جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از مساله شهادت، چگونگی و آثار شهادت گروهی از برگزیدگان از انسانها در قرآن برداشت های مختلفی صورت گرفته است که عمده دیدگاه ها معطوف به ثمر بخشی شهادت انبیاء و اوصیاء در آخرت و صحنه قیامت است، اما به نظر می رسد با وجود شواهد متقن قرآنی و روائی باید پذیرفت که مساله شاهد بودن گروهی از انسانها در دنیا و آگاهی یابی الهی ایشان از اعمال و باطن امور انسانها دارای پیامد دنیوی و زمینه تحقق امری مهم و اساسی است که بنای آفرینش و دستگاه عظیم و مستحکم ارسال انبیاء و نصب اولیاء بر آن استوار و قوام یافته است؛ یعنی موضوع هدایت و کمال بخشی و رساندن هر چیز به سرانجام شایسته او، امری که خداوند متعال تنها خود را تحقق بخش آن دانسته است. نقش شاهدان بر اعمال انسان ها در این میان واسطه بودن ایشان در تحقق گونه ای از هدایت الهی است، همچنان که انبیاء واسطه هائی الهی میان انسانها و خداوند سبحان در دریافت و انتقال پیام های خداوند متعال در عرصه هدایت تشریعی هستند. در این نوشتار با بررسی تفاسیری که ذیل آیات مربوط به شهادت صورت گرفته پس از نقل و نقد برخی از دیدگاه ها، نظر برگزیده مبرهن گردیده است.

این رساله با موضوع «شهادت از دیدگاه قرآن و حدیث» در یک مقدمه و شش فصل تنظیم شده است: در فصل اول، بیان مسئله، ضرورت و پیشینه پژوهش، هدف، سؤال ها، روش و اهمیت موضوع بیان شده است. فصل دوم به معنا و مفهوم شهادت از نظر لغوی و اصطلاحی فقها و کاربرد واژه شهید در قرآن کریم، احادیث و روایات پرداخته است. فصل سوم به فضیلت جهاد و شهادت اختصاص دارد. فصل چهارم با بیان دو دیدگاه درباره شهید، جاودانگی خواست طبیعی بشر، تعریف حیات و انواع ‎آن را مورد بررسی قرار داده است. فصل پنجم به موضوعاتی از قبیل: مقام شفاعت، برخوردار شدن از نعمت جاودانه بهشت، شهیدان امنای خداوند و بی نیازی از غسل و کفن پرداخته است. در فصل ششم به مسائلی نظیر: شهادت و القای نفس در تهلکه، شهادت طلبی و خشونت، شهادت و ترور و شهادت طلبی و افسردگی روانی پرداخته شده است.

