جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پایان نامه، صحّت روایات تفسیری مربوط به سوره‌ی واقعه در تفاسیر در المنثور سیوطی و نورالثّقلین حویزی از حیث سند ، متن و کیفیّت نقل، توسط مؤلّفان آن‌ها (شکل تحلیل) بررسی شده اند .تحقیق حاضر در پنج فصل تنظیم شده است که فصل اوّلِ آن به کلیّات پرداخته است و آن نیز شاملِ مسألهتحقیق، اهداف تحقیق، سؤالات و فرضیه های تخصّصی، اهمیّت و ضرورت تحقیق، روش تحقیق و ... است. هم‌چنیندر این فصل به معرفی مختصر کلید واژه‌ها پرداخته شده است که عبارتند از : سوره واقعه، تفسیر درّالمنثور، تفسیر نورالثّقلین، سیوطی و حویزی.چهار فصل دیگر این تحقیق به ترتیب چنین است: فصل دوّم: بررسی روایات مشترک تفاسیر درّالمنثور و نورالثّقلین؛ این فصل شامل روایاتی است که در دو تفسیر نقل شده است و مؤلّفان آن‌ها در برخی مواقع گرفتار اشتباهاتی شده اند که نگارنده سعی کرده تا حدّ امکان آن‌ها را برطرف نماید. فصل سوّم:بررسی روایات اختصاصی تفسیر درّالمنثور؛ این فصل شامل روایاتی است که اختصاص به تفسیر درّالمنثور دارد که سیوطی آن‌ها را از کتب و جوامع مختلفِ روایی اهل سنّت گرد آورده است که بیشترین روایات را از تفسیر ابن جریر طبری و تفسیر عبد بن حمید نقل کرده است . فصل چهارم: بررسی روایات اختصاصی تفسیر نورالثّقلین؛ در این فصل فقط روایات مختصّ نورالثّقلین بررسی شده است که حویزی بیشترِ آن‌ها را از تفسیر قمی و کتاب شریف کافی نقل کرده است و حُسن ختام این فصل، کلام مولای متّقیان و افضل سابقان، علی (ع) است که حویزی آن را از نهج البلاغه گزینش کرده است که در مورد عذاب مرده ای است که از اصحاب شمال بوده و پس از مرگ گرفتار انواع بلاها و نزول حمیم خواهد بود. فصل پنجم: بررسی روایات معارض؛ این فصل در بر گیرنده‌ی روایات معارض دو تفسیر با هم و نیز روایات معارضِ هر تفسیر با هم دیگر است که با قبول برخی از آن‌ها، پاره ای دیگر به دلیل تعارض با آن‌ها مردود خواهد بود. و نیز در این چهار فصل، در مورد هر روایت ابتدا به صحّت سند آن پرداخته شده است و سپس صحّت متن آن مورد بررسی قرار گرفته است که در بررسی صحّت آن‌ها از روایات معاضد و معارض آن‌ها کمک گرفته شده است و نیز در مورد هر روایت، کیفیّت نقل روایات توسط مؤلّفان برای نگارنده امر مهمّی بوده است و لازم به ذکر است که متأسفانه در این مورد از جانب مؤلّفان آن‌ها ، قصور وکوتاهی صورت گرفته است. و نیز هر دو مفسّر در تقطیع و جابه جایی روایات، گزینش و انتخاب روایات تفسیری و نیز گزینش منابع به خصوص، توجّه به علوم قرآنی در لابلای تفسیر و ... دست به نوعی اجتهاد زده اند که به نظر نگارنده امر مهمّی بوده است؛ چرا که این تفاسیر از جمله‌ی تفاسیر روایی به شمار می آیند و مؤلّفان آن‌ها سعی کرده اند از اجتهاد و اظهار نظر در مورد روایات پرهیز کنند ولی در مواردِ مذکورِ فوق، اجتهادِ مؤلّفان آن‌ها کاملاً مشهود است و نگارنده در طیّ بررسی روایات بدان‌ها پرداخته است.

