جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این کتاب، جوابات اهل الموصل فی العدد و الرؤیة، تالیف شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، از متکلمین و فقهای بزرگ شیعه (۳۳۶- ۴۱۳ هجری) است. شیخ مفید در این کتاب ثبوت هلال ماه رمضان را بررسی نموده و در آن، ماه رمضان را با دیدن هلال ثابت می‌ داند، که ممکن است هر ماه ۲۹ یا ۳۰ روز باشد؛ به خلاف برخی که آن را فقط ۳۰ روز می‌ دانند. کتاب حاضر بسیار مورد توجه علما و فقهای شیعه قرار گرفته و در بسیاری از منابع فقهی و روایی و رجالی به آن استناد شده و از آن نقل نموده‌ اند.

«تنقیح الاصول» (مباحث الاجتهاد و التقلید)، اثر حضرت امام خمینی مي باشد كه به زبان عربي نگاشته شده است. این كتاب مشتمل بر مجموعه تقریرات و درس‌ های امام خمینی (ره) در باب اصول فقه است كه آن را در حوزه‌ های علمیه نجف اشرف تدریس می‌كرده‌ اند. این كتاب پس از جمع‌ آوری، به تصحیح و شرح حسین تقوی اشتهاردی (یكی از شاگردان امام خمینی ره) در قالب چهار جلد تدوین شده است. اشتهاردی پس از ذكر جزء به جزء مطالب امام خمینی (ره)، نظرات دیگر علما را برگرفته از كتاب‌ هایی چون: احتجاج، من لایحضر الفقیه، وسائل الشیعه، كفایت الاصول، مقالات الاصول، نهایت الاصول و بدائع الافكار در كنار نظرات امام درج كرده است.

كتاب «تلخیص المرام فی معرفة الأحکام» تاليف حسن بن يوسف بن على بن مطهر حلى در بيان قواعد فقهى مى‌ باشد و از كتاب‌ هاى مهم شيعه در قرن هشتم هجرى مى‌ باشد. علامه حلى در اين كتاب به بيان قواعد فقهى كه در استنباط احكام به كار مى‌ آيد مى‌ پردازد. وى در اين كتاب مسائلى بسيار دقيق از علم فقه و مباحثى مهم را مطرح مى‌ سازد. اين كتاب از كتاب‌ هاى مهم فقهى به شمار مى‌ آيد و تا كنون شرح‌ هاى فراوانى بر آن نگاشته شده است كه اولين آن توسط مؤلف بزرگ خود اين كتاب يعنى علامه حلى نوشته شده است.