عنوان موضوع « شهید و شهادت در قرآن و سنت» است. شهید از ماده « شهد» که در لغت بر حضور، آگاهی و آگاه کردن دلالت می کند و در قرآن و حدیث افزون بر معنای لغوی، به معنای کشته راه خدا هم به کار رفته است و شهادت در هر دو معنا مصدر آن می باشد. نویسنده اثر پیش رو را در 5 بخش و 11 فصل با عناوین زیر سامان بخشیده است: 1-مفهوم شناسی شهید و شهادت 2- عوامل توفیق شهادت 3- مقام شهید 4- معادل های شهادت روش های تحقیق بکار رفته: تحلیلی، توصیفی، کتابخانه ای، بنیادی،دینی است و مهمترین منابع مور د استفاده کتاب های تفسیر قرآن کریم، حدیث و در مواردی هم تاریخی ، اخلاقی و فقهی می باشد. و رهاورد بحث مطالب زیرند: وجه نامگذاری کشته راه خدا به شهید با معنای لغوی آن مرتبط است زیرا گفته اند : فرشتگان رحمت شاهد اویند، خدا و فرشتگان در بهشت شاهد اویند، شهید ناظر بر کرامات و نعمت های الهی است، همچنان زنده و حاضر است و ... قرآن کریم و سخنان معصومان(ع) ارزس شهادت را به خوبی بیان کرده اند و آن را برترین مرگ و قطره خون شهید را محبوب ترین قطره ها نزد خداوند دانسته اند و ... ارزش شهادت والاتر از آن است که در پی عوامل دستیابی به آن نباشیم، این عوامل در دو دسته فردی و اجتماعی قرار می گیرند. فردی: اخلاقی: صبر، استقامت ، شجاعت، تسلیم و ایثار گری و معرفتی: اخلاص، یقین به آخرت و دعا و اجتماعی شامل: جهاد و دفاع است. شهید در همه ادوار حیات : دنیوی، برزخی، و اخروی، از مقام والایی برخوردار است. در دنیا راه، خون، هدف و شخصیت او ارزشمند است.علاوه بر آن جامعه ای فعال و حق جو ، تقدیم بشریت می کند. شهید با رخت بستن از دنیا زندگی خود را حفظ می کند و به عالم برزخ وارد می شود. در آنجا زندگی دوباره ای را آغاز می کند و در تفاسیر مختلف بیان شده است که : شما حال شهیدان را درنمی یابید، ایشان زنده اند و از فضل و روزی خدا بهره مند می شوند. علاوه بر آن بازخواست قبر ندارند و در سرور کامل به سر می برند. در آخرت فضایل بی شماری نصیب شهیدان می گردد: ایشان نخستین گروه بهشتی می باشند و پاداش بی نظیری به آنان داده خواهد شد بهترین منازل در انتظار آنان است، آنان شفاعت کندگان روز محشرند، و ملائکه آنان را غسل می دهند و مهمترین پاداش آمرزش گناهان و نظر به وجه الله می باشد. خون شهید آن قدر والا و ارزشمند است که طبق احکام فقهی با لباس های خون آلوده ی خود بدون غسل و فقط با نمازگزاردن بر او دفن می شود. پاکی بدن او به حدی است که لمس نمودنش مستوجب غسل مس میت نیست. در اجتماع: مشارکت در تشیع و تجلیل شهید، گریه بر او، دارای ارزش و ثواب می باشد،چرا که پیامبر اکرم(ص) خود به تشییع شهدا می رفتند و در کنار جنازه ی آنان اشک می ریختند و دیگران را نیز به این کار تشویق می کردند. حرمت خاک و مزار شهید هر دو تا حدی است که بر زیارتش پاداش فراوانی ثبت می شود. ارزش و اهمیت خانواده های شهدا در نزد خدا بسیار بالا است، چرا که پیامبر به خانواده های شهدا ارج می نهادند و برای آنان احترام خاصی قائل بودند. و ثواب تسلیت و همدردی با خانواده های شهدا به آنان آرامش خاطری می بخشد و خداوند در قیامت بهترین پاداش را به تسلیت دهنده عطا خواهد کرد. و در پایان باید گفت: فرصت نیل به مقام شهادت تعطیل بردار نیست زیرا خداوند آن قدر به بندگان خود لطف و عنایت دارد که فرموده است:اگر بندگان من اعمالی را از روی اخلاص انجام دهند ثواب شهادت به آنان می دهم. موارد ذیل اجری معادل پاداش شهید دارد: 1) امور قلبی: صادقانه از خدا درخواست شهادت کند،روابط دوستی اش، برای خدا باشد و به خاندان ائمه عصمت و طهارت(ع) عشق بورزد و ولایت آنان را بپذیزد. 2) اعمال: دفاع از حق خود و خانواده، صبر بر بیماری، مرگ در حوادث طبیعی، تحمل فقر و ناداری، مرگ طالب علم و ...

تمام کسانی که به بشریت به نحوی خدمت کرده اند ، حقی به بشریت دارند ؛ از هر راه : از راه علم ، از راه فلسفه و اندیشه از راه صنعت ، از راه اختراع و اکتشاف ، از راه اخلاق و حکمت عملی . ولی هیچ کس حتی به اندازه ای حق شهدا ، بر بشریت ندارد و به همین جهت هم ، عکس العل احساس آمیز انسانها و ابراز عواطف خالصانه ی آنها درباره ی شهدا ، بیش از سایر گروههاست . این اثر در سه بخش تنظیم شده است که مجموعاً شامل 6 فصل می باشد ، که در : بخش اول : طی دو فصل جداگانه به معنا و مفهوم شهید و شهادت و مقام آنان و همچنین جنبه ی جسمانی و روحانی شهدا پرداخته شده است و در بخش دوم : که در دو فصل تنظیم گردیده ، به بررسی تفاسیر و روایات درباره شهادت و فضیلت شهیدان می باشد . بخش سوم نیز در دو فصل است ، ابتدا زندگی نامه شهدای شهرستان طبس را مورد بررسی قرار می دهیم و در پایان به پیام های تربیتی « اعم از پیام های اجتماعی ، دینی ، سیاسی ، فرهنگی » توجه شده است در انتها بر این حماسه آفرینان سالهای خون ، شهادت و شهامت هزاران درود و سلام و صلوات ملائکه و انبیاء را نثارشان می کنیم ، چرا که اینان به اثبات رسانیدند که آرزومند جهاد در رکاب مولایمان حسین عَلَیْهِ السَّلام هستند .

