جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از مسائل کلیدی اعتقادی بعد از اثبات خداوند بحث صفات الاهی است. ابومنصور ماتریدی بنیان-گذار مکتب ماتریدیه و پیروان وی شناخت صفات الاهی را بهترین راه برای شناخت و معرفت خداوند دانسته‌اند. مسأله این پژوهش تبیین و تحلیل ابعاد گوناگون معرفت‌شناسی، هستی‌شناسی و معنا‌شناسی اسماء و صفات الاهی در اندیشه و نگرش ابومنصور ماتریدی است تا مشخص گردد که بنیان‌گذار مکتب ماتریدی با استفاده از چه مبانی و اصولی موفق به نظام‌مند ساختن آموزه‌های کلامی مکتب خویش در بحث صفات الاهی شده است. ماتریدی با تکیه بر دو رکن عقل و نقل و حفظ استقلال عقل در مباحث معرفت‌شناختی صفات الاهی، با استفاده از ادله نقلی در شناخت صفات ذاتی، عقلی و نیز صفات خبری در این مسیر گام نهاده است. در هستی‌شناسی صفات، اصل وجود صفات به مثابه اموری واقعی را می‌پذیرد و در مورد کیفیت شناخت و نیز اثبات صفات، ارزش والایی برای عقل قائل شده و از سه طریق حدوث عالَم، نفی نقص و عیب از ذات باری و ثبوت اوصاف کمالی، و تفکر در ویژگی‌های جهان آفرینش در جهت شناخت و اثبات صفات الاهی می‌کوشد. علاوه بر ادله کلی اثبات صفات، ادله عقلی و نقلی برای اثبات هر یک از صفات در جای خود محفوظ بوده و مورد استفاده وی قرار می‌گیرد. به باور ماتریدی و سایر کلام‌پژوهان پیرو وی، هرچند صفات الاهی امور واقعی و موجودند، ارتباط میان ذات با صفات بر اساس نظریه «لا هو و لا غیره» قابل تفسیر است؛ یعنی صفات نه عین ذات الاهی‌اند و نه غیر از آن. بی‌تردید ماتریدی در تبیین این نظریه، با ابهام‌ها و چالش‌های بسیار مواجه است. وی در حوزه معناشناسی صفات نیز با استفاده از نقل و عقل با تأکید بر استدلال‌های عقلانی به خصوص در حوزه صفات خبری ذاتی و فعلی می‌کوشد تا معناهایی عقل‌پذیر برای صفات الاهی ارائه دهد و در مواردی که دربردارنده متشابهات و دارای کاربردی مجازی بوده، ماتریدی ضمن دست کشیدن از ظواهر الفاظ، به تنزیه خداوند از جمیع جهات نقص، و تأویل صفات خبری بر اساس داده‌های عقلی، آیات محکم قرآنی و نظریات اهل لغت رأی می‌دهد و در مواردی تفویض و واگذاری فهم معنای صفات خبری به خدا، مختار ماتریدی و پیروان وی بوده است. نوشتار حاضر با بررسی منابع کتابخانه‌‌ای و جستجو و تتبع در آثار و منابع بنیان‌گذار مکتب ماتریدی و سایر متکلمان پیرو وی و نیز پژوهش‌های صورت گرفته در این زمینه، و گردآوری داده‌‌ها و تحلیل آن‌ها به روش توصیفی‌تحلیلی، به نگارش در آمده است.