آن است. زهد در روایات به معنای عدم تأسف بر آنچه از دست رفته و عدم شادی بر آنچه به انسان می رسد، می باشد. پیشینه زهد به زمانهای قدیم بر می گردد، زیرا اولین عادات و رسوم انسانی بوده است. از جهت تاریخی زهد، به ترتیب در هندیها و مسحیان و در مسلمانان یافت می گردد. دو دیدگاه در مورد تفسیر زهد وجود دارد. یکی آنکه زهد واقعی عبارت است از برداشت کم برای بازدهی بسیار. زهد با بعضی از مفاهیم اسلامی همچون، ایمان، تقوا، کسب حلال و قناعت رابطه تنگاتنگی دارد. دو دسته از عوامل مهم در پیدایش زهد مؤثر است: یکی از درجات بالای آن، بی رغبتی به مباحات و حلالهای دنیوی است و بالاتر از آن ترک کردن هر چیزی است که انسان را به غیر خدا سوق می دهد. چندین انگیزه در زهد ورزی انسان تأثیر دارد که بهترین آن حب الهی است. بی رغبتی به دنیا دارای آثار مختلفی در زندگی فردی و اجتماعی، دنیوی و اخروی است که در روایات معصومین: علیهم الس لام: بدانها اشاره گردیده است. نیز دارای آفاقی است که بواسطه آنها نمی توان به زهد واقعی دست یافت. مهمترین آنها حب به دنیا است که صفت مقابل زهد است. عناو ن فصلها ا ن رساله به ا ن صورت م باشد: فصل اول تعار ف لغو و اصطلاح زهد؛ فصل دوم: حقیقت زهد، فصل سوم: عوامل پیدایش زهد، فصل چهارم: درجات زهد، فصل پنجم: آثار زهد در روایات معصومین علیهم السلام، فصل ششم: آفات زهد در روایات معصومین علیهم السلام، فصل هفتم: اسوه های زهد