جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تأثیر گناه بر معرفت از دیدگاه غزالی ( دکتر زهرا پورسینا) این کتاب تأثیرات معرفتی گناه را به منزله مقوله‌ای دینی-اخلاقی، در اندیشه متفکر بزرگ مسلمان، امام محمد غزالی پی‌می‌گیرد نگارنده با قراردادن مسئله در ساختاری نظام‌مند، از دریچه تعامل ساحت‌های نفس به موضوع می‌نگرد. در نظام معرفت‌شناسی غزالی، با عنایت به تأثیر و تأثرات متقابل ساحت‌های نفس، معرفت یقینی، محصول فرایندی معرفتی ـ اخلاقی است و بدون درنظرگرفتن تأثیرات مثبت و منفی ساحت‌های عاطفی و ارادی به دست نمی‌آید. در این نظام، عالی‌ترین مرتبۀ معرفت، مرتبۀ نبوی معرفت است که انبیای الاهی بدان مجهزند و غایت نهایی آفرینش همۀ انسان‌ها نیز دستیابی به چنان سطحی از معرفت است. به نظر نگارنده، این سطح از معرفت، معرفتی کشفی است، اما نه به معنای کشفی صوفیانه‌‌؛ بلکه کشفی مبتنی بر برهان؛ که به لحاظ ماهوی ظهور عالی‌تر مرتبۀ عقل استدلالی است. دستیابی به چنان مرتبه‌ای علاوه بر تحصیل علم، مستلزم پاکسازی ساحت‌های عاطفی-ارادی از هر آن چیزی است که به نحوی ذیل عنوان «گناه» قرار می‌گیرد. تأثیر گناه بر معرفت در اندیشه غزالی تأثیری واقعی و نفس‌الامری و به حدی است که عقل برای روی‌کردن به مبادی عالی و داشتن نگاه و التفات غیرخودمحورانه، نیازمند یاری کسی است که در مرتبۀ عقل قدسی، یعنی عقل پیراسته و متصل به عقل مطلق قرار دارد. با چنین یاری و همراهی‌ای است که ساحت‌های غیرعقیدتی طبق بایدها و نبایدهای نشئت گرفته از سطح علم مکاشفه انضباط می‌یابند و عقل به رشدی دست‌می‌یابد که در غایت آن، می‌تواند به معرفتی پیراسته از خطا و تردید در حوزۀ واقعیت‌ها و ارزش‌ها و تکالیف نایل گردد؛ از‌این‌رو، نیاز انسان‌ها به نبی، نه به دلیل ناتوانی عقلشان، بلکه به دلیل آسیب‌پذیری عقل از تأثیرات گناهان و نیازمندی به محافظت از توان‌مندی آن است.

جلسه نقد كتاب « تاثير گناه بر معرفت با تكيه بر آرا امام محمد غزالى » تاليف خانم دكتر پورسينا در دانشكده الهيات دانشگاه شهيد بهشتي برگزار شد. فايل صوتي ذيل سخنان نصرالله حكمت در اين جلسه است: رئوس مطالب: ١- امثال غزالى صيد ناشدنى اند. ٢-روايت پولوسى از گناه با روايت اسلامى- شيعى متفاوت است. ٣-انسان مجموعه خير و شر است. ٤-اگر با گناه از معرفت دور ميشديم ، هيچ گاه نبايد معرف كسب مي كرديم زيرا انسان علي الدوام در حال گناه و توبه است. ٥-همه بزرگان قائل به تاثير گناه بر معرفت هستند اما اين ناظر به معناى نازل گناه است. ٦-آنكس كه ادعاى معرفت دارد ناگفته خويش را از گناه مبرى مى داند. ٧-گناه-آگاهى بر روى معرفت تاثير مثبت دارد. ٨-انسان اگر گناه كار نباشد به خداوند نيازمند نخواهد بود. ٩-بنابر قول غزالى، عقل خودش را در آستانه وحى عزل مى كند. ١٠-استقلال دادن به عقل در تمامى زمينه ها موجب دورى از لطف و رحمت الهى مى شود كه ثمره گناه و توبه است. - چند دقيقه از اول فايل با كيفيت پايين ضبط شده است. - در انتهاى فايل در بيان يك داستان بر اثر سهواللسان، به جاى « وحشى»، « حمزه» گفته شده است.

