جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده:یکی از موضوعات مورد توجه پژوهشگران ساختار محتوایی سور قرآن کریم است. این پژوهش به ساختار معنایی سوره واقعه با محوریت قیامت می پردازد. مباحثی چون توحید ربوبی و ویژگی های قرآن کریم و ... نیز در این سوره وجود دارد، که مناسبت آنها با بحث قیامت مورد توجه قرار گرفته است. درآغاز این سوره به قطعیت برپایی قیامت و برخی حوادث عظیم آن اشاره دارد. آنگاه به بیان سه دسته اصحاب الیمین ، اصحاب الشمال ومقربین می پردازد. مقربین و اصحاب یمین دربهشت برین در درجات مختلف جای دارند ودرآن متنعم می شوند و اصحاب شمال وارد دوزخ شده، به کیفر عدل الهی معذب می شوند. به علاوه دراین سوره با اشاره به توحید ربوبی دلیل هایی دربرابر منکرین معاد بر وجود معاد ذکر کردهو به پیامبر (ص) می فرماید که به آنها بگو: اگر قیامت را منکرند، جان محتضر را به او برگردانند! در آیات پایانی با سوگند به جایگاه ستارگان از عظمت قرآن یاد می کند و بیان می فرماید که جز مطهرین (محمد و آل محمد علیهم السلام) نمی توانند (حقیقت) قرآن را لمس کنند. آن گاه به بیان حال مقربین، اصحاب یمین و اصحاب شمال، در هنگام مرگ می پردازد و با حمد و تسبیح پروردگار سوره تمام می شود. کلید واژها : سوره واقعه ، قیامت، مقربین، اصحاب یمین ، اصحاب شمال

فلسفه مشاء تا ظهور شیخ‌اشراق و حکمت اشراقی او رقیبی جدی در تاریخ فلسفه نداشت . مساله وجود در بین مشائیان اهمیت فراوانی داشت . موضوع فلسفه در دیدگاه ایشان "وجو بما هو وجود" بود. و جهانی که مشائیان آن را معرفی می‌کردند، جهان واجب‌الوجود و ممکن‌الوجود بود. با ظهور شیخ اشراق، وی به تدریج حکمت مشاء را به ویژه از دو جهت قابل نقدی جدی می‌دید. اول آنکه آنها به مباحث عقلی اکتفا نموده، و نقش شهود باطنی را در درک حقایق عالم آنگونه که شایسته آنست ، ارج ننهاده‌اند، و دوم آنکه در همان مباحث عقلی هم مبنای کار خود را بر "وجود" که امری اعتباری و عقلی محض می‌باشد، نهاده‌اند. وجود، امری اعتباری است که حصولی در اعیان ندارد. و آنچه متن اعیان خارجی را پر نموده است ماهیت است . شیخ، پس از انتقاداتی که براساس این دو محور بر مشائیان وارد می‌سازد، بحث از وجود و ماهیت و جوهر و عرض را در توجیه نظام عالم ناکافی می‌داند، و فلسفه جدیدی را با نام حکمت اشراق که در آن سعی می‌کند تا مراتب عالم را با نور و ظلمت تفسیر کند بنیان می‌نهد. تا زمان صدرالمتالهین از نظرات شیخ در موارد فوق، نقدی جدی به عمل نیامده بود، با ظهور ملاصدرا که اصالت وجود را مبنای حکمت متعالیه خود قرار داده است نظرات شیخ و انتقاداتی که به مشائین وارد دانسته شده بود، توسط ایشان مورد نقدی جدی قرار گرفت . در این پایان‌نامه صدرالمتالهین به شیخ اشراق در مسئله وجود مورد نقد و بررسی قرار گرفت . و در پایان بحثی تطبیقی و مقایسه‌ای بین "نور" در حکمت اشراق و "وجود" در حکمت متعالیه ارائه شده است .