در میان کتاب های تفسیری که به منظور شفاف سازی معنا و تبیین و توضیح مفاهیم بلند قرآن کریم، نگاشته شدند و مفسران در آنها با بهره بردن از روش های گونه گون از جمله روایی یا اثری، علمی و ... به تفسیر آیات الهی پرداخته اند؛ تفسیر نور الثقلین حویزی به سبب این که از احادیث پیامبر اکرم (ص) و ائمه (علیهم السلام) بهره برده و با توجه به این که آن بزرگواران به سبب پیوندشان با قرآن کریم معتبرترین تفسیر را از این کتاب الهی ارائه دادند، شایسته و در خور توجه و عنایت می باشد.رساله پیش رو با در نظر داشتن نکات مذکور، به بررسی این تفسیر پرداخته است. در این بررسی کوشش نمودیم در چندین بخش زوایای این تفسیر گرانقدر را برای قرآن پژوهان پدیدار نماییم. در بخش متن تفسیر، با یافتن آیات و مشخص ساختن سوره و شماره آیه شان به ترجمه متن پرداختیم و در خلال آن، چنانچه واژه ای دشوار می نمود؛ آن را از بین کتب لغت و دیگر کتب مربوط بدان بیرون آورده و تبیین نمودیم. بخش دیگر رساله به بررسی روایات می پردازد و هدف این قسمت آن است که هر حدیثی به لحاظ سند و متنش مورد مداقه قرار گیرد و تفاوت هایی که در سند و متن سایر کتب حدیثی بویژه منبعی که حویزی از آن حدیث را بر گرفته است، آشکار سازد. این بخش بسیار حائز اهمیت است؛ چراکه تفاوت های مذکور –همانطور که در متن رساله به آن ها اشاره شده و گاهی اوقات بسیار فاحش می باشد- در به اشتباه افکندن مطالعه کنندگان این تفسیر و دور ساختنشان از مراد و مقصود؛ بی تاثیر نمی باشد. بخش نهایی؛ رجال هر حدیث را از میان کتب رجالی معرفی نموده و این نتیجه را به خواننده منتقل می سازد که بی شک، احادیثی که در آنها از شخصیت های رجالی مذموم و یا مبهم یاد شده؛ جای تأمل دارند و گاه سبب طرد آنها می گردد. از سویی دیگر، آن دسته از احادیث که رجالشان ثقه و به عبارتی معلوم الحال است از درجه اعتبار بالا برخوردار می باشد.

تفسیرنورالثقلین،یکی ازتفاسیر روایی است که در اواخر قرن یازدهم واوایل قرن دوازدهم هجری نگاشته شده ویکی از مهمترین تفاسیری است که روایات اهل البیت(علیهم السلام) را که پیش ازآن پراکنده بود،جمع آوری کرده است. حویزی مولف این تفسیر،توضیحی در باره‌ی آیه یا روایت ومطالب مربوط به آن ارائه نمی دهد،هرچند که روایات باهم ناساز گار باشند.خودمولف به این مطلب، درمقدمه تفسیر به آن اشاره دارد ونقل روایاتی که مخالف باعقاید علمای شیعه است را به معنای عمل واعتقاد بدان نمی داند واین کار او تنها به این منظور بوده که بر خواننده معلوم شود چه کسی آن را نقل کرده است تا خود خواننده به توجیه آن بپردازد.پایان نامه پیش رو،در صدد بوده است،علاوه برمشخص کردن سوره وشماره آیات تفسیر شده وترجمه آیات وروایات وشرح واژگان غریب، به بررسی سند ،احادیث تفسیری ورجال شناسی مربوط به آن ها بپردازد. دربخش بررسی روایت،ابتدا هر حدیثی به لحاظ سند ومتن با مصدر اصلی تطابق ومورد بررسی دقیق قرارمی گیرد وسپس بامنابع متقدم ومتأخر،مقایسه شده است تا تفاوت نسخ ونقلها یا اشتباهات محتمل در سند ومتن ذکر شود وچنانچه نکته یانکاتی به نظررسیده،بیان شده است.دربخش رجال شناسی حدیث ،راویان حدیث بر اساس کتب رجالی مشهور مانند، رجال النجاشی،الفهرست ورجال الطوسی،اختیار معرفه الرجال کشی،رجال ابن داودحلی ،معجم رجال الحدیث آیت الله خوئی و... مورد جستجو قرار گرفته وشرح حالی از آنها،اعم از توثیق وتضعیف، مدح وذم یا مجهول بودن ذکر گردیده است.

