جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

زمخشري دانشمند بزرگي است كه در علوم مختلف از جمله حديث وتفسير واصول فقه ونحو وبلاغت وادب مهارت ويژه اي داشته است. بعضي از مصنفات او عبارتند ا: الكشاف في تفسير القرآن، المفصل في النحو، الأنموذج في النحو وأساس البلاغة في اللغة. تفسير كشاف او به دليل مهارتي كه زمخشري مؤلف اين كتاب در شناخت علوم زيادي مخصوصا علوم بلاغت وبيان واعراب وادب داشته تفسير كم نظيري است. اين تفسير از نظر احاطه نويسنده آن بر علوم مختلف وشناخت زبان عرب ممتاز است، وزمخشري در اين كتاب در خلال معاني ومفردات وبلاغت به ذكر وجوه اعرابي پرداخته است بدون اينكه براي آنها جايگاه خاصي را اختصاص دهد.لذا استخراج اين وجوه نحوي بارز از تفسير كشاف در صورتي كه تا پايان قرآن ادامه يابد مجموعه اي كامل از اعراب قرآن كريم مبتني بر تفسير كشاف را بدون نياز به مراجعه به آن، همراه با مقايسه آراء نحوي زمخشري در اين تفسير با ساير كتب نحوي اش وآراء ساير معربين قرآن كريم براي محققان فراهم مي سازد وعلاوه بر آن ممكن است منجر به كشف آراء جديد نحوي واعرابي زمخشري نيز گردد. بنابراين استخراج اين وجوه نحوي مفيد، همان چيزي است كه من به بررسي آن در اين رساله پرداختم وبه نتايجي دست يافتم كه به بعضي از آنها اشاره ميكنم. مثلا در آيه﴿فَالْتَقَطَهُ آلُ فِرْعَوْنَ لِيَكُونَ لَهُمْ عَدُوًّا وَحَزَنًا إِنَّ فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا كَانُوا خَاطِئِينَ﴾ (القصص 8:28). زمخشري اعتقاد دارد كه «لام» در اينجا لام تعليل است وعلت انجام كار رامشخص مي كند اما «لام» در اينجا لام تعليل نيست وعلت را مشخص نمي كند بلكه مشهور است كه لام در اين آيه لام عاقبت است وعاقبت كار رانشان مي دهد، چون آل فرعون او را نگرفتند كه دشمنشان شود بلكه او را گرفتند كه نفعي به آنها برساند اما در پايان امر دشمنشان ميشود. ودر طول اين پايان نامه ميبينيم كه أبوحيان در بسياري موارد با زمخشري مخالفت مي كند ودلائل قاطعي براي رد آراء او مي آورد، مثلا در آيه: ﴿الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ بِالآخِرَةِ هُمْ يوقنون﴾ (النمل 3:27). زمخشري اعتقاد دارد كه جمله «وهم بالآخرة هم يوقنون» ممكن است جمله اعتراضيه باشد ووقوع جمله اعتراضيه را در آخر جمله جايز مي داند اما أبوحيان با زمخشري مخالفت ميكند و اعتقاد دارد كه جمله اعتراضيه بايد بين دوچيز باشد كه يكي از آنها متعلق به ديگري باشد مانند وقوع آن بين: صله وموصول، و بين دو جزء اسناد، و بين شرط وجزاي شرط، وبين صفت وموصوف، وبين قسم ومقسم عليه، واينجا بين هيچكدام از اينها واقع نشده است.