ابتدا زهرا پورسینا،مؤلف کتاب به معرفی اجمالی کتاب‌ پرداخت: کتاب تأثیر گناه بر معرفت پژوهشی است پیرامون یکی از جـدی‌ترین مسائلی که امروزه پیش روی‌ معرفت‌شناسان قرار دارد و آن عبارت است از بررسی امکان تأثیرگذاری گناه،به منزله مقوله‌ای دینی- اخلاقی،و عاملی‌ غیر‌ معرفتی،بر معرفت.این مسئله که همواره در حوزه‌هایی چون حوزه ادیان،عرفان،و اخلاق،همچون«اصل موضوع»پذیرفته بوده است،در حوزه مـعرفت‌شناسی عـجیب و دور از ذهن می‌نماید، زیرا اثرگذاری عوامل غیر معرفتی که نه به ساحت عقیدتی،بلکه‌ به‌ ساحت‌های عاطفی-ارادی انسان مربوط می‌شوند،بر معرفت،آن هم اگر به معنای خاص،مقوله‌ای دینی به حساب آید،به معنای تأثیر و تأثرهای‌ متقابل میان فـرایندهای اخـلاقی و معرفتی است،که با این اعتقاد رایج و عموما‌ پذیرفته شده در دنیای متجدد که نه تنها آن‌ها را از یکدیگر مستقل به حساب می‌آورند،بلکه به جداسازی‌شان برای رسیدن به عینیت‌ معرفتی توصیه می‌کنند،ناسازگار است. بدین جهت پرداخـتن بـه این موضوع‌ با‌ توجه‌ به تقابلی که با دیدگاه‌ فوق‌ دارد،ورود‌ در حوزه پژوهشی‌ای‌ نوین و زمینه‌ساز توجهی دوباره به جدیت در پرداختن به اصلاح اخلاقی نفس،حتی برای تحصیل معرفت‌ است.

امروزه، یکی از مسائل مهم معرفت شناسی، تأثیر عوامل غیر معرفتی و از جمله گناه بر معرفت است. اعتقاد به چنین دیدگاهی از ویژگی‌های مهم تفکّر سنّتی است. هندوها در 3500 سال پیش معتقد به تأثیرپذیری معرفت از عوامل غیر معرفتی بودند. در مسیحیت نیز پولس قدیس بیان می‌داشت که "گناه نکنید تا عالم واقع را درست بشناسید." در جهان جدید، هرچند کسانی همچون هابز، هیوم، کانت، مارکس، نیچه، فروید، فوکو و...به نحوی معتقد به تأثیر عوامل غیر معرفتی بر معرفت بودند، ولی نخستین بار ویلیام جیمز بود که صریحاً بیان داشت که آراء و نظرات ما ناشی از استدلال محض نبوده، بلکه عواملی همچون تلقین، عشق، نفرت، کینه، ترس، امید و...در معرفت ما تأثیرگذارند. در قرآن کریم نیز به نحو مبسوط به ماهیّت و اقسام معرفت، نحوه حصول معرفت و عوامل معرفتی و غیر معرفتی مؤثّر بر آن پرداخته شده است. از نظر قرآن، یکی از عوامل مهم در این خصوص، گناهان ماست که تأثیر بسزایی در گونه‌های مختلف معرفت ما، اعم از اکتسابی و غیر اکتسابی دارد. آنچه از آیات قرآن برداشت می‌شود، این است که گناه به اشکال مختلف بر معرفت ما خصوصاً در حوزة معارف الهی تأثیرگذار است. برای مثال، گناه گاه سبب توجّه انسان به بخشی از واقعیّت، گاه سبب تحریف در حقایق، گاه سبب فراموشی و نسیان واقعیّات و گاه سبب سطحی‌نگری و عدم تعمّق در حقایق می‌شود.

طرح مسأله تأثیر عوامل غیر معرفتى بر معرفت در مقاله «اراده معطوف به باور» ویلیام جیمز نظر معرفت شناسان را به این بحث اساسى معطوف کرده است که تحصیل معرفت، چه بسا، تنها از مسیر معیارها و شاخصه‏هاى معرفتى صرف عبور نمى‏کند، بلکه از آن جا که بسیارى از باورهاى انسان تحت تأثیر بیم و امیدها، عشق و نفرتها، منافع شخصى و... تحصیل مى‏شوند، پاکسازى ساحات غیرمعرفتى انسان از رذایل و آراستن آنها به فضایل، در دستیابى او به حقیقت مؤثر مى‏تواند باشد. آنچه در این مقاله بحث مى‏شود، طرح رابطه یکى از مقولات اخلاقى - دینى، یعنى گناه، با معرفت است. تلاش ما بر این است که نشان دهیم، چگونه در دو دهه اخیر، توجه معرفت شناسان، به بحث تأثیر ساحتهاى غیر معرفتى بر ساحت عقیدتى بشر، جلب شده است و بنابراین مى‏توان به گناه نیز به عنوان یکى از مقولات معرفتى نظر کرد.