در این تحقیق برآنیم تا تفسیری تطبیقی از سوره کهف(آیات 1 تا 59) از روایات موجود فریقین در ذیل آیات ارائه دهیم و هدف از آن روشن نمودن نقاط اختلاف و اشتراک بین دو گروه می‌باشد تا معین گردد کدامین مذهب به مباحث معرفت‌شناختی بیشتر پرداخته است.برای این کار علاوه بر منابع مهم فریقین در تفسیر، چه تفاسیر اجتهادی و چه تفاسیر روایی بیشترین بهره را از تفسیر نورالثقلین در روایات شیعه و تفسیر الدرالمنثور در روایات اهل سنت برده‌ایم. همچنین از بسیاری کتب دیگر که ما را در ارائه هر چه بهتر بحث یاری می‌کردند استفاده شده است.تحقیق مورد بحث شامل پنج فصل می‌باشد که فصل اول بیانگر کلیات مورد بحث در تحقیق است، در فصل دوم به تفسیر روایی آیات پرداخته شده است، فصل سوم کار گونه-شناسی روایات را بر عهده دارد تا روشن گردد کدام گونه روایی بیشترین مورد را به خود اختصاص داده است و در فصل چهارم آسیب‌های موجود در روایات شناسایی شده و سعی بر این بوده تا آسیب‌ها به نوعی برطرف گردد و در انتها آموزه‌های هدایتی که از آین آیات به دست می‌آید بیان شده است معارفی که بیشتر درباره مسائل اعتقادی از جمله توحید و معاد می‌باشد.

تفسیر نور الثقلین یکی از تفاسیر روایی است که در اواخر قرن یازدهم و اوایل قرن دوازدهم هجری نگاشته شده و یکی از مهمترین تفاسیری است که روایات اهل بیت (علیهم‌السلام) را که پیش از آن پراکنده بود، جمع آوری کرده است. حویزی مولف این تفسیر، توضیحی در باره‌ی آیه یا روایت و مطالب مربوط به آن ارائه نمی‌دهد، هر چند که روایات با هم ناسازگار باشند. خود مولف به این مطلب، در مقدمه تفسیر به آن اشاره دارد و نقل روایاتی که مخالف با عقاید علمای شیعه است را به معنای عمل و اعتقاد بدان نمی‌داند و این کار او تنها به این منظور بوده که بر خواننده معلوم شود چه کسی آن را نقل کرده است تاخود خواننده به توجیه آن بپردازد. پایان نامه پیش رو، در صدد است، علاوه بر مشخص کردن سوره و شماره آیات تفسیر شده و ترجمه روایات و شرح واژگان غریب، به بررسی سند و متن آنها بپردازد. در بخش بررسی روایت، ابتدا هر حدیثی به لحاظ سند و متن با مصدر اصلی تطابق و مورد بررسی دقیق قرار میگیرد و سپس با منابع متقدم و متأخّر، مقایسه می شود تا تفاوت نسخ و نقلها یا اشتباهات محتمل در سند ومتن ذکر شود و چنانچه از نظر قرآن، سنت و عقل ناسازگار و یا بیانگر تحریف قرآن باشد، به صورت نکته این امر بیان می شود.و در بخش رجال شناسی حدیث، راویان حدیث بر اساس کتب رجالی چون رجال النجاشی، الفهرست، رجال الطوسی و اختیار معرفه الرجال شیخ طوسی، رجال ابن داوود حلی، معجم رجال الحدیث آیت الله خوئی و ... مورد جستجو قرار گرفته و شرح حالی از آنها، اعم از توثیق و تضعیف، مدح و ذم یا مجهول بودن ذکر می شود تا امر قضاوت نسبت به سند حدیث آسان گردد.