چکیده: قرآن کریم به منزله‌ی حبل ممدود برای هدایت همه‌ی جهانیان نازل شده است. بنابر این اگر چه زبان آن عربی مبین است اما به زبان جهانی فطرت نازل شده و برای همه ی جهانیان در تمامی زمان ها ومکان ها قابل فهم است، لکن برای فهم آن به پیش فرضها و اصولی موضوعه نیاز است که یافته های قطعی دانش تجربی یکی از آنهاست. همچنین کاربست این اصول در تفسیر اشارات علمی قرآن نیز نیازمند قواعدی همچون توجه به مرزشناسی علوم تجربی و عدم تعدی از حدود روش تجربی در تفسیر قرآن است که با رعایت چنین قواعدی برداشت علمی از آیه اعتبار می یابد در این بین به معیارهایی نیاز است که تفاسیر علمی موجود با آن عیار سنجی شود که از مهمترین معیار اجماعی تفسیر علمی قرآن می توان به استخدام علوم در فهم فرآن اشاره نمود. در این نوشتار که به روش توصیفی- تحلیلی به رشته ی تحریر درآمده، سعی شده است تا معیار های اجماعی تفسیر علمی از منظر مفسران شیعه و سنی بررسی و نمونه هایی از آن مانند کار بست شیوه استخدام علوم در فهم عمیق تر قرآن و مصادیقی از تفسیر گران سنگ تسنیم به عنوان نمونه ذکر گردد سپس با بررسی مبانی و قواعد تفسیر علمی قرآن در تفسیر مذکور در نهایت مبانی و قواعد تفسیر علمی، از یکی از معتبرترین تفاسیر معاصر شیعه استخراج و در دسترس پژوهندگان قرار گیرد.کلید واژه: روش شناسی، تفسیر، علوم تجربی، تفسیر علمی قرآن، تفسیر تسنیم، آیت الله جوادی آملی

مساله ارتباط خدا و عالم یکی از مباحث مهم فلسفی است که هم در فلسفه غرب و هم در فرهنگ و علوم اسلامی مورد توجه و نظریه پردازی اندیشمندان قرار گرفته است. با مطالعه و تامل در دیدگاههای فیلسوفان غرب در این مساله پی می بریم که نظریاتشان با اصل توحید الهی سازگار نیست. اندیشمندان مسلمان به تبیین این مساله در جهتی سازگار با توحید الهی پرداخته اند. نظریه متکلمین اسلامی در این مساله دارای نقش می باشد اما متکلمین با طرح سوالات و ایرادات دقیق، زمینه های تعقل و نظریه پردازی دقیق فلاسفه مسلمان در این زمینه را فراهم کرده اند. فیلسوف بزرگ اسلامی، ابن سینا در این مساله از مفاهیم و اصطلاحات فلسفه ارسطو و احیانا افلوطین استفاده می کند مانند، ؛علیت؛، ؛قاعده الواحد؛، ؛عقول و افلاک؛ و غیره، ولی معنائی خاص مطابق با مبانی فلسفه اسلامی که قبل از او کندی و فارابی و ... تاسیس کرده اند، ارائه می دهد. صدر المتالهین در مساله ارتباط خدا و عالم، از همین فلسفی رایج و برخی مفاهیم خاص فلسفه خود-مانند، اصالت وجود، حرکت جوهری، مساله جعل، وجود رابط داشتن معلومات و غیره -استفاده می کند. البته او در بکارگیری مفاهیم فلسفی رایج هم معنائی خاص از آنها مطابق با مبانی و اصول حکمت متعالیه خودش اراده می کند. اگر چه ابن سینا هم به آن اصطلاحات و مفاهیم به معنی صدرائی اش رسیده است ولی این صدرالمتالهین بوده که این مفاهیم را مبانی فلسفه خود قرار داد. صدرالمتالهین در مساله ارتباط خدا و عالم خواسته است که همان نظریه عرفا (اینکه عالم تجلی و ظهور حق تعالی است) را با استفاده از این مفاهیم فلسفی اثبات کند. نتیجه نهایی بحث این است که اگر چه متکلیمن و ابن سینا خواستند در این مساله (ارتباط خدا و عالم) نظریه ای مطابق با اصل توحید الهی ارائه دهند لکن نظریه صدرالمتالهین بسیار سازگارتر با اصل توحید الهی و مبانی اسلامی است و نواقص نظریات متکلمین و ابن سینا را دارا نمی باشد.

