جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فرضیه مطرح در این کتاب این است که نقطه‌نظرات متکلمان امامیه در باب «نجات» یک نظریه ساختارمند عقلانی، منسجم و خدا - انسان‌محور را تشکیل می‌دهد. از این‌رو در تأیید این فرضیه دین‌شناختی، سعی بر آن است ابتدا به توصیف نسبتا کاملی از مبانی، مؤلفه‌ها و مفاد و لوازم فکری نظریه‌ساز امامیه در باب نجات پرداخته شود و سپس میزان عقلانیت و انسجام نظریه «نجات‌شناسی امامیه» و جایگاه خدا و انسان در ساختار آن در مقایسه با دیدگاه‌های نجات‌شناختی اشاعره و معتزله تبیین گردد.

الشّیعَة بَیْنَ الْاَشاعِرَة وَ الْمُعْتَزِلَة کتابی کلامی به زبان عربی نوشته سید هاشم معروف الحسنی. این کتاب علاوه بر ذکر تاریخ تشیع و فرقه‌های منتسب به آن به مباحث کلامی و اعتقادی عمده‌ترین فرقه‌های اسلامی نظیر اشاعره و معتزله پرداخته و از تاریخ و چگونگی پیدایش آن‌ها سخن گفته است. محتوای کتاب در پنج بخش اصلی تدوین یافته و نویسنده در ذیل آن به مباحث مربوطه پرداخته است. بخش اول: نخستین فرقه‌های اسلامی بخش دوم: خوارج بخش سوم: فرقه‌های منتسب به شیعه (مغیریه، منصوریه، جناحیه، خطابیه، غرابیه، نمیریه، سبعیه، کیسانیه، زیدیه، اسماعیلیه) بخش چهارم: مذاهب اعتقادی (مرجئه، معتزله، اشاعره) بخش پنجم: مذاهب و عقاید (صفات سلبیه، صفات ثبوتیه، رؤیت خداوند، نبوت، امامت، عصمت، شفاعت، احباط، مرتکب گناه کبیره، وعد و وعید، بدا، رجعت و ...)

خلود اهل نار و عذاب ابدی یکی از بحث‌های مهم و پیچیده‌ای است که عالمان دیانت را به خود مشغول داشته است و هریک به‌مقتضای اصول و مبانی فکری خویش روش متفاوتی برای حل این مسئله و سوالات مطرح دراین‌باره در پیش گرفته اند، ازجمله اینکه چگونه عذاب ابدی و خلود همیشگی در آتش با رحمت و عدالت خداوند سازگار است و اینکه چگونه ممکن است گناه محدود، عذابی نامحدود داشته باشد، این تفاوت رأی را در نظرات ابن قیم اشعری و علامه طباطبایی فیلسوف و مفسر شیعی به‌خوبی می‌توان مشاهده کرد. ابن قیم جوزی از جمله متکلمینی است که قائل به خلود در عذاب نیست و به‌طور وسیع و روشمند به مسئله خلود اهل نار پرداخته است وی در بخشی از سخنان خود، آراء قائلین به خلود را بیان نموده است و در بخشی دیگر، آن‌ها را نفی و نقد می‌کند. وی با بیان ادله فراوان عقلی و نقلی، عدم خلود و جاودانگی در آتش را اثبات می‌نماید. علامه طباطبایی در تفسیر آیاتی که مربوط به خلود اهل نار است، بر اصل خلود پافشاری داشته و سعادت و شقاوت، خیر و شر در آدمیان را به ظهور حالات و ملکات نفسانی که در دنیا کسب کرده‌اند نسبت می‌دهد و معتقد است که اگر کفر و شرک در نفس رسوخ کند، باعث عذاب دائمی می‌شود. اما بر این نکته نیز تأکید می‌نماید که خلود در نار، به کافران اختصاص دارد. ‌وی در رابطه با خلود اهل نار به این نکته تاکید دارد که قرآن کریم بر خلود و جاودانگی در آتش نص صریح دارد و معتقد است نمی‌توان همه احکام شرع و خصوصیات معاد را با مقدمات کلی عقل اثبات کرد، چرا‌که دست عقل به آن خصوصیات و جزئیات نمی‏رسد، و تنها راه اثبات آن، تصدیق به نبوت پیامبر صادق است. ابن قیم جوزی و علامه طباطبایی هریک با توجه به مشرب و مبانی فکری که داشته‌اند، در تبیین مسئله خلود در عذاب دلایلی اقامه کرده‌اند که به لحاظ روشی و محتوایی و تفسیری متفاوت‌اند.

یکی از آثار ارجمند آیت الله خوانساری العقائدالحقه است که درباره مبدا و معاد و سایر اصول شیعه به طور استدلالی از راه عقل و نقل و به طریق اهل کلام و محدثین و به زبان عربی نگاشته شده است. این کتاب در چهار بخش کلی (مبحث توحید، مبحث نبوت، مبحث امامت و مبحث معاد) تنظیم شده است که متاسفانه فاقد فهرست و عناوین دقیق و جزیی در متن کتاب است، و تنها به چند عنوان کلی اکتفا شده است. برای همین، محقق کتاب، داخل کروشه عناوین لازم را مطرح کرده است. بحث توحید، حدود 8 صفحه، بحث نبوت (عامه و خاصه) حدود 13 صفحه و بحث امامت (که طولانی ترین بخش این کتاب را تشکیل می دهد) حدود 216 صفحه و بحث معاد حدود 20 صفحه را به خود اختصاص داده اند. در مبحث توحید به اثبات صانع و صفات کمالیه حق پرداخته و در پایان موضوع عدل و حسن و قبح فعلی (که میان اشاعره و امامیه و معتزله معرکه آرا بوده) بحث شده است. در مبحث نبوت به دو طریق به ضرورت وجود پیامبر استدلال شده، سپس تفاوت میان نبی و رسول را بیان کرده و آن گاه درباره نبوت رسول الله صلی الله علیه و آله و معجزات ایشان سخن به میان آمده است. از صفحه 32 تا صفحه 35 درباه احتیاج به معجزه و چند شبهه و پاسخ آن ها بحث شده، ولی محقق کتاب فقط عنوان «وجهة الحاجة الی المعجزة » را برای این چند صفحه مطرح کرده است که بایستی در چاپ دوم تصحیح شود. در مبحث امامت درباره عناوین زیر بحث شده است: اثبات امامت; اثبات امامت علی بن ابی طالب و ائمه علیهم السلام پس از ایشان، (با روایات خاص و عام) معجزات و کرامات ائمه (البته معجزات از امام چهارم به بعد مطرح شده است) ; بحث مفصلی در حدود 58 صفحه درباره امام مهدی علیه السلام می باشد که طولانی ترین موضوع این قسمت را تشکیل می دهد. در مبحث معاد، به اثبات و پاسخ به شبهاتی که پیرامون معاد مطرح شده پرداخته و با آیات و روایات استدلال شده که بدن عنصری انسان در آخرت محشور می شود. نکته ای که نباید فراموش شود، آن است که مؤلف گران قدر در مبحث امامت پس از بحث درباره ضرورت نیاز به امام، روایاتی پیرامون خلافت و ولایت حضرت علی علیه السلام عنوان کرده و در شش صفحه بعدی روایاتی را درباره امامت تمامی ائمه علیهم السلام - نه ویژه هر کدام - مطرح کرده است، ولی محقق محترم عنوان آن شش صفحه را «ذکرالنصوص علی الائمة واحد بعد واحد» مطرح کرده که دقیق نیست و باید تصحیح شود. از صفحه 47 تا 52 درباره اخبار مربوط به امامت حضرت سجاد علیه السلام سخن به میان آمده است، ولی برخی از آن ها نصوص عام و مربوط به خلافت همه ائمه است که بهتر بود در قسمت قبل (که از روایات مربوط به خلافت همه ائمه سخن به میان آمده) درج می شد. مثلا در صفحه 48، روایت ابن عباس از رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده است: فی حدیث انه صلی الله علیه و آله قال لعلی علیه السلام: انت امام امتی و خلیفتی علیها بعدی، مثلک مثل الائمة من ولدک بعدی مثل سفینة نوح، من رکبها نجاد و من تخلف عنها غرق و مثلکم کمثل النجوم کلما غاب نجم طلع نجم الی یوم القیامة. در همان صفحه و صفحه 49 و 50 احادیثی از این قبیل چند بار ذکر شده که بهتر بود در بخش قبل عنوان می شد و در این بخش تنها به روایات مخصوص حضرت سجاد علیه السلام اکتفا می گردید. العقائد الحقة نخستین بار توسط مکتبة الصدوق به چاپ رسید، ولی فاقد تحقیق بود. اما این مهم توسط پژوهش گر توانمند جناب آقای استاد ناصر باقری بیدهندی به انجام رسید و نقصان های موجود در آن در حد امکان مرتفع شده است. کارهایی که محقق محترم در اطراف این کتاب انجام داده، به شرح زیر است: 1. آوردن آیات و احادیث و روایات تاریخی که در کتاب به آن ها اشاره شده; 2. ویرایش و تصحیح متن; 3. توضیح و ترجمه پاره ای از اصطلاحات و عناوین متن; 4. شرح تعدادی از مطالب مهم کتاب; 5. قرار دادن فهرست های فنی: شامل فهرست آیات قرآنی، اعلام، کتب، مصادر تحقیق و موضوعات کتاب; 6. تکمیل عناوین و فهرست متن کتاب ، 7. ترجمه ای از مؤلف کتاب.

ترجمه ماشینی: امام، هادی الهی، نقطه مرکزی است که مذهب شیعه به دور آن می چرخد. قدرت تشیع ناشی از عملکرد امام است. این عنوان منحصراً مختص جانشینان پیامبران در بعثت است. مؤلف نشان می دهد که امام از آغاز اسلام شیعی تا قرن دهم، در درجه اول صاحب علم و دارای قدرت های ماوراء الطبیعه بوده است، نه متکلم فقیه. امام آستانه ای است که خدا و مخلوقات از طریق آن ارتباط برقرار می کنند. بنابراین او یک ضرورت کیهانی، کلید و مرکز اقتصاد جهانی امر مقدس است. نویسنده، تشیع را به عنوان دینی مبتنی بر ابعاد دوگانه ای معرفی می کند که نقش رهبر همواره محوری است: ابتکار دائمی در اسرار الهی و مقابله مداوم با نیروهای ضد تشیع. بدون باطن گرایی، برون گرایی معنای خود را از دست می دهد. امامیه اولیه یک آموزه باطنی است. پس از نظر تاریخی، در آغاز باطن گرایی در اسلام، آموزه ای مبتکرانه، عرفانی و غیبت گرایانه می یابیم. این اولین کتابی است که به طور سیستماتیک ادبیات عظیم منسوب به خود ائمه را بررسی می کند تا بینش اصلی واقعی را بازیابی کند. یک منبع اساسی از باطن گرایی را در جهان اسلام باز می گرداند.