«بدائع الدرر في قاعدة نفي الضرر» تأليف روح‌ الله خمينى (ره)، رساله‌ اى است پيرامون قاعده نفى ضرر كه به زبان عربى و در سال 1368 ق، نوشته شده است. پيرامون اهميت اين اثر، بايد به اين نكته اشاره نمود كه «قاعده لا ضرر» در زمره آن دسته از قواعد فقهيه است كه مورد عنايت ويژه فقيهان بوده و هماره درباره آن، افزون بر كتاب‌ هاى ويژه قواعد فقهيه و منابع اصولى، رساله‌ هاى مستقلى نگاشته شده است كه اثر حاضر، از جمله آنها بوده و دقت، ژرفايى و نوآورى امام (ره) در اين رساله ارزشمند، چهره ممتازى به آن بخشيده است. در مقدمه محقق، ضمن اشاره به گوشه‌ هايى از زندگانى امام خمينى (ره) و توضيح «قاعده لا ضرر» اقدامات تحقيقى صورت‌ گرفته در كتاب را تشريح كرده است. امام (ره) در فصل اول، قاطعانه به صدور اين جمله از معصوم (ع) در ضمن روايات حكم مى‌ كند، اما صدور آن را بطور مستقل از معصوم (ع) مورد ترديد و اشكال قرار مى‌ دهد و بر مرحوم نائينى كه مدعى است اين جمله افزون بر اين كه در ضمن روايات وارد شده، مستقلا نيز از معصوم (ع) صادر شده است، خرده مى‌ گيرد. امام (ره) فصل دوم را به بيان و بررسى اشكالاتى كه ورود اين جمله در ذيل روايات «شفعه و منع فضول الماء» به دنبال مى‌ آورد، پرداخته است. در فصل سوم، امام (ره) وارد نشدن «لا ضرر» را در ذيل اين دو قضيه با دليلى ابتكارى مى‌ پذيرد و در فصل چهارم، به تفسير و توضيح كلمه «في الإسلام» و كلمه «على مؤمن» پرداخته و احاديث معتبر را خالى از كلمه «في الإسلام» مى‌ داند. در پايان اين فصل نيز مطالبى درباره كلمه «على مؤمن» از مرحوم نائينى نقل و نقد شده است. امام (ره) در فصل ششم، به اساسى‌ ترين بحث «قاعده لا ضرر»؛ يعنى بررسى معناى كل جمله «لا ضرر و لا ضرار» مى‌ پردازد و سه نظريه اصلى را در اين‌ باره به‌ دقت و با تفصيل مورد پژوهش قرار مى‌ دهد. وى در فصل نهم، نظريه خود را درباره روايت مطرح كرده و براى توضيح آن، مقدمه‌ اى بيان مى‌ كند و آن اينكه پيامبر (ص) داراى سه مقام و منصب است.

كتاب «الاستصحاب» اثر آيت الله روح‌ الله موسوی خ‍م‍ی‍ن‍ی‌ (قدس سره)، به زبان عربى و درباره يكى از كاربردى‌ ترين بحث‌ هاى اصول عمليه علم اصول فقه است كه دسته‌ اى از انديشمندان اين عرصه، تأليفات مستقلى را به آن اختصاص داده‌ اند. كتاب، مشتمل بر چهار فصل، نه تنبيه، يك خاتمه و دو عنوان كلى «حال ادلة الاستصحاب مع سائر الادلة» و «حال الاستصحاب مع سائر القواعد» است. فصل اول، درباره تعريف استصحاب و بررسى احتمالات مختلف در زمينه اصل عملى يا اصل شرعى بودن يا اماره شرعى يا... بودن استصحاب و از ادله اربعه نبودن آن و بيان ضابطه اصولى بودن يك مسئله و... است. فصل دوم، درباره وضعيت جريان استصحاب در احكام عقلى و بيان اشكالات وارده بر شيخ انصارى و پاسخ آنها و... است. فصل سوم، پيرامون تفصيل بين شك در رافع و شك در مقتضى و ذكر اخبار استصحاب و... است. فصل چهارم، درباره احكام وضعى و تحقيق ماهيت آنها و... است.