با گسترش مطالعات میان‌رشته‌ای، زبان‌شناسی به عنوان دانشی که کاربرد‌های مختلفی در علوم انسانی دارد، در حوزه پژوهش‌های قرآنی نیز، جایگاه ویژه‌ای یافت. یکی از رویکرد‌های زبان‌شناختی مطالعات قرآنی، ساخت‌گرایی است. ساختار به معنای چارچوب تعیین‌کننده مناسبات درونی اجزای یک اثر است. فهم ساختار، جهت فهم عمیق متن، دارای اهمیت است.از آنجا که سوره‌های قرآن، دارای ساختار هندسی هستند؛ هر سوره دارای یک هدف اصلی است و محتوای سوره، با محور‌های فرعی، قابل تفکیک است. هر دسته از آیات سوره، به لحاظ ارتباطی که با هم دارند، ذیل یک محور فرعی قرار می‌گیرند. این محورها در یک نکته اساسی که همان هدف سوره است، مشترک هستند. ساخت‌گرایی نقش هر یک از سه رویه زبانی (سطح آوایی- سطح واژگانی-سطح نحوی)، در رساندن پیام سوره، بررسی می‌کند. با تحلیل سطوح آوایی، واژگانی و نحوی، نتایجی حاصل می‌شود که جنبه دیگری از اعجاز قرآن را بر پایه اصول نقد، نمایان می‌سازد.در این پژوهش با روشی توصیفی-تحلیلی، ساختارهای آوایی، واژگانی و نحوی سوره حاقه، به عنوان سوره‌ای با موضوع اصلی قیامت، بررسی شده و با ترسیم نمودارهای متعدد و تحلیلهای آماری، لایه‌های پنهانی از ساخت‌ها نمایان شد. نتایج بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد، وجود شباهت‌های آوایی، واژگانی و نحوی، می‌توانند دلیلی برای وجود ارتباط معنایی میان آیات باشند. به علاوه، میان صفات و مخارج حروف و معنی آیات ارتباط مستقیمی وجود دارد.از طرفی، با عبور از مفاهیم گذار به سمت قیامت، از نقش فعل کاسته شده و جملات بیشتر به صورت اسمیه بروز می‌نماید. با محور بودن زمین، برخی آثار قیامت به گونه‌ای بیان شده است که گویا زمین اولین نشانه‌های قیامت را تجربه نموده و به دنبال آن بقیه آثار مشاهده می‌شود. در این موارد نوع فعل استفاده شده و باب استفاده از فعل، تفاوت قابل ملاحظه‌ای خواهد داشت.در نهایت مشخص گردید که برخی ساختارها، قابلیت تعمیم به سوره‌هایی با موضوع قیامت و بعضی دیگر، قابلیت تعمیم به کل قرآن را دارند.

قرآن کریم گنجینه ای از معانی است که هرگز پایان نمی پذیرد. این کتاب آسمانی بیش از چهارده قرن مورد توجّه مسلمانان مخصوصاً دانشمندان اسلامی و حتّی غیر اسلامی قرار گرفته است و در مورد هر یک از علوم آن کتاب های متعدّدی توسط دانشمندان سرآمد به رشته تحریر در آمده و در طول این مدّت صدها تفسیر برآن نوشته شده است.یکی از ابزارهای مهم برای درک معنا ومفهوم کلام خداوند، شناخت اعراب کلمات آن است. اعراب واژه های قرآن غالباً واضح بوده و با کمترین توجّه قابل فهم می باشد. امّا گاه در تراکیب این کلام اعجاز آمیز مواردی به چشم می خوردکه ظاهراً از نظر اعراب وضوح کمتری داشته یا درک آن ها سخت می باشد. دانشمندان علوم قرآنی و مفسّران ازاین موارد با عنوان مشکل اعراب یا غریب اعراب قرآن یاد می کنند. برای توضیح این موارد به حقّ کتاب های فراوانی نگاشته شده است و اندیشمندان اسلامی به طور مفصّل به این موضوع پرداخته اند. امّا آن چه که قابل توجّه است، این است که آنان ضمن اختلاف با یکدیگر گاه وجوه اعرابی بسیار پیچیده وتکلّف آمیز ارائه نموده اند، به گونه ای که برخی از این مطالب قانع کننده به نظر نمی رسد.در این پژوهش ضمن پرداختن به جریان تفسیر نگاری در پنج قرن اوّل هجری، بیان می گردد که پیامبر اکرم (ص) به عنوان اولین مفسّر قرآن کریم به تفسیر این کتاب الهی – یعنی بیان مفاهیم و اغراض آن – پرداخته و پس از ایشان، امام علی (ع)، سایر اهل بیت (ع) و شاگردان آن بزرگواران به این امر اقدام نموده اند و سعی می شود که بعد از مشخص نمودن مهم ترین و بحث برانگیزترین موارد مشکل اعراب در دو جزء سوم و چهارم قرآن کریم، اقوال و دیدگاه های اندیشمندان در مورد آن ها ارائه گردد و تا حدّ امکان، نظر برتر با بررسی و مقایسه، میان آرای نقل شده و نیز با توجّه به معیارهایی که در مقدّمه ذکر خواهد شد، بیان شود.