جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)» مشهور به بحار الانوار، مفصل‌ ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کتاب که مجموعه‌ ای از آموزه‌ ها و تعالیم شیعی است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌ اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌ های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌ شود.) در هر جلد ریز موضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌ آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌ کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحار الانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌ کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام (ص) و حضرت زهرا (س) و امامان شیعه (ع) اختصاص دارد. بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت‌ های منقول از ائمه شیعه (ع)، باب‌ بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه‌ های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش‌ هایی از آن بارها به چاپ رسیده است. برخی از عناوین و موضوعاتی که در این جلد به آن پرداخته شده است عبارتند از: ابواب التحیة و التسلیم و العطاس و ما یتعلق بها، کتاب الآداب و السنن و الأوامر و النواهی و الکبائر و المعاصی و الزی و التجمل، آداب السلام، آداب تكاتب، آداب التطيب و التنظيف و الاكتحال و التدهن، آداب الحمام و النوره و السواك، ابواب الطيب، ابواب الرياحين، ابواب المساكن، آداب السهر و النوم، آداب السفر و...

ﻣﺮآة اﻟﻜﻤﺎل ﻟﻤﻦ رام درك ﻣﺼﺎﻟﺢ اﻷﻋﻤﺎل ﺗﺄﻟﯿﻒ ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﻣﺎﻣﻘﺎﻧﻰ (1290-1350ق)، ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻰ اﺳﺖ. اﻳﻦ اﺛﺮ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺑﯿﺎن آداب در اﻋﻤﺎل و ﻣﺴﺘﺤﺒﺎت دﻳﻨﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎل 1335ق ﺗﺄﻟﯿﻒ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ. ﻣﺆﻟﻒ، اﻧﮕﯿﺰه ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻛﺘﺎب را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﻰﻛﻨﺪ: ﻓﻘﮫﺎء اھﺘﻤﺎم ﺑﻪ ﺑﯿﺎن واﺟﺒﺎت و ﻣﺤﺮﻣﺎت دارﻧﺪ و ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻪ آداب اﻋﻤﺎل و ﻣﺴﺘﺤﺒﺎت و ﻣﻜﺮوھﺎت ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﺑﺴﯿﺎرى از آﻧﮫﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه اﺳﺖ، ﭘﺲ ﺑﺮاى ﺳﮫﻮﻟﺖ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ دوﺳﺘﺪار ﻛﻤﺎل و طﺎﻟﺐ درك ﻣﺼﺎﻟﺢ اﻋﻤﺎل ھﺴﺘﻨﺪ ﻛﺘﺎب را ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻧﻤﻮدم جلد دوم كتاب، با فصل هفتم آغاز مى‌گردد. مؤلف، اين فصل را به تنظيفات و تزيينات اختصاص داده است. و در مورد نظافت ظاهرى بدن، آداب حمام، ازاله‌هاى موهاى زائد و مانند آن رواياتى بيان مى‌كند. همچنين پيرامون امور مستحبى مانند مسواك، خلال، خضاب و معطر بودن مباحثى را با ذكر روايت مورد بررسى قرار مى‌دهد فصل هشتم، پيرامون آداب نكاح است. مطالب اين قسمت در پنج مقام و بسيار مختصر در مستحبات نكاح و جماع بيان مى‌شود فصل نهم، مشتمل بر چهار مقام و در مورد كسب و كار و رزق و روزى است. مؤلف ابتدا در مورد بيع و شراء و تجارت مطالب را با استفاده از آيات و روايات بيان مى‌كند و سپس انواع كسب‌هاى مستحب و مكروه را ذكر مى‌كند و آداب آنها را شرح و توضيح مى‌دهد فصل دهم، در مورد آداب معاشرت مى‌باشد. در اين بخش تمام آداب و صفاتى حميده‌اى كه يك مؤمن بايد دارا باشد مانند: صبر، شكر، گذشت، و تمام صفات رذيله‌اى كه بايد از آنها دورى كرد با توجه به آيات و روايات توضيح داده مى‌شود.