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فضای مجازی، کتاب «مالکیت در فضای مجازی از نظر فقهی» اثر حجت الاسلام ابوالحسن حسنی توسط دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی پژوهشگاه فضای مجازی در 60 صفحه منتشر شد. مهم ترین تحول زندگی انسان­‌ها در عصر حاضر، پیدایش فضای مجازی بود که شاهد گسترش و فراگیری آن در تمام ساحات بشری هستیم. این پیشرفت در کنار خود مسائل و پرسش‌های جدیدی را به وجود آورد که حتی می­‌توان آن را در قالب نظام مسائل فضای مجازی گردآوری کرد؛ یکی از این پرسش‌­ها مالکیت در فضای مجازی است. این مسأله به عنوان یکی از مسائل بنیادین حقوقی باید از منظر شرعی و اسلامی مورد بررسی قرار بگیرد چرا که بسیاری از فعالیت‌­های بشری از طریق آن اتفاق می­‌افتد و بسیاری از امور فضای زندگی واقعی در آن شبیه سازی شده است. یکی از این مسائل، بحث مالکیت اشیاء در فضای مجازی است که این پژوهش در پی تبیین و تعریف آن است. پژوهشگر در بخش اول کتاب به بیان مفاهیم بنیادی فقهی نظیر مالیت، مالکیت و حق پرداخته و مبانی کلی آن را از دیدگاه فقها بررسی کرده و سپس به تحلیل و تفصیل آن به صورت تخصصی در فضای مجازی پرداخته است. وی در بخش دوم به واکاوی مفهوم شی مجازی پرداخته و سپس نحوه مالکیت اشیاء را از جهات مختلف مورد بررسی قرار داده است؛ مالکیت اشیاء، هویت و محیط، نحوه مالکیت معنوی، مالکیت بر اپلیکیشن‌­ها و پلتفرم‌­ها و مالکیت بر پول در فضای مجازی از مهم­‌ترین قسمت های این بخش می‌­باشد. مؤلف در بخش پایانی کتاب، مبتنی بر دو مقدمه قبلی به جمع‌­بندی و نتیجه گیری می‌­پردازد و مفهوم جدیدی را با نام «مالکیت تو در تو» ابداع می‌­کند که شامل بخشی از مالکیت‌­ها در فضای مجازی می­‌باشد.

یازدهمین شماره از آثار پژوهشی دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی پژوهشگاه فضای مجازی با عنوان «نظام مسائل و کاربردهای فناوری هوش مصنوعی در اجتهاد» اثر روح الله شمسی کوشکی منتشر شد. توضیحات: گزارش «نظام مسائل و کاربردهای فناوری هوش مصنوعی در اجتهاد» اثر روح الله شمسی کوشکی توسط دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی پژوهشگاه فضای مجازی در 30 صفحه منتشر شد. امروزه با پیشرفت­ های چشمگیر و روزافزون سطوح کاربردی فناوری «هوش مصنوعی»، سیستم های مجهز این فناوری، عملکردی شبیه عملکرد ذهن انسان دارند که در آینده نزدیک، این قرابت عملکردی بیش از پیش خواهد بود. فناوری یاد شده در حل بسیاری از معضلات و خواسته های پیچیده بشر، نقش آفرینی موثری دارد. در همین راستا، اندیشمندان عرصه معارف اسلامی به دنبال راهکارهایی برای استفاده از قابلیت های این فناوری در حل مسائل دینی هستند. مهم ترین سوالی که ممکن است به ذهن پژوهشگران این حوزه خطور کند این است که آیا با توجه به پیشرفت های چشمگیر فناوری های حوزه هوش مصنوعی در عصر کنونی، می توان برای این فناوری، کارکردی شبیه کارکرد ذهن فقیه در جریان فرایند استنباط معارف و احکام دین تعریف کرد؟ آیا نتایج استنباط فناوری هوش مصنوعی، حجیت شرعی خواهد داشت؟ پیش از پاسخ به این سوال، پرسش مهم تر این است که اساساً مصادیق کاربردی استفاده از این فناوری در طول فرآیند اجتهاد کدام­ اند؟ در اثر حاضر نویسنده کوشیده به طرح مسائلی حول مسئله نخست – و نه پاسخ به آن – و نیز ذکر مصادیق کاربرد هوش مصنوعی در عرصه های مختلف فرآیند اجتهاد بپردازد.

