جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر «رابطه‌ی اخلاق و عقل در آموزه‌های امیرمومنان(ع)» را با هدفِ تبیین چیستی اخلاق و عقل، رابطه‌ی دوسویه‌ی این دو و میزان تأثیر گذاری آن‌ها بر یکدیگر بررسی نموده است. ضمن بررسی معنای لغوی و اصطلاحی واژه‌های مرتبط با موضوع؛ کاوش در آموزه‌های علوی نشان داد: عقل و مشتقاتش در معنای (دژ و پناه‌گاه) و (بند زدن و نگاه داشتن) بکار رفته و مفهوم اصطلاحی عقل، از بهم تنیدن چیستی، ماهیّت، ویژگی‌ها، کارکردها و آثار آن به دست می‌آید. واژه-ی اخلاق نیز در دو حوزه‌ی مفهوم و مصداق مورد جستجو قرار گرفته، که یافته‌ها در قالب: هویّت، ویژگی‌ها، بهترین‌ها و بدترین‌های اخلاقی و تبیین شاخصه‌هایی برای گروه‌های خاصّ اجتماعی، قابل دسته‌بندی است. در پاسخ به این پرسش که «در آموزه‌های امیرمومنان(علیه السّلام) رابطه‌ی اخلاق و عقل چگونه ترسیم شده است؟» ضمن بهره‌گیری از روش تحلیل محتوای کیفی و تمرکز بر یک موضوع، به این نتایج دست می‌یابیم که: با توجّه به کارکردهای شناختی، تحریکی و اِکمالی عقل، ضمن ضرورت بهره‌گیری از آن در مسیر اخلاقی زیستن، اثر مستقیمی بر دوری از رذایل و اکتساب فضایل دارد. خِرد، نقش محوری در فهم گزاره‌های اخلاقی، رهبری رفتارها و دین‌داری دارد؛ بدین روی، انسان‌های عاقل، زندگی اخلاق مدارانه‌ای خواهند داشت. دوری از عقل، پیامدهایی را در زمینه‌ی آلودگی به رذایل و جدایی از فضایل در چهار حوزه‌ی (بهره‌نبردن از عقل، جهل، حمق و سفاهت) به دنبال دارد؛ پس زندگی غیر‌اخلاقی به انسانهایی تعلّق خواهد گرفت، که از عقلانیّت به دور هستند. رذایل اخلاقی، در زوال و سستی عقل تأثیر قابل توجّهی داشته و انسان-هایی که به مسایل اخلاقی پایبند نیستند، از عقلانیّت کمتری برخوردار بوده و خِرد آنان روی به سستی و زوال‌ می‌نهد.فضایل اخلاقی، آثار مثبتی از سلامت تا توانمندی را برای عقل به همراه دارند و عقل انسانهایی که به فضایل پایبند هستند، روی به قوّت می‌نهد. بدین روی، میزان تخلّق به فضایل اخلاقی با توانمندی‌های خِرد انسانها دارای پیوندی معنی‌دار است و توانمندی بیشتر عقل، پایبندی عمیق‌تر به فضایل اخلاق را در پی خواهد داشت.