الف) مرحوم عروسی حویزی برای گردآوری روایات تفسیری سوره قصص ، از 27 منبع بهره برده است و اکثر روایات این سوره از تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم قمی ، سپس تفسیر مجمع البیان و در مرحل? بعد از کتاب اصول کافی می باشد.ب) از مجموع 136 روایت نقل شده ذیل این سوره در تفسیر نورالثقلین، تنها تعداد 17 روایت قول یا رأی تفسیری مفسران می باشد و سایر روایات از معصومان صادر گردیده است که از بین آنها روایات صادر شده از امام صادق(علیه السلام) نسبت به سایر معصومان، از فراوانی بیشتری برخوردار می باشد. در صورتیکه از مجموع 364 روایت نقل شده در الدرالمنثور تنها 31 روایت از قول معصومان نقل گردیده است و سایر روایات، اقوال صحابه و تابعان می باشد که از بین آنها بیشترین روایت از قول ابن عباس نقل گردیده است.ج) در فصل دوم این پژوهش پس از مقایسه روایات تفسیری نورالثقلین و الدرالمنثور به 22 مورد افتراق در روایات تفسیری دست یافتیم؛1-

این تحقیق، تفسیری روایی و تطبیقی از سوره های جاثیه و احقاف است و هدف از آن، روشن نمودن نقاط اختلاف و اشتراک بین دو گروه می باشد. برای این کار ، از منابع مهم فریقین در تفاسیر رواییو اجتهادی بویژه نورالثقلینوالدرالمنثور بهره برده ایم.این تحقیق شامل پنج فصلمی باشد که فصل اول بیانگر کلیات تحقیق است،در فصل دوم که بحث اصلی ما می باشد ،پس از بیان مفاد ظاهری مستفاد از تفاسیر اجتهادی ، به تفسیر روایی آیات پرداخته شده و سپس مقایسه ای دو سویه بین مفاد ظاهری و روایی از یک سو و بین روایاتنورالثقلین و الدرالمنثور از سوی دیگر داشتهو وجوه اشتراک و افتراق را نمایان کرده ایم ،هرچند اشتراکات بین این دو گروه در این قسمت از آیات بسیار است . فصل سومگونه شناسی روایات را بر عهده دارد تا روشن گردد چه گونه های روایی در نورالثقلین و الدرالمنثور وجود دارد ؟و فراوانی کدام گونهبیشتر است ؟و روایات کدام گروه به مباحث تفسیری و معرفتی بیشتراشاره کرده است،هرچند در مجموع می توان گفت که بیشتر روایات اهل سنتحتی مواردی که به عنوانروایت تفسیری مشخص شدهبه ترجمه لغوی کلمات و یا جملات پرداختهاند. در فصل چهارم آسیب های سندی موجود در روایات شیعی و روایاتی که اهل سنت از پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله)نقل نموده اند- شناسایی شده و سعی براین بوده تا آسیب ها به نوعی برطرف گردد ،ودر انتها آموزه های هدایتی که از این آیات به دست می آید بیان شده است،معارفی که بیشتر درباره مسائل اعتقادی از جمله توحید ومعاد می باشد.