شماره دوم از مجموعه مقالات «سیاست­های کلان شرعی در فضای مجازی» با عنوان « سیاست­ توسعه عقل درفقه فضای مجازی » اثر حجج الاسلام ابوالحسن حسنی و رضا حاج حسینی توسط دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی پژوهشگاه فضای مجازی در 70 صفحه منتشر شد. در نظام معرفتی اسلام، عقل، برترین جایگاه را دارد؛ به گونه ای که در برخی روایات، جایگاه عقل را برتر از جایگاه دین دانسته اند. در آثار برخی فقیهان، حفظ عقل جزء مصالح عالیه (برتر) شرعی به شمار آمده است، بدون آنکه تحلیل روشنی از این مصلحت ارائه شود. مقاله حاضر که در چارچوب فقه نظام نگاشته شده، به جای مفهوم «مصلحت حفظ عقل» از «سیاست توسعه عقل» سخن می­گوید. بر این اساس، مسئله پژوهشگران این اثر، تبیین فقهی سیاست توسعه عقل با نگاه به تعینات آن در فضای مجازی بوده است. در اثر حاضر نویسندگان ابتدا با بررسی تاریخی نگاه فقیهان به عقل در فقه و اصول فقه، تصویری از نگاه آنان به عقل را ارائه داده و در ادامه با تحلیل مفهوم عقل و آیات و روایات مربوطه، عقل را معناشناسی کرده و نسبت آن با جنون و جهل را به دست آورده­اند. در نهایت ایشان با نگاه به ادله نقلی و تحلیل آنها، مفهوم توسعه عقل و سیاست توسعه عقل را تبیین کرده و این سیاست را به عنوان یک سیاست کلان شرعی تثبیت و اجمالا بر مسائل فضای مجازی تطبیق داده­اند.

گزارش «نظام موضوعات، مسائل و کاربردهای فقهی تکنولوژی هوش مصنوعی» اثر روح الله شمسی کوشکی به همت دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی پژوهشگاه فضای مجازی در 42 صفحه منتشر شد. در دنیای مدرن با گسترش سطح ارتباط و تاثیرگذاری تکنولوژی هوش مصنوعی بر زندگی بشر، پاسخگویی به موضوعات و مسائل فقهی حاصل از این اثرپذیری ضرورتی انکارناپذیر است. اما قبل از کشف پاسخ، داشتن دید و تصویری کلی از موضوعات و مسائل فقهی مرتبط با عرصه هوش مصنوعی بسیار مهم است؛ مسائلی همچون حکم فقهی گسترش فناوری­های مربوط به تکنولوژی هوش مصنوعی، حکم فقهی انتقال کارکردهای انسانی به ربات­های انسان­نما، بررسی عملکردهای مجرمانه ربات­ها در ارتکاب جرائم، تجاوز به حقوق افراد و یا گسترش ناهنجاری­ها، طرح ملاحظات شرعی و فقهی در استفاده از فناوری­های جدید حوزه هوش مصنوعی در عرصه­های قضائی، پزشکی، سیاسی و اجتماعی، دولت الکترونیک، تجارت­های الکترونیکی و بانکداری الکترونیک. این مسائل و ده­ها مسئله دیگر، همگی از مطالبی است که پژوهش پیش­رو بدان پرداخته است.

گزارش «مسائل فقهی فناوری زنجیره بلوکی و رمزارزها» اثر روح الله شمسی کوشکی به همت دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی پژوهشگاه فضای مجازی در 28 صفحه منتشر شد. فناوری زنجیره بلوکی با تمام خصائص و کاربردهایش (خصوصاً مقوله رمزارزها) – مانند هر مسأله نوپدید دیگری- قطعاً دارای اثرات و ابعاد فقهی و شرعی می­باشد و می­تواند موضوع حکم شرعی واقع شود. فقه، علاوه بر پاسخ­گویی به مسائلی که پیرامون این پدیده ایجاد شده، موظف است برای رفع بسیاری از چالش­ها و گره­هایی که در خصوص کاربردهای این فناوری پدید آمده به ارائه را­ه­کار بپردازد. ارائه نظام موضوعات و مسائل فقهی پیرامون فناوری زنجیره بلوکی و رمزارزها، آن چیزی است که در اثر پیش­رو بدان پرداخته­ شده است. در اثر حاضر 116 مسأله فقهی استخراج گردیده و در قالب 6 فصل ارائه شده است.