کتاب الآداب الدینیة للخزانة المعینیة نوشته فضل بن حسن طبرسی و ترجمه احمد عابدی است کتاب در چهارده فصل تنظیم گشته و بطور کلی دارای سه بخش عمده می‌باشد: بخش اول: ادب انسان نسبت به خداوند متعال؛ بخش دوم: ادب انسان نسبت به خود؛ بخش سوم: ادب انسان در جامعه و در معاشرت با سایر مردم. برخی از فصول کتاب عبارتند از: آداب لباس، آداب حمام، آداب مسواک، آداب غذا خوردن و آشامیدن، آداب نگاه، آداب سفر، آداب ازدواج، آداب تجارت و غیره

کتاب ارزشمند الحقائق في محاسن الأخلاق؛ قرة العيون في المعارف و الحكم و يليه مصباح الأنظار اثر ملا محسن فيض كاشانى، با تحقيق محسن عقيل و به كوشش ابراهيم ميانجى، مجموعه‌اى است فراهم شده از سه كتاب پيرامون علم اخلاق و عقايد به زبان عربى است. كتاب مشتمل بر مقدمه مختصرى از محقق و سه كتاب است: «الحقائق» در شش مقاله و هر مقاله در ضمن ابواب و فصولى مطرح شده است. «قرة العيون» در دوازده مقاله و هر مقاله در پنج عنوان تنظيم شده است. هر كدام از دو كتاب مذكور مشتمل بر مقدمه و خاتمه است. «مصباح الأنظار» مشتمل بر سه بخش است.

اخلاق (۱): آداب اسلامی: درسنامه اخلاق برای طلاب پایه اول بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله ربّ العالمین، والصلاه والسلام علی سیّدنا ونبیّنا محمّد وآله الطاهرین هدف اسلام سر و سامان دادن به جمیع جهات زندگی انسان است. از این رو، این مکتب حیات بخش در هر مسأله ای از مسائل زندگی آدابی را مطرح کرده است. اسلام آمده است که جامعه ای مؤدّب و انسانی بسازد و فقها در هر بابی از ابواب فقه آدابی را ذکر کرده اند و دانشمندان دهها کتاب در زمینه آداب نگاشته اند: آداب نماز، آداب روزه، آداب سفر، آداب غذا خوردن، آداب ازدواج، آداب حج و ... . از آنجا که طلاّب حوزه های علوم دینی مروج فرهنگ پیامبران و امامان(علیهم السلام) هستند باید خود مظهر ارزشهای آنان باشند و بیش از دیگران به آداب اسلامی مؤدّب شوند. در گذشته به هر طلبه ای که وارد حوزه علمیه می شد قبل از هر چیز تهذیب اخلاق و آداب اسلامی و کتابهایی چون آداب المتعلمین، منیه المرید، جامع السعادات، معراج السعاده و تذکره المتقین می آموختند. این بود که از آنها بوی عطر تقوا می آمد و سخنانشان به دل می نشست، مجالست با آنها روح و جان را دگرگون می ساخت و به معنای واقعی کلمه «روحانی» بودند. مردم هم آنان را سرباز امام زمان (عجّل الله تعالی فرجه الشریف) می دانستند و به آنان عشق میورزیدند. امروز نیز راه سازندگی جامعه در گرو خودسازی و تأدّب به آداب اسلامی است. این نوشته مجموعه ای از آداب اسلامی است که در چهار فصل و یک خاتمه تنظیم شده است: فصل اول: مباحث کلی آداب; فصل دوم: آداب فردی; فصل سوم: آداب اجتماعی; فصل چهارم: آداب تعلّم و دانش پجوهی; خاتمه: رساله الحقوق از امام سجّاد(علیه السلام) . امید است این اثر ره توشه ای باشد برای مربیان و تذکره ای برای طلاب و محصلان.