یکی از بایسته‌های پژوهشی در تفسیر، تفسیر تطبیقی روایی آیات کریمه قرآن است. موضوع این پژوهش، تفسیر تطبیقی روایی سوره‌های معارج و نوح از دیدگاه اهم تفاسیر امامیه و اهل سنت است که تا کنون پژوهش خاصی در این باره صورت نگرفته است. از این رو، دو تفسیر روایی مهم از فرقین، یعنی نورالثقلین نوشته مرحوم حویزی از امامیه و درالمنثور تألیف سیوطی از اهل سنت، به عنوان محور بحث قرار گرفته است.در این پژوهش، ابتدا مجموعه آیات دو سوره نامبرده، به تناسب وحدت مفهومی دسته‌بندی شده، سپس ذیل هر دسته از آیات، معنای واژگان کلیدی آیات با استفاده از کتاب‌های معتبر لغت شرح داده شده، سپس ضمن بیان مفاد اجمالی آیات، آرای مفسرین امامیه و اهل سنت و محل اختلاف نظر آنها تبیین شده است. در ادامه روایات تفسیری فرقین بر اساس دو تفسیر روایی پیشگفته، به صورت منظم و با دسته‌بندی مناسب بیان شده و نسبت مفاد این روایات و دیدگاه مفسرین فرقین تبیین گردیده است.در ادامه، تمام روایات نورالثقلین و درالمنثور، از جهت ایضاح لفظی، ایضاح مفهومی، بیان مصداق و ... در دسته‌های منظم، گونه‌شناسی شده است. سپس بحث آسیب‌شناسی سندی و متنی روایات مطرح شده و ابتدا تمام روایات امامیه که در نورالثقلین آمده، سندشناسی گردیده و نوع سند روایات از جهت صحیح، موثق یا ضعیف مشخص شده و علت ضعف نیز بیان گردیده است. روایات درالمنثور سندشناسی نشده زیرا بیشتر آنها به صحابه یا تابعین ختم شده و چنین روایاتی در حالت اولیه، هیچ‌گونه حجیتی ندارند. بعد از این بحث، روایات فریقین مورد نقد یا آسیب‌شناسی متنی قرار گرفته و هر جا نکته‌ای به نظر رسیده، در ذیل روایت مورد نظر بیان شده است. در ادامه، موارد اشتراک یا اختلاف روایات فریقین بیان شده، سپس گلچینی از موضوعات برجسته و قابل توجه این دو سوره ذکر، و با شرح کوتاهی تبیین گردیده است که عناوین این موارد بدین شرح است: مومن قرآنی (شرحی کوتاه در باب نگاه قرآن کریم به اوصاف مومنین راستین)، حوادث هولناکِ آستانه رستاخیز و برپایی قیامت، تأثیر گناهان و نیکی‌ها در کاهش یا افزایش طول عمر، رابطه تقوی و فزونی برکات آسمانی و زمینی، راه و رسم تبلیغ.پایان این رساله هم در بیان جمع‌بندی و نتیجه‌های بدست آمده از مباحث قبلی و همچنین پیشنهادهایی در جهت تحقیق و پژوهش بیشتر در این موضوع است.