تحقیق حاضر مشتمل بر سه بخش با این عناوین است: بخش اول، کلیات: فهرست آیات، معانی لغوی و اصطلاحی شهید و شهادت؛ بخش دوم، شهادت در اصطلاح قرآن کریم: شهادت خداوند، شهادت انبیا، شهادت در راه خدا، شهادت ملائکه، شهادت پاکان، شهادت بنی آدم در عالم ذرّ، شهادت جوارح انسان، شهادت در میان مردمان، شهادت جنیان، شهادت زمین، شهادت زمان، شهادت مکان، شهادت و سایر معانی آن؛ بخش سوم، شهادت در فرهنگ اسلامی: شهید و شهادت در اصطلاح رایج، مناقب کشته شدگان در راه خدا از نظر قرآن، مناقب کشته شدگان در راه خدا از نظر حدیث، زندگی نامه ی مختصر شهیدانی چند از صدر اسلام تا عصر حاضر (حمزة بن عبدالمطلب، جعفر بن ابیطالب، حسین بن علی(ع)، دکتر بهشتی، شهید مطهری، محمدحسین فهمیده)

تحقیق حاضر در شش فصل با این مباحث تنظیم و تدوین یافته است: فصل اول، واژه شناسی: معنای لغوی و اصطلاحی شهید، وجه تسمیه یِ شهید; فصل دوم، ماهیت شهادت: بررسی «قتل فی سبیل الله» در آیات قرآن: آیه یِ 154 و 244 بقره، آیه یِ 169 و 170 و 171 سوره یِ آل عمران، آیات 74، 75، 76 و 84 سوره یِ نسا، آیه یِ 111 سوره یِ توبه، آیه یِ 58 و 59 سوره یِ حج و آیات 4 و 5 و 6 سوره یِ مبارکه یِ محمد(ص); فصل سوم، فضیلت شهادت: شهادت در کلام معصومین(ع)، بالاترین نیکی ها، خصایص شهید، جایگاه عالی در بهشت، کرامات شهید، ارزش فردی و اجتماعی شهید; فصل چهارم، شهید در قرآن کریم; فصل پنجم، جهاد مقدمه یِ شهادت: اقسام جهاد، جهاد اکبر، جهاد اصغر، بررسی اجمالی آیات جهاد در قرآن: آیه یِ 218 سوره یِ بقره، آیه یِ 95 سوره یِ نسا، آیه یِ 75 سوره یِ انفال، آیات 19، 20، 21 و 41 سوره یِ توبه و آیه یِ 4 سوره یِ صف; فصل ششم، انگیزه یِ جهاد در راه خدا: بررسی انگیزه یِ جهاد در قرآن کریم در سوره هایِ بقره، آیات 190، 191 و 194، سوره یِ نسا آیه یِ 75، سوره یِ انفال آیه یِ 39 و سوره یِ حجرات آیه یِ 9، نیایش در جهاد، نیایش در قرآن، ایمان عنصر اصلی جهاد در راه خدا.

نویسنده در این پایان نامه شهید و شهادت در راه خدا را در شش فصل با این عنوان ها بررسی کرده است: فصل اول، معنای لغوی و اصطلاحی شهید و شهادت؛ فصل دوم، شهید و شهادت در آیات قرآن: حیات در قرآن، تجرد نفس، آیا مراد از حیات شهدا حیات برزخی است؟ جایگاه رفیع شهادت، شهادت معامله با خداست، سرور و شادمانی شهید، بشارت و استبشار شهدا، پاداش شهیدان، شهادت فوزی بزرگ، شهادت وفای به عهد؛ فصل سوم، شهید و شهادت در روایات: برترین عمل نیک و بهترین قطره، شفاعت شهید، مزایا و برتری های شهید، برترین شهیدان، علت عدم غسل و کفن شهید، شهید و جامعه؛ فصل چهارم، شهید و شهادت در نهج البلاغه: شهادت در نهج البلاغه، پذیرش مسئولیت به امید شهادت، شهادت محبوب امام علی(ع)، فلسفه بی تابی و عشق به شهادت، راز علاقه اولیاء خدا به شهادت؛ فصل پنجم، جهاد در راه خدا: جهاد در لغت، جهاد از دیدگاه شرعی، تشریع جهاد، اهمیت جهاد، اهمیت جهاد در روایات، فلسفه جهاد؛ فصل ششم، جهاد در نهج البلاغه: فضیلت جهاد، استقامت در میدان نبرد. 341 سیمای مترفین

«و لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوُا فِی سَبِیلِ اللهِ اَمْوَاتاً بَلْ اَحْیَاءٌ وَلَکِنْ لا یَشْعُرُونَ» به کشته شدگان در راه خدا مرده نگویید، چراکه آنان زنده اند ولیکن شما درک نمی کنید. یکی از ویژگی هایی که در آیه ی فوق برای شهید ذکر شده است، حیات و زنده بودن شهدا می باشد. سؤالی که در این جا مطرح می شود این است که با توجه به تعاریف مختلف حیات و اقسام متفاوت آن، حیات شهید چه نوع حیاتی است؟ در ضمن بررسی این موضوع، به این مهم نیز دست خواهیم یافت که حیات شهید فقط به حیات او بعد از مرگ ( برزخی و اخروی) محدود نمی شود؛ بلکه پایه و اساس حیات روحانی او را حیات دنیوی او که از مختصات حیات طیبه است، تشکیل می دهد. طبق این اهداف کلی این رساله با عنوان « حیات شهید با تأکید بر قرآن و سنت» در چهار بخش تنظیم شده است. که در ابتدا قسمتی تحت عنوان کلیات تحقیق نگاهی به تعریف و تبیین موضوع، ضرورت و اهمیت، فواید و اهداف، پیشینه، سؤالات تحقیق، روش تحقیق، ساختار تحقیق و... شده است. بخش اول رساله با عنوان « شهید و شهادت» در دو فصل گنجانده شده است. فصل اول آن « مفهوم شهادت و شهید» و فصل دوم آن « علل شهادت طلبی» را بازگو می کند. بخش دوم با عنوان « حیات» در دو فصل که شامل « مفهوم حیات» و فصل دوم « بررسی انواع حیات و جلوه های آن» می باشد. که این فصول به مسایل پیرامون مسأله پژوهشی پرداخته و تا جایی که توانسته است مسائل مربوط به موضوع را باز کرده است. در بخش سوم « حیات دنیوی شهید» با دو فصل « حیات متألهانه» و « خصوصیات و ویژگی های بارز شهید قبل از شهادت» به چگونگی خصوصیات و روحیات و اعمال شهید قبل از شهادت در دنیا پرداخته شده است تا معلوم شود شهید چگونه در دنیا زندگی کرده است که در برزخ و قیامت آن چنان حیات والایی را از آن خود نموده است. بخش چهارم با نام « حیات روحانی شهید» در 3 فصل تنظیم شده است که به چگونگی حیات شهید پس از شهادت پرداخته است. فصل اول، « حیات برزخی شهید» و فصل دوم « حیات اخروی شهید» می باشد و در فصل سوم که از آن با نام « تأثیرات شهید در اجتماع» یاد شده است سعی شده به مهم ترین تأثیراتی که شهید بعد از شهادت و به وسیله ی شهادت خود بر جامعه و امت خود می گذارد پرداخته شود. در نهایت وقتی شهید به مقام والا و حیات عظیم خود می رسد، به وسیله ی این شهادت خود، حیاتی را به پیکر اجتماع خود نیز، تزریق می کند که چگونگی آن در فصل آخر آمده است. روش کار در این مجموعه، توصیفیکتابخانه ای است که سعی شده از منابع عام و خاص و پایگاه های اینترنتی معتبر بهره گرفته شود؛ چنان که قرآن کریم، منبع اصلی به شمار رفته و تفاسیر مختلف از جمله « المیزان»، « نمونه»، « مجمع البیان»، « روض الجنان و روح الجنان» و کتب روایی همچون «اصول کافی»، « بحارالانوار»، « مستدرک الوسایل»، « خصال» و... جزو منابع این نوشتار است. از امتیازات این رساله، نبود رساله یا کتابی با چنین عنوان بندی و بخش بندی می باشد که فصل بندی آن تماماً خلاقیت فردی و با استفاده از مطالعه و برداشت از منابع بوده است. ضمناً وجود فهرست هایی در آخر رساله می باشد که در طول تحقیق به آنها دست یافته ام و به عنوان یافته های تحقیق در پایان ذکر شده است. یکی دیگر از امتیازات رساله عنوان رساله است که با توجه به مطالعاتی که شد متوجه شدم با وجود انتشار کتاب ها و نشریات بسیار زیاد در مورد شهید و شهادت، اما مسأله حیات شهید همچنان در هاله ای از ابهام فرو رفته است و کم تر به آن پرداخته شده که با انتخاب این موضوع اگرچه کار به نظر خیلی سخت و مشکل می رسید اما با یاری شهدا این مجموعه گردآوری شد. واژگان کلیدی بحث را « حیات»، « شهید»، « شهادت» تشکیل می دهد. در مجموع می توان به این نتایج دست یافت که: شهید کسی است که با اختیار و انتخاب و آگاهی پا به عرصه ی جهاد فی سبیل الله می گذارد و از حیات خویش می گذرد تا به حیات والاتری در برزخ و آخرت دست پیدا کند، ضمن این که حیات اجتماعی ملت ها را نیز بارور و تازه می سازد و در راستای اهداف و آرمان های دین و جامعه ی خود قدم برمی دارد و از این طرق الگویی نمونه و ویژه از خود می سازد تا برای همیشه نام و یاد و خاطره ی آنان زنده بماند.