موضوع این پایان نامه عبارت است از بررسی الهیّات اثباتی و الهیّات تنزیهی از منظر امام علی علیه السلام. الهیات دارای دو معنای «لغوی» و «اصطلاحی» است. الهیات اصطلاحی بر سه مشرب فکری «اثباتی» «تنزیهی» «اثباتی، تنزیهی» اطلاق می‌شود. الهیات «اثباتی» بر ظواهر برخی از متون مقدس تأکید دارد و سعی بر اثبات خدایی انسان وار دارد. مذاهب «یهودیت» و «مسیحیت» و فرق «اشاعره» و «وهابیت» برخی از آن نحله هاست. پنداری های: جسم انگاری خدا، فقیر پنداری خدا، نادان پنداری خدا، پشیمان پنداری خدا، پدر پنداری خدا، شریک انگاری برای خدا، انگاره ی حلول، زیادت اوصاف بر ذات، متحرک پنداری خدا، مکانمند پنداری خدا و غیره برخی از انگاره های تشبیهی آنهاست. الهیات «تنزیهی» بر وصف ناپذیری خدا و تعطیل پذیری عقل در رابطه با اوصاف الهی تأکید دارد. نیابت ذات از صفات و سلبی بودن اوصاف خدا، از دیگر باورهای متألهان تنزیهی محسوب می‌شود. آلبینوس، افلاطون، فلوطین، موسی بن میمون یهودی، دیونوسیوس مسیحی، مایستر اکهارت آلمانی، ابوعلی جبائی اشعری، شیخ صدوق، علامه حلی، ملا رجبعلی تبریزی و قاضی سعید قمی، برخی از متألهان تنزیهی محسوب می‌شوند. الهیات «اثباتی،تنزیهی» مشرب بر حق شیعه دوازده امامی محسوب می‌شود. این مشرب فکری با دو نظریه ی «اثبات در عین تنزیه» و «عینیت اوصاف الهی با ذات و با همدیگر» از ناحیه ی امام علی علیه السلام تقریر گردیده است.مذهب تشبیه صرف و مذهب تنزیه صرف بر اساس براهین عقلی و نقلی باطل بوده است و تنها مذهب بر حق مذهب تشبیه در عین تنزیه و تنزیه در عین تشبیه می باشد که از پشتوانه عقلی و نقلی بر خوردار است.محور اصلی این رساله تبیین کارکرد عقل در نیل و تفسیر معارف توحیدی بوده است. علاوه بر اینبه تبیین و نقد و توهماتی از قبیل : جسم انگاری خدا ، فقیر پنداری خدا، نادان پنداری خدا ، پشیمان پنداری خدا ، پدر پنداری خدا ، شریک انگاری برای خدا ، انگاره حلول ، زائد پنداری خدا، مکامند پنداری خدا ، جسم انگاری خدا و غیره مجموع پنداره های آنهاست، پرداخته است..روح حاکم بر مجموع توهمات جسم انگاری خداوند است که با نقد جسم پنداری خدا مجموع توهمات آنها خنثی می شود.نقد علوی بر این توهمات آنست که اولا ذات ربوی حق نه تنها برخوردار از اوصاف کمالی است بلکه آن ذات نامحدود اوصاف محدود را بر نمی تابد. ثانیا تنوع اوصافی که در قرآن کریم و روایات به ذات ربوبی نسبت داده شده چونه توجیه پذیر است.ثالثا مفهوم مفهوم وجود و صفات در واجب و ممکن به یک معناست و تنها تفاوت آنها در صدق است و رابعا نفی صفات ذاتی از واجب تعالی به معنای خالی دانستن ذات از کمالات وجودی است و این مساوی با نقص در وجود است.در ادامه به دیدگاه امام علی علیه السلام در باب اوصاف الهی در قالب دو نظریه «اثبات عین تنزیه»و«عینیت اوصاف الهی با ذات»پرداخته می شود که طبق این نظریه توحید خداوند وقتی دارای کمال اخلاص است که صفات زائد بر ذات از او نفی گرددو علم ، قدرت و حیات عین ذات او را دانسته شود.

کلید واژگان: گنجواژه قرآنی، طبقه‌بندی مفاهیم، سینتکس، شبکه مفهومی قرآن، پیوستگی متنم قرآن، تحلیل متن، انفورماتیک قرآنی.

عقل به عنوان راهنمای درونی انسان، از نگاه روایات یکی از دو حجت الهی بوده که در جهت تشخیص حق از باطل، انسان را یاری می نماید. چنان که در قرآن نیزبسیار به تعقل و خردورزی دعوت شده است. از سوی دیگر روایات به عنوان دومین منبع دریافت معارف الهی می باشد که متاسفانه در گذر تاریخ، دچار آسیب هایی شده است. در این میان، عقل یکی از معیارهای نقد حدیث به شمار می آید که هم به عنوان عقل آلی و هم به عنوان عقل مستقل، می تواند در تشخیص روایات صحیح نقش آفرین باشد. گروه های مختلف مسلمانان در میزان بهره گیری از این قوه، رویکرد متفاوتی داشته اند؛ در شیعه، هم نص گرایان (بجز برخی افراطیان اندک) و هم عقل گرایان، به توانایی های عقل فطری اذعان داشتند ولی نص گرایان، غالبا عقل را به عنوان یکی از ادله شرعی معتبر ندانسته و در نقد حدیث هم کمتر از عقل گرایان از این معیار بهره برده اند. و عقل گرایان ضمن قبول عقل به عنوان یکی از ادله، در نقد روایات نیز، توجه ویژه به عقل داشته اند. در اهل سنت، با نظر به این که در منابع اصلی روایی ایشان، به عقل و تعقل توجهی نشده است، در حوزه نقد حدیث نیز کمتر از شیعه از این معیار استفاده کرده اند. و عقل گرایان ایشان نیز با رویکردی افراطی در نقادی عقلی روایات،بسیاری از روایاتی که در حیطه نقد عقلی نبوده، با معیار عقلی، یا آنها را رد کرده و یا به تاویل برده اند.