موضوع این پژوهش تفسیر تطبیقی روایی سوره شریفه حدید از دیدگاه مهمترین تفاسیر شیعه و اهل سنت می‌باشد و روش آن کتابخانه‌ای است. در این پژوهش روایات دو تفسیر گرانقدر نورالثقلین و الدرالمنثور به عنوان محور بحث قرار گرفته و مطالب در پنج فصل سامان پذیرفته است. در این پژوهش پس از بیان مفاد ظاهری آیات سوره حدید از دیدگاه مفسران امامیه و بیان مفاد روایی آیات از تفسیر نورالثقلین و الدرالمنثور، به مقایسه مفاد ظاهری با مفاد روایی و همچنین بیان افتراقات روایات تفسیری فریقین پرداخته شده است.گونه شناسی روایات تفسیری و بررسی آسیبهای اسنادی روایات معصومان در این دو تفسیر، همچنین بیان آموزه های هدایتی این سوره بر اساس آیات و روایات ذیل آن، بخشهای دیگر این پژوهش می باشد.در بررسی روایات این دو تفسیر مشخص گردید که از مجموع 114 روایت نقل شده ذیل این سوره در تفسیر نورالثقلین، تنها تعداد چهار روایت قول یا رأی تفسیری مفسران می باشد و سایر روایات از معصومان صادر گردیده است. در صورتیکه از مجموع 122 روایت نقل شده در الدرالمنثور تنها 34 روایت از قول پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم السلام) نقل گردیده است و سایر روایات، اقوال صحابه و تابعان می باشد. همچنین در این پژوهش پس از شناسایی گونه‌های روایات تفسیری، مشخص گردید که گونه تفسیری نسبت به سایر گونه‌ها از فراوانی بیشتری برخوردار است. در بررسی آسیبهای اسناد روایات معصومان، بیشترین آسیب، در تفسیر نورالثقلین آسیب ارسال و در تفسیر الدرالمنثور، ضعف راوی می‌باشد که دامنگیر اسناد روایات گردیده است. و پس از اکتشاف آموزه های هدایتی این سوره معلوم گردید که آموزه‌های اجتماعی این سوره دارای بیشترین فراوانی، و آموزه های فقهی دارای کمترین فراوانی هستند.

در این تحقیق برآنیم تا تفسیری تطبیقی از سوره فاطر با توجه به روایات موجود فریقین در ذیل آیات ارائه دهیم و هدف از آن، روشن نمودن نقاط اختلاف و اشتراک بین دو گروه می‌باشد تا معین گردد کدامین مذهب به مباحث معارف تفسیری، بیشتر پرداخته است .برای این کار، علاوه بر منابع مهم فریقین در تفسیر، چه تفاسیر اجتهادی و چه تفاسیر روایی، بیشترین بهره را از تفسیر نورالثقلین در روایات شیعه و تفسیر الدرالمنثور در روایات اهل سنت برده‌ایم. همچنین از بسیاری کتب دیگر که ما را در ارائۀ هر چه بهتر بحث یاری می‌کردند استفاده شده است.تحقیق مورد بحث شامل پنج فصل می‌باشد که فصل اول بیانگر کلیات مورد بحث در تحقیق است، در فصل دوم که بحث اصلی ما می‌باشد، پس از بیان مفاد ظاهری مستفاد از تفاسیر اجتهادی، به تفسیر روایی آیات پرداخته شده و سپس مقایسه‏ای دو سویه بین مفاد ظاهری و روایی از یک سو و بین روایات نورالثقلین و الدرالمنثور از سوی دیگر داشته‏ایم که در این مقایسه وجوه اشتراک و افتراق را نمایان کرده‏ایم و مشخص گردیده که چه اختلافاتی بین تفاسیر شیعه و اهل سنت وجود دارد، هرچند اشتراکات بین این دو گروه در این قسمت از آیات بسیار است، فصل سوم کار گونه‌شناسی روایات را بر عهده دارد تا روشن گردد که آیا تمام گونه های روایی در نورالثقلین و الدرالمنثور وجود دارد یا نه؟ و کدام گونۀ روایی بیشترین مورد را به خود اختصاص داده است و نیز روایات کدام گروه به مباحث تفسیری و معرفتی بیشتر اشاره کرده است، هر چند در مجموع می‌توان گفت که بیشتر روایات اهل سنت حتی مواردی که به عنوان روایت تفسیری مشخص شده به ترجمۀ لغوی کلمات و یا جملات پرداخته‌اند، در فصل چهارم آسیب‌های سندی موجود در روایات ـ روایات شیعی و روایاتی که اهل سنت از پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله) نقل نموده‌اند ـ شناسایی شده و سعی بر این بوده تا آسیب‌ها به نوعی برطرف گردد، و در انتها آموزه‌های هدایتی که از این آیات به دست می‌آید بیان شده است، معارفی که بیشتر دربارۀ مسائل اعتقادی از جمله توحید و معاد می‌باشد.