اثر حاضر به بررسی نقش و تأثیر گناه به عنوان عامل غیر معرفتی در مسیر کسب معرفت و شناخت می‏پردازد. به اعتقاد نویسنده گناه در هر دو معنی آن یعنی عصیان در برابر فرامین الهی یا تخطی از قوانین و اصول اخلاقی می‏تواند در شناخت آدمی از جهان هستی تأثیر بگذارد و این تأثیر در حوزه‏هایی نظیر فلسفه حکمت، اخلاق سیاست و الهیات نمود بیشتری پیدا می‏کند. وی با اشاره به این نکته که گرفتاری انسان به اصل گناه از اصول پذیرفته شده ادیان بویژه مسیحیت است به بررسی آثار و تبعات این عقیده در آراء فلسفی آگوستین قدیس از علمای متقدم عالم مسیحیت می‏پردازد. این کتاب شامل 3 بخش است. در بخش اول به معرفی ساحتهای موجودی انسان یعنی ساحتهای عقیدتی، عاطفی و ارادی پرداخته و مراد از گناه را روشن می‏سازد. در بخش دوم چگونگی امکان تأثیرات مثبت و منفی عوامل غیر معرفتی بر ساحت‏های معرفتی را بررسی کرده و با مراجعه به آراء آگوستین نشان می‏دهد که چگونه تطهیر نفسانی، سلوک اخلاقی و اراده انسان را در نیل به حقیقت یاری می‏رسانند. بخش سوم به تبیین نقش گناه به عنوان مانعی در مسیر کسب معرفت در حوزه‏های معرفت‏شناسی و علومی نظیر الهیات حکمت و اخلاق اختصاص یافته. نویسنده در پایان با اشاره به بیانی که آگوستین در تعریف از گناه دارد نتیجه می‏گیرد که آلودگی‏های اخلاقی می‏توانند معرفت بشر را به انحراف بکشانند و هر نوع خواسته نامشروعی که دارای رگه‏هایی از خودبینی است می‏تواند در راه تحصیل معرفت مانعی جدی ایجاد کند.

گناه و معرفت با سرنوشت انسان رابطه‌ تنگاتنگی دارند. گستره و تأثیر این دو به گونه‌ای است که سرنوشت همه انسان‌های غیرمعصوم به آن گره خورده است. معرفت در حیات مادی و معنوی انسان جایگاه بی‌بدیلی دارد. تنها وسیله ارتباطی انسان با جهان خارج از ذهن، شناخت اوست. بقا و دوام زندگی آدمی بدون شناخت امکان­پذیر نیست. سعادت و خوش‌بختی بشر مرهون شناخت اوست. رسیدن به کمال و نیل به اهداف بلند انسانیت در سایه معرفت انجام‌پذیر است. نوع نگرش انسان در خصوص جهان هستی، آفرینش و هدف خلقت، وابسته به نحوه شناخت اوست؛ معرفت، خاستگاه مکاتب، ایدئولوژی­ها و جهان­بینی انسان‌هاست و هر جهان‌بینی‌ای بر پایه شناخت استوار است. آگاهی و شناخت از منظر قرآن و احادیث نیز جایگاهی بس والا و ارزشی ویژه دارد. بررسی ارزش علم و دانش از دیدگاه آیات در یک یا چند مقاله و کتاب نمی­گنجد. اهل تحقیق بیان داشته­اند که در این زمینه بیش از 700 آیه وجود دارد.[1] خداوند متعال علم را غرض و هدف آفرینش جهان معرفی کرده، آن را برترین شرافت و نخستین منّت بر فرزند آدم پس از نعمت آفرینش او قرار داده است. خدای سبحان در کنار خود و فرشتگان از دانشمندان نام برده، دانایان را بر دیگران برتری داده است. قرآن کریم پذیرش حق و پای‌بندی به آن را بر پندپذیری، و پندپذیری را بر خداترسی مبتنی می‌کند و خداترسی را در اهل علم منحصر می‌داند.[2] بر اساس آموزه‌های قرآن، یکی از اهداف بلند پیامبران، تعلیم است. درک اسرار هستی ویژه عالمان است. پیامبران با آن مقام‌های علمی، مأمور به درخواست افزایش علم شدند. درجات قرب به خدا، متناسب با درجات علم است. معراج پیامبر اکرمn برای کسب معرفت بود. هنگامی که خداوند نعمت خویش را بر حضرت سلیمان8 می­شمارد نخست از علم سخن می‌گوید. در چند آیه به صراحت به انسان دستور فراگیری علم داده شده است. بالاتر از همه، قرآن، خداوند را نخستین معلم معرفی کرده است.