حليةالمتقين في الآداب و السنن و الأخلاق، اثر محمدباقر مجلسى (اصفهان، 1037-1110ق، همان جا) است كه آن را خليل رزق عاملى، از زبان فارسى به عربى ترجمه و منتشر كرده است. در مورد ترجمه مذكور چند نكته گفتنى است: اثر حاضر، يك زبانه است و فقط ترجمه عربى است و متن فارسى را به‌همراه ندارد. در اثر حاضر، اكثريت قريب به اتفاق مطالب، عبارت از متن كامل روايات است كه علامه مجلسى انتخاب و به فارسى ترجمه كرده و خليل رزق عاملى در اقدامى درست و عالمانه، به ترجمه مجدد از فارسى به عربى نپرداخته، بلكه به سراغ منابع رفته و به‌جاى ترجمه، متن اصلى روايات را آورده است؛ پس در اكثريت موارد، ترجمه صورت نگرفته، بلكه منبع‌يابى شده و متن اصلى روايات آمده و در نتيجه در اينجا بحث مطابقت و درستى ترجمه مطرح نيست و در صورتى كه در موردى متن فارسى علامه مجلسى با روايت عربى پيداشده مطابقت نداشته باشد، بايد بررسى كرد كه آيا مترجم عربى، منبع مورد نظر علامه مجلسى را پيدا كرده؛ اگر پاسخ مثبت باشد، ديگر در اين صورت اشكالى به مترجم وارد نيست و اگر اشكالى باشد به ترجمه علامه مجلسى به فارسى وارد است. مترجم محترم، در مقدمه‌اش - كه آن را در تاريخ 29 رمضان 1413 در مركز اسلامى رسول اكرم(ص) در نايروبى (كنيا) به پايان رسانده - بر چند نكته تأكيد كرده است: الف)- يكى از نشانه‌هاى كمال شريعت اسلامى، ارتباط استوار با همه جوانب زندگى و تأثيرگذارى ژرف آن بر همه ابعاد تربيتى و اخلاقى فرد و جامعه است؛ ب)- بهترين شاهد بر جامعيت اسلام، رواياتى است كه در زمينه حقوق مردم و چگونگى معاشرت با آنان و حقوق فقيران و والدين و... وارد شده است؛ ج)- مجلسى در اين اثر، تعداد فراوانى از روايات را در زمينه سنن و اخلاق و آداب اسلامى جمع كرده تا انسان با پيروى از آن به كمال و سعادت دنيوى و اخروى برسد؛ د)- مجلسى فقط بر روايات اعتماد كرده، پس ترجمه در اينجا عبارت خواهد بود از ارجاع اين احاديث فارسى به اصل عربى آن؛ بنابراين، روايات، از منابعش استخراج شده و ترجمه عربى با آوردن عين عبارات روايات بدون هيچ تصرفى در آن و البته بر اساس ترتيبى كه نويسنده مراعات كرده؛ به انجام رسيده است. البته برخى از روايات، در منابع يافت نشده و خود مترجم آنها را به زبان عربى ترجمه كرده و آورده و اين روايات بيشتر از ده مورد نيست. براى آشنا شدن با چگونگى ترجمه در اثر حاضر و سهولت مقابله آن با متن اصلى، مطلبى از نويسنده همراه با ترجمه آن در اينجا ذكر مى‌شود: نويسنده چنين نوشته است: «فصل دوازدهم در آداب اسب تاختن و تير انداختن: در احاديث معتبر وارد شده است كه مسابقه و گروبندى جايز نيست، مگر در اسب و استر و الاغ و شتر و فيل و در تيراندازى، منبع اين روايت را نيافته و آن را چنين ترجمه كرده است: «الفصل الثاني عشر «آداب إجراء الخيل و الرماية»: روي في بعض الأحاديث المنقولة عن النبي(ص) و أهل بيته(ع)أنه لا تجوز المسابقة و الرهان إلا في الحصان و البغل و الحمار و الجمل و الفيل و في الرماية» همچنين نويسنده نوشته است: «در حديث صحيح از حضرت امام موسى(ع) منقول است كه هفت چيز است كه اگر در برابر مسافر ظاهر شود براى او شوم است: كلاغى كه فرياد كند از جانب راست او و سگى كه دم را علم كرده باشد و گرگى كه بر دم خود نشسته باشد و بر روى او فرياد كند، پس سه مرتبه بلند شود و پست شود و آهويى كه از جانب راست او بيايد و به جانب چپ او برود و جغدى كه فرياد كند و زن پير سفيدمويى كه روبه‌روى او بيايد و ماده الاغى كه گوشش بريده باشد؛ پس كسى كه از ديدن آنها ترسى به خاطرش بيايد، بگويد: «اعتصمت بك يا رب من شر ما أجد في نفسي فاعصمني من ذلك». چون اين را بگويد، ضررى به او نرسد»، منبع اين روايت را نيز نيافته