مشکل عمده در مبحث مهم ؛انتظار بشر از دین؛ عدم تحریر محل نزاع و روشن نبودن صورت مساله است. مسائلی مانند، تعریف مفاهیم ماخوذه در بحث، موجه بودن اصل سوال، تمایز مساله مورد بحث با مفاهیم مشابه و ارتباط آنها با یکدیگر، متدولوژی یافتن پاسخ، تاثیر تفاوت رویکرد به مساله در نتیجه های حاصل آمده، یکسانی یا عدم یکسانی انتظارات بشر از ادیان مختلف، رابطه انتظار از دین با متون مقدس و بالاخره جایگاه آن در علوم دین پژوهی از ابهامات و مشکلاتی است که تا بر پژوهشگران روشن و آسان نشود، دادن هر گونه پاسخ علمی به این سوال مهم بشری را غیر ممکن می سازد. از طرف دیگر در میان پاسخهای داده شده، تشتتها و بی نظمی های فراوانی به چشم می خورد، ای بسا پاسخهایی که صلاحیت قرار گرفتن در مقابل این پرسش را ندارند و .. بنابراین نشان دادن راههای مختلف نظام وارسازی و دسته بندی پاسخها و در نتیجه انتخاب یکی از آنها برای طبقه بندی امری ضروری احساس می شود. هدف از نگارش این پایان نامه، نه ارائه جواب نهائی به پرسش انتظار بشر از دین و نه بررسی آرای گوناگون و سپس انتخاب پاسخ بهتر است که هر این دو کار بدون انجام مقدمات امکان پذیر نیست. غرض از نگارش این پایان نامه فقط روشن شدن آن ابهامات و ارائه راهکاری درست و منطقی برای یافتن پاسخهایی دقیق و علمی می باشد علاوه بر ان با انتخاب یک طبقه بندی مفید به سامان دادن انبوه پاسخها پرداخته و راه را برای نقد بیشتر و انتخاب بهتر آنها هموار می سازد. همچنین به عنوان نمونه تنها دو دیدگاه مطرح درباره موضوع ؛دین دنیوی - دین اخروی؛ و ؛دین حداقلی - دین حداکثری؛ به بررسی و نقد گذاشته است.

ادعیه و زیارات معصومین علیهم‌السلام را تنها نباید از منظر عواطف و احساسات دینی یا انجام آیین مذهبی مورد توجه قرار داد، بلکه با توجه به محتوای غنی و منشأ صدور این متون، لازم است از ابعاد مختلف از جمله مباحث تربیتی نیز تحلیل شود. هرچند ادعیه و زیارات دارای تفاوت‌هایی از نظر سندی و دلالی ونیز قوّت متن هستند و مواردی مانند ادعیه صحیفه سجادیه، دعاهایی همانند دعای ندبه، عهد، سلامتی امام زمان، از نظر اعتبار سنجی و دلالی وضعیت مناسب‌تری دارند، اما بطور کلی براساس قواعدی مانند تطابق این مطالب با قواعد کلی و مسلم قرآن و روایات و عقل، می‌توان در موضوعاتی مانند مسائل تربیتی از آن‌ها بهره گرفت. آثار تربیتی در این تحقیق اعم از ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی و همچنین شامل آثار خود باور مهدویت و محورها و نکات تربیتی موجود در خود ادعیه و زیارات است. در بعد فردی برخی آثار تربیتی عبارتند از: اتکا و اعتماد به خدا در تمام فراز و نشیب‌های روحی روانی زندگی، خود کنترلی و درونی سازی روش‌های تربیتی، اعتقاد به تلاش محوری در موفقیت، عین اعتقاد به امور غیبی و امداد‌های خدایی، نقش انسان کامل در زندگی فردی و اجتماعی، تکلیف محوری و ….در بعد خانوادگی، مشارکت دادن و سهیم دانستن اعضای خانواده و حتی نسل‌های بعدی در تربیت معنوی و فضای انس با امام زمان عجل‌الله تعالی فرجه‌الشریف و دیگر آثار تربیتی دینی، برنامه ریزی و روشمندی برای نیروسازی در اهداف بلند اسلامی و مهدوی از طریق تربیت خانوادگی از جمله اموری هستند که از این متون استفاده شده است. در بعد اجتماعی سیاسی، برخی از آثار تربیتی مورد استفاده از ادعیه و زیارات عبارتند از: مسئولیت پذیری در مسائل اجتماعی، اولویت‌بندی و مشارکت اجتماعی در دغدغه‌های اصلی مربوط به اسلام و مهدویت و برنامه ریزی کلان برای تربیت کلی جامعه، ظلم ستیزی و عدل گستری، انتظار سازنده و حقیقی و …. در بعد اجتماعی سیاسی، برخی از آثار تربیتی مورد استفاده از ادعیه و زیارات عبارتند از: مسئولیت پذیری در مسائل اجتماعی، اولویت‌بندی و مشارکت اجتماعی در دغدغه‌های اصلی مربوط به اسلام و مهدویت و برنامه ریزی کلان برای تربیت کلی جامعه، ظلم ستیزی و عدل گستری، انتظار سازنده و حقیقی و …. در جمع‌بندی می‌توان نوعی نظام تربیتی را از این متون در کنار آیات و روایات و دیگر قواعد اسلامی اقتباس نمود؛ در این نظام تربیتی برخی قواعد و مبانی مانند جامعیت زمانی و تاریخی و نیز شمول فردی و اجتماعی در تربیت مهدوی مشاهده می‌شود. از سوی دیگر روش‌های تربیتی این نظام نیز مبتنی بر تکریم همه جانبه انسان، تحول و اصلاح زیر ساخت‌های اقتصادی بر اساس سلامت و حلال بودن و دیگر شروط است که عامل سلامت تربیتی نسل‌ها و جامعه و زمینه سازی برای جامعه مهدوی و نیز سامان دهنده سبک زندگی مهدوی خواهد بود و سر انجام موانعی در برابر تحقق این نطام تربیتی موجود است که برخی اصلی هستند؛ مانند ساختارهای فاسد و فساد انگیز ایجاد شده توسط ظالمان و جائران و مستکبران و برخی دیگر از موانع مانند عوامل علمی فرهنگی و همچنین موارد عملی و نفسانی در درجات بعدی قرار می‌گیرند. این نظام جامع می‌تواند در برابر الگوهای ارائه شده از سوی فرقه‌های انحرافی و عرفان‌های بدلی ( که مبتنی بر سکولاریسم و انسان محوری و لذت‌گرایی صرف هستند)، غلبه نظری و عملی داشته باشد و نیازهای تربیتی هر زمان را برآورده نماید.

پژوهش پیش‌روی، با نام «عوامل و آثار ایمان به معاد و انکار آن از دیدگاه قرآن» در سه فصل سامان پذیرفته و به تحلیل و تبیین دیدگاه آیات در باره عوامل و آثار ایمان به معاد یا انکار آن می‌پردازد. قرآن کریم، معتبرترین منبع شناخت آموزه‌های دینی به شمار می‌رود و بسیاری از آیات آن، ناظر بهعلل و عوامل ایمان به معاد یا انکار آن است.بر این اساس، نگارنده با اهتمام به آیات قرآن کریم و در قالب پژوهشی نقلی و وحیانی و بر اساس روش توصیفی و تحلیلی، به بررسی تعالیم این کتاب وحیانی در مقوله عوامل و آثار باورداشت معاد یا انکار آن پرداخته است. ‌عوامل ایمان به معاد از دیدگاه قرآن مجید، عبارتند از: پذیرش توحید و توجه با حاکمیت و رحمت الاهی و حیات‌بخشی الاهی به موجودات و عنایت به هدفمندی آفرینش.عوامل انکار معاد از دیدگاه قرآن کریم نیز چنین‌اند: جهل و نادانی و تجاوزگری و تمایل به گناه و فجور.آثار ایمان به معاد از منظر آیات قرآن حکیم عبارتند از: استقامت در برابر سختی‌ها، انفاق در راه خدا، خشوع، انگیزه برای عمل صالح و آرامش جان.پیامدهای ناگوار انکار معاد از نگاه قرآن عبارتند از: قرار گرفتن در زمره کافران و ظالمان و اندوه و حسرت در قیامت و خسران و زیان.واژگان کلیدی: معاد، قیامت، ایمان به معاد، انکار معاد، عوامل ایمان به معاد، آثار ایمان به معاد، عوامل انکار معاد، آثار انکار معاد.