[3] نقش اساسی در خلافت الاهی با علم است و سایر اسماء در پرتو علم تعین یافته‌اند. به همین دلیل هنگامی که فرشتگان در جریان خلقت آدم، تسبیح و تقدیس ذات باری‌تعالی را مطرح کردند، خداوند متعال در پاسخ به آنان، عالم بودن آدم را گوشزد کرد.[4] ارزش عبادت نیز در گرو علم و معرفت است؛ زیرا اخلاص مایه کمال عبادت است و خاستگاه اخلاص را معرفت دانسته‌اند.[5] از این‌روست که در روز رستاخیز هنگام سنجش اعمال، مرکّب علما بر خون شهدا برتری دارد.[6] در کتب حدیث، معمولاً بابی به فضیلت علم و وجوب فراگیری آن اختصاص یافته است. در روایات فراوانی از ارزش و جایگاه علم و علما، تعلیم و تعلم سخن به میان آمده و بیان شده علم، سرآمد و غایت فضیلت‌ها، چراغ خرد، میراثی گران‌مایه، مایه حیات، و بهترین دارایی است. به وسیله علم و معرفت است که انسان می­تواند طاعت و پیروی از حق داشته باشد. علم، جمال و زیبایی‌ای است که پنهان نمی­ماند. دانش، مایه زینت توانگران و باعث بی­نیازی تهی‌دستان است. علم و معرفت، آدم پست را بلندمرتبه می‌کند و فروگذاردن علم، انسان بلندمرتبه را خوار می­گرداند. هیچ گنجی سودمندتر از علم نیست. در ارجمندی دانش، همین بس که کسی هم که آن را نمی­داند از دانستن آن، دم می­زند و هر گاه به او نسبت علم و دانایی داده شود خوشحال می‌شود. هیچ شرافتی چون دانش نیست. هر ظرفی وقتی چیزی در آن بگذارند گنجایش خود را از دست می‌دهد، مگر ظرف دانش که با افزودن آن، گنجایشش بیشتر می­شود. دلی که در آن چیزی از دانش نباشد مانند خانه ویرانی است که آبادکننده­ای ندارد. سرمنشأ همه خوبی­ها دانش است.[7] ناگفته نماند اگر علم، همراه ایمان و تقوا، تزکیه و تهذیب نفس نباشد نه تنها ارزشی نخواهد داشت بلکه ضدارزش و زیان­آور خواهد شد. نفس انسان به حسب فطرت، به گونه­ای آفریده شده که صلاحیت دارد به حقایق، معرفت پیدا کند و این در صورتی است که زمینه­ها فراهم و موانع مفقود باشد.[8] پیدایش پدیده معرفت همچون سایر پدیده­ها معلول فراهم بودن شرایط و اسباب آن است. برخورداری روح و جسم انسان از صحت و سلامت و رشد لازم، از جمله شرایط است. از این‌رو کودک و دیوانه مانند فرد بالغ و عاقل نمی­توانند به علم دست یابند. آفریدگار حکیم منابع، راه‌ها و ابزار مختلفی برای انسان قرار داده تا بتواند از طریق آنها از نعمت معرفت بهره­مند شود. عقل، قلب، حواس ظاهر و باطن، چشم و گوش از مهم­ترین منابع و راه‌های معرفت‌اند. نعمت گران‌سنگ معرفت با آفات و آسیب­هایی روبه‌رو است. یکی از آسیب­های جدی معرفت، گناه است. آموزه­های دینی بیانگر آن است که گناهان آثار سوء فراوانی دارد. در آیات و روایات برای گناهان، پیامد­های منفی بسیاری بیان شده است. این پیامدها به عذاب و عقاب اخروی منحصر نمی­شود، بلکه گستره آن، حیات دنیوی و زندگی فردی و اجتماعی، مادی و معنوی را در بر می­گیرد و گاهی آثار آن به گونه­ای است که قابل جبران‌ نیست. یکی از آثار مخرب گناه، آثار معرفتی آن است. ظرفیت تخریبی گناهان به شکلی است که می­تواند در فرآیند تشکیل معرفت خلل ایجاد کند. همچنین در گناهان این اقتضا وجود دارد که معرفت به دست‌آمده و پیشین را نابود، یا آن را دگرگون و وارونه کنند. مسئله تأثیر گناه در معرفت از ابعاد تفسیری و روایی، اخلاقی و عرفانی، کلامی و فلسفی، معرفت‌شناختی و روان‌شناختی و غیر آن، شایسته پژوهش و بررسی است. در نوشتار حاضر، این مسئله از منظر آیات و روایات بررسی می‌شود. بدون شک، بنا به ضرورت و نیاز تحقیق، از طرح برخی ابعاد دیگر نیز، چاره­ای نیست. از این‌رو، جهت بیان دیدگاه آیات و روایات، از تبیین کلامی و اخلاقی و تا حدودی روانشناختی و غیر آن بهره گرفته خواهد شد. بر اساس آموزه­های دینی، در اصل تأثیر گناه در معرفت نمی­توان تردید کرد. با اندکی تأمل در آیات و روایات مرتبط با بحث می­توان به اصلِ تأثیر، اذعان و اعتراف کرد، اما در کیفیت و کمیت تأثیر، گستره و محدوده آن، نقاط ابهامی وجود دارد که رفع آنها مستلزم بررسی مسئله است. در خصوص تعریف گناه و معرفت، و نیز درباره اثرگذاری و برآیند آثار و چرایی و چگونگی تأثیرات گناه در معرفت، پرسش‌های متعددی مطرح است. یافتن پاسخ این پرسش­ها، نیازمند تتبع دقیق و بررسی گسترده آیات و روایات است. استنطاق، استنباط و استنتاج از ادلّه نقلی و استدلال به آنها در رسیدن به پاسخ پرسش‌ها در صورتی امکان‌پذیر است که از ثمرات تحقیقات و مطالعات دانشمندان اسلامی در علوم مختلف، به ویژه تفسیر، حدیث، کلام و اخلاق، خوشه‌چینی شود و از یافته­های متخصصان دانش­های مرتبط با موضوع، نظیر معرفت­شناسی و روان‌شناسی بهره کافی گرفته شود. تنها در این صورت است که از دیدگاه آیات و روایات، آگاهی حاصل می­شود و پاسخ پرسش­ها به دست می­آید. اثرپذیری از وسوسه­های شیطان، پاسخ مثبت به فراخوان او و انجام دادن گناه، زمینه‌ساز ولایت و تسلط شیطان است. ولایت شیطان، باعث بیرون شدن از نور علم و روشنایی معرفت و سبب ورود در تاریکی جهل و نادانی می­شود. شیطان با تلقین­های مکرر و فریب­ها و ترفندهای متنوع در ساحت عواطف و احساسات نفوذ می­کند و با تحریک و تشویق و آراستن و ایجاد امید، یا با ترساندن و ایجاد یأس و ناامیدی، در ساحت اندیشه تصرف می­کند و با به کارگیری قوه واهمه و خیال، عقل و سایر ابزار ادراکی را در اختیار می­گیرد و بدین‌سان به مدیریت آنها می­پردازد و باعث منع معرفت، زوال، دگرگونی و واژگونی آن می­‌شود. در خصوص چگونگی تأثیر گناه در معرفت، تبیین­های مختلفی وجود دارد. آنچه در سطور گذشته بیان شد بر اساس تبیین کلامی- اخلاقی است. اضافه بر آنچه ذکر شد، تبیینی روان‌شناختی نیز ارائه می­شود؛ زیرا بر اساس آیات و روایات، گناه نوعی بیماری روحی و روانی است و پیامدهایی به دنبال دارد. گناه با تأثیرات منفی از قبیل تحریک احساسات، ایجاد هیجان و اضطراب، دودلی و دوگانگی شخصیت و غیر آن، باعث سلب آرامش و اختلال در انسجام فکری شده، انگیزه و توان کسب معرفت را زایل می­کند و مانع پیدایش آن می­شود. همچنین موجب کج‌فهمی، معرفت ناقص، واژگونی، فراموشی و از بین رفتن معرفت می‌‌شود. [1]. مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، ج1، ص100. [2]. الطلاق: 12؛ العلق: 1-5؛ فاطر: 28؛ الزمر: 9؛ آل ‌عمران: 18 و... . [3]. برای نمونه: البقره: 31 و 151؛ الاسراء: 1؛ الروم: 22؛ العنکبوت: 43؛ المجادله: 11؛ الزمر: 9؛ الکهف: 66؛ طه: 114؛ الطلاق: 12. [4]. البقره: 30-33. [5]. جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، تفسیر قرآن کریم، ج3، ص194. [6]. صدوق، محمدبن علی، من لایحضره الفقیه، ج4، ص398، ح5853. [7]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج1، ص30-71؛ بحار الانوار، ج1، ص164-228؛ متقی هندی، علی بن حسام، کنز العمال، ج10، ص130-183؛ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ج8، ص3928-4030. [8]. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، ج9، ص136.

آنچه در این پژوهش مورد تحقیق و بررسی قرار می گیرد امکان تأثیرگذاری گناه، به منزلة مقوله ای دینی - اخلاقی، بر تحصیل معرفت است؛ این بررسی که نگاهی عام به موضوع فوق الذکر است، بامدد گرفتن از دیدگاههای یکی از برجسته ترین متفکران و متألهان عالم مسیحیت، یعنی آگوستین قدیس، به طرح، تحلیل و تبیین مکانیسم تأثیر گناه بر معرفت می پردازد. با اینکه موضوع فوق دراصل موضوعی عمدة مورد توجه عرفا است، لکن این کندوکاو نه تحقیقی در حوزة عرفان واخلاق، بلکه جست و جویی معرفت شناختی و در حوزه فلسفه نفس است. از این حیث که تأثیرعاملی غیرمعرفتی را بر معرفت مورد تحقیق قرار می دهد، بررسی ای معرفتی و از این حیث که رابطة ساحتهای گوناگون وجود انسان را با یکدیگر مورد بررسی قرار می دهد تحقیقی در حوزةفلسفة نفس است. پژوهش در خصوص مسأله تأثیر گناه بر معرفت در ذیل بحث کلی تر امکان تأثیرگذاری عوامل غیر معرفتی بر معرفت (تأثیر ساحتهای غیر عقیدتی بر ساخت عقیدتی) قرارمیی گ رد و بنابراین این تحقیق نشان می دهد که گناه، از جمله عوامل غیر عقیدتی ای محسوب می شو که مانعی جد ی و قطعی بر سر راه نیل به معرفت است. همچنین علی رغم شدت و ضعف این تأثیر در حوزه های گوناگون معرفتی، می توان اذعان کرد که تقریبا هیچ حوزه ای از حوزه های معرفتی از اثرات آن مصون نمی ماند. طرح مسأله، نظام بخشی به سیر تحقیق در این موضوع، و تحلیل و تبیین نظام مند این مسأله کاری است که این پژوهش خود را متعهد به انجام آن دانسته است.

در مقالۀ حاضر با اتخاذ سنت کالونیسم و معرفت‌شناسی اصلاح‌شده، ادعای مانعیت گناهان انسانی از فعلیت صحیح عقل و عاملیت فیض الهی در تقویت قوای شناختی را بررسی می‌کنیم. شاید پیش از این و ذیل بحثِ نقش‌ عوامل غیرمعرفتی در شکل‌گیری معرفت، به تأثیر شناختی گناه نیز پرداخته شده باشد. اما اختصاص این موضوع به رشد معرفت علمی، تا آنجا که مورد اطلاع است، تازگی دارد. این بررسی در بستر پروژۀ استفان مورونی، دین‌پژوه معاصر آمریکایی، پیش خواهد رفت. او می‌کوشد با مرور نقادانۀ آراء متألهان برجستۀ مسیحی، مدلی را برای این تأثیر ترسیم کند. در نهایت نشان خواهیم داد که از منظر عقلانیت نقاد، محصول مورونی با کوشش او برای تبیین اثر گناه بر علوم طبیعی همخوانی ندارد. زیرا آنچه به عنوان معرفت علمی مسیحی معرفی کرده غالباً از جنس آگاهی فناورانه است نه علم، و این عالِم است که تحت‌تأثیر گناه قرار می‌گیرد نه مدعای علمی او.