جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف این پژوهش تطبیق و مقایسه میان اندیشه‏ها و ساختارهای کلی تفکر اسلامی و تفکر غربی است و تلاش می‏کند وجوه متعارض و تفاوتهای مشخص تمدن غرب و اسلام را در 3 فصل نشان دهد. بعد از اشاره به ارتباط و آشنایی متقابل اسلام و غرب و ظهور اندیشه‏های مدرن در جهان اسلام از نظام فکری این دو فرهنگ بحث شده است. نویسنده چشم‏انداز توحیدی تفکر اسلامی را متعارض با نشانه‏های الحادی اندیشه غرب مخصوصا اندیشه‏هایی که از عصر روشنگری به بعد ظهور و توسعه یافت، دانسته و مشخصا به مبانی تمدن غرب در حوزه فرد و جامعه و تربیت و سیاست که نمودی آشکار از اومانیسم و آزادی‏محوری و الحاد است، پرداخته و در این بررسی کلیات اندیشه اسلام در هستی‏شناسی، اجتماعیات و سیاست با اندیشه غرب مقایسه شده است

انقلاب اسلامی حرکتی عظیم در زمینه و زمانه تجدد است. امام خمینی1 هرچند هرگز به صورت منسجم و در یکجا سخن نگفته است، اما راهی را که ایشان در مقابل تمدن غرب گشود، فارغ از جدال با تجدد نبود. مسأله اصلی این تحقیق، کیفیت این راه و نتیجه آن - تمدن اسلامی - است.برای حصول این فهم، در این پژوهش تلاش شده که عمیق‌ترین معنای تجدد و الزامات آن بررسی شود در این معنا از تجدد، متافیزیک ریشه همه چیز است و غربزدگی در معنای عمیق آن- متافیزیک ‌زدگی- لحاظ شده است. از این رو در آثار مکتوب امام درباره غربزدگی- متافیزیک ‌زدگی تتبع شده است و تذکر امام به باطن فلسفه و عرفان - که به تعبیری همان متافیزیک است - در صورت‌های گوناگون خود توضیح داده شده است و در ادامه به نتایج نظری و عملی این تذکر نظر شد. نتیجه نظری این تذکر، امکان احیای دین و نتایج عملی آن، مواجهه تمدنی امام با غرب است.از نتایج این پژوهش آن است که امام تمدن به معنای مصطلح در علوم اجتماعی را به رسمیت نمی‌شناسد و ایجاد تمدن اسلامی- در معنای علوم اجتماعی آن – را به رسمیت نمی‌شناسد. تمدن در معنائی که حضرت امام مراد کرده است جز در سایه قیام لله و تحول انسان هرگز صورت نخواهد بست؛ این تمدن اسلامی نه تنها در تقابل با تمدن غرب است بلکه ما را به عالمی فرا‌ می‌خواند که مباین با عالم تجدد است.

از آنجایی که امام حسن(ع)، سبط پیامبر و امام دوم شیعیان، مورد توجه برخی اسلام شناسان غربی واقع شده اند و آنان دعاوی و شبهاتی را پیرامون شخصیت فردی، خانوادگی و سیاسی ایشان مطرح کرده اند، رساله حاضر با بهره گیری از روش توصیفی و از طریق جمع آوری، فراوانی سنجی و پردازش اطلاعات به ترجمه و شناسایی دیدگاه های آنان از نیمه دوم قرن نوزده تا اواخر قرن بیستم پرداخت؛ در حقیقت در این نوشتار این سوال مطرح می شود که آیا تصویر امام حسن(ع) در آثار اسلام شناسان نیمه دوم قرن نوزدهم تا پایان قرن بیستم، بر اساس شاخصه هایی که در مرحله مقدماتی استخراج شده، تفاوت معناداری یافته یا خیر؟ نگارنده با بررسی زندگی فردی، خانوادگی و سیاسی امام در خلال آثار اسلام شناسان به این نتیجه رسیده است که هنوز تصویر ارائه شده از امام حسن(ع) واقعی نیست و برمبنای منابع اصیل اسلامی نگاشته نشده است.

جدال 150 ساله مفاهیم مدرن سیاسی با مفاهیم سنتی، هنوز پایان نیافته است لذا انسان ایرانی معاصر، در هاج و واج روی‌آوری به این(مفاهیم مدرن) یا آن(مفاهیم سنتی) قرار دارد و از این رو، در حل دوگانگی حاکم بر حیات سیاسی- اجتماعی خود در عرصه مفاهیم، ناتوان مانده است. (مسأله) چه باید کرد؟ در نیل به راه حلی در این زمینه، نحوه مواجهه عالمان دینی(سئوال اصلی) و در گام نخست، چگونگی روش بومی سازی عالمانی چون سیدجمال‌الدین اسدآبادی را مورد بررسی قرار می‌دهد. (سئوال فرعی) البته به نظر می‌رسد روش بومی سازی سیدجمال، با استدلال حفظ اصالت، متمرکز بر تحمیل معانی سنتی بر مفاهیم مدرن سیاسی است.(فرضیه) برای پاسخ گویی به بخشی از سئوال اصلی و به منظور جواب دهی به سئوال فرعی و جهت سنجش فرضیه مذکور، ابتدا رهیافت سنتی عرضه می‌شود. البته این رهیافت از رهیافت‌های رایج در روش شناسی علوم سیاسی نیست اما گمان ما بر این است که تنها رهیافتی است که بیشترین هم پوشانی را با روش بومی سازی مفاهیم مدرن سیاسی نزد سیدجمال دارد. گام بعدی، استخراج مفاهیم مدرن سیاسی در گفته‌ها و نوشته‌های سیدجمال و کشف مواجهه وی با این مفاهیم است. آزمایش درستی و نادرستی فرضیه، بخش پایانی مقاله را در برمی‌گیرد.

در این رساله به شریعت در فلسفه سیاسی فیلسوفان اسلامی(فارابی، ابن سینا و ابن رشد )پرداخته ایم.در این رساله فلسفه سیاسی به مثابه پارادایم در نظرگرفته شده است. در واقع، با توجه به آراء و اندیشه های توماس کوهن و بازتاب آن در علوم سیاسی و فلسفه سیاسی بویژه شلدون ولین، به تبیین شریعت در فلسفه سیاسی فیلسوفان جهان اسلام پرداخته شده است و فلسفه سیاسی هر فیلسوف را به مثابه یک پارادایم مطرح شده است:1-پارادایم تقارنی دیدن فلسفه سیاسی و فقه در اندیشه سیاسی فارابی 2-پارادایم سیاست شرعی در اندیشه سیاسی ابن سینا3 -پارادایم استقلال و هماهنگی فلسفه سیاسی و دین در اندیشه سیاسی ابن رشد.همچنین طرح شریعت در فلسفه سیاسی فیلسوفان جهان اسلام نیز خود به مثابه یک پارادایم بوده است. فیلسوفان اسلامی در فلسفه سیاسی خود ،علی رغم داشتن نظام فلسفی متفاوت و به تبع آن فلسفه سیاسی متفاوت،به تبیین آموزه های سیاسی پرداختند و نظام سیاسی مطلوب را به گونه ای طراحی کردند که در راس آن پیامبر قرار دارد.در فلسفه سیاسیفیلسوفان مسلمان شریعت ضامن نظام و انتظام امور مدنی در مدینه اسلامی بوده است. فارابی با توجه به فلسفه در یونان، طرح جدیدی را بنا می نهد که در آن دین و فقه و شریعت بعنوان اساس مناسبات و روابط مردم و مدینه می باشد. در اندیشه ابن سینا، قانون زندگی را پیامبر آورده است و مناسبات و روابط را این قانون تنظیم می کند اما این به معنای خروج سیاست از فلسفه یا استقلال آن نیست بلکه ابن سینا در نظام دانایی خود سیاست را در شریعت می بیند. ابن رشد متفکری پسا غزالی است.از این رو سعی می کند تا نسبت فلسفه و دین را مشخص نماید. ابن رشد بر این باور است که اگر اختلافی بین فلسفه سیاسی و دین بوجود آید با تاویل است که فیلسوف می تواند دین را درون خود دین بفهمد. عالم دینی می تواند آنچه را که لازمه عقلانیت و منطق است را به قول و گفتار دینی ببخشد. در افق فکری ابن رشدحق با حق تضادی ندارد بلکه همراه آن و گواه آن است و حکمت دوست شریعت و خواهر رضاعی او است.

عصر صفوی به لحاظ تحولات مهم سیاسی- اجتماعی، در تاریخ ایران پس از اسلام، نقطه عطفی است که با حکومت انقلابی شاه اسماعیل صفوی آغاز می گردد. نگارگری صفویه نیز مانند سایر شاخه های هنری از تأثیر این تحولات برکنار نماند و شاید بیش از شاخه های دیگر بتوان نشانه های تحولات سیاسی- اجتماعی را در آن مشاهده نمود.این نوشتار با نگاهی به چند و چون این تأثیرگذاری ها، سعی کرده تا تحولات نگارگری عصر صفوی به موازات تحولات اجتماعی آن مورد بحث و بررسی قرار دهد. یکی از این رویدادهای قابل توجه، تثبیت مذهب شیعه و دیگری گسترش رابطه با اروپاییان است که نمود آن بیش از هر پدیده هنری در نگارگری این عصر، قابل مشاهده است. از سوی دیگر، تحولات درونی نگارگری نیز، همچون مستقل شدن نقاشی از کتابت و واقع گرایی، روند تغییر در نقاشی ایرانی را تسریع نمود .در حقیقت، تغییرات ایجاد شده در نگارگری صفوی دو روند موازی بودند که اولی درونی و در ادامه سیر کُند و طبیعی تحول نگارگری ایران و دیگری سریع و انقلابی و تحت تاثیر مذهب تشیع و هنر اروپائیان شکل می یافت. از این میان،آنکه ادامه یافت و به تدریج فراگیر شد روند دوم بود.در این راستا، ابتدا به صورت اجمالی نگاهی خواهیم داشت به ساختار عصر صفوی و شرایط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و... آن روزگار، ونیز بررسی ویژگی های نگارگری در این دوره؛ در ادامه، نیز عوامل مهم، به ویژه آن دسته از که بیشترین تأثیر را بر تحولات نگارگری داشته اند، مورد بررسی قرار می گیرد؛ ویژگی هایی که با تأثیرپذیری از تحولات معاصرشان، به تدریج رنگ باخته و جای خود را به خصیصه های دیگری در هنر نگارگری سپردند که همگی به وضوح معلول شرایط اجتماعی آن دوران بودند. تشریح تأثیر این تحولات و تغییراتی که به تبع آن در نگارگری به وجود آمد، موضوع بخش دیگر این پژوهش است. در پایان هم تلاش شده تا با درنظر گرفتن تمامی این عوامل و نتایج، دیدگاهی مستند از تحولات نگارگری عصرصفوی ارائه گردد.این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی؛ و از نوع پژوهش های بنیادی می باشد که به منظور گسترش مرزهای دانش صورت خواهد گرفت؛زیرا در این پژوهش هدف، تحولات ساختاری و محتوایی نگارگری عصر صفوی می باشد. گردآوری اطلاعات نیز از طریق مطالعه کتابخانه ای، اسنادی و