و آن را چنين ترجمه كرده است: «و في الحديث عن الإمام الكاظم(ع) أنه قال: سبعة أشياء إن قابلها المسافر قبل سفره فإنها شؤم عليه: نعيق الغرب من جانبه الأيمن و الكلب إذا رفع ذيله و الذئب إذا كان جالسا على ذيله و عواء الذئب في وجهه ثلاث مرات و مجيء الغزال من جانبه الأيمن و ذهابه إلى الجانب الأيسر و صراخ البوم و مجيء العجوز ذات الشعر الأبيض إليه و الأتان (أنثى الحمار) المقطوعة الأذنين؛ فإذا حصل الخوف لديه من هذه فليقل: «اعتصمت بك يا رب من شر ما أجد في نفسي فاعصمني من ذلك، لأن هذا يدفع الضرر عنه»» هرچند بررسى تفصيلى اين ترجمه در مواردى كه مترجم به ترجمه مطالب پرداخته، از نظر مطابقت با متن فارسى، كارى مشكل و تخصصى است و فرصت فراوانى مى‌طلبد، ولى با بررسى اجمالى اين اثر، مشخص شد كه مترجم در برگردان مطالب به موفقيت دست يافته و اشكالى در آن مشاهده نشد. مترجم محترم، هرچند در ترجمه مقدمه نويسنده، فهرست باب‌هاى كتاب را آورده و بعد از «الباب الرابع عشر: في آداب السفر»، چنين ترجمه كرده است: «خاتمة: في بيان بعض الفوائد المتفرقة»، ولى با تأسف، افزون بر آنكه خاتمه كتاب را ترجمه نكرده، از يادآورى اين نكته نيز خوددارى ورزيده و گويى به‌صورت كلى اين مطلب را به طاق نسيان سپرده است. خاتمه، در متن فارسى، مفصل (16 صفحه) است. هرچند مترجم در مقدمه‌اش يادآور شده كه به منابع اندكى از روايات دست نيافته است و اين روايات بيشتر از ده مورد نيست، ولى اين موارد، بيش از اين است و به‌طور دقيق با جستجوى عبارت «لم نجده» و «لم نجده في المصدر» و «لم نعثر عليه»، تعداد 36 روايت در اين اثر پيدا مى‌شود كه منبع روائى‌اش به دست نيامده است.

مرآة الكمال لمن رام درك مصالح الأعمال تأليف شيخ عبدالله مامقانى (1290-1350ق)، به زبان عربى است. اين اثر مشتمل بر بيان آداب در اعمال و مستحبات دينى است كه در سال 1335ق تأليف گرديده است. مؤلف، انگيزه تأليف كتاب را اين‌گونه بيان مى‌كند: «فقهاء اهتمام به بيان واجبات و محرمات دارند و كمتر به آداب اعمال و مستحبات و مكروهات پرداخته‌اند به نحوى كه بسيارى از آنها فراموش شده است، پس براى سهولت كسانى كه دوستدار كمال و طالب درك مصالح اعمال هستند كتاب را تأليف نمودم.» "ساختار" كتاب در سه جلد تدوين شده كه مشتمل بر دو مقدمه، متن و خاتمه است. مقدمه اول به قلم محمد رضا مامقانى و مقدمه دوم مقدمه نسخه سنگى كتاب است. متن اثر مشتمل بر دوازده فصل و هر فصل حاوى «مقام»هايى است؛ هر مقام نيز مشتمل بر عناوين متعددى است. همچنين خاتمه كتاب در شش مقام ذكر شده است. در هر يك از فصول كتاب، آيات و روايات و سنن از منابع متعددى شيعى گردآورى و شرح و تفسير شده است. جلد دوم كتاب، با فصل هفتم آغاز مى‌گردد. مؤلف، اين فصل را به تنظيفات و تزيينات اختصاص داده است. و در مورد نظافت ظاهرى بدن، آداب حمام، ازاله‌هاى موهاى زائد و مانند آن رواياتى بيان مى‌كند. همچنين پيرامون امور مستحبى مانند مسواك، خلال، خضاب و معطر بودن مباحثى را با ذكر روايت مورد بررسى قرار مى‌دهد. فصل هشتم، پيرامون آداب نكاح است. مطالب اين قسمت در پنج مقام و بسيار مختصر در مستحبات نكاح و جماع بيان مى‌شود. فصل نهم، مشتمل بر چهار مقام و در مورد كسب و كار و رزق و روزى است. مؤلف ابتدا در مورد بيع و شراء و تجارت مطالب را با استفاده از آيات و روايات بيان مى‌كند و سپس انواع كسب‌هاى مستحب و مكروه را ذكر مى‌كند و آداب آنها را شرح و توضيح مى‌دهد. فصل دهم، در مورد آداب معاشرت مى‌باشد. در اين بخش تمام آداب و صفاتى حميده‌اى كه يك مؤمن بايد دارا باشد مانند: صبر، شكر، گذشت، و تمام صفات رذيله‌اى كه بايد از آنها دورى كرد با توجه به آيات و روايات توضيح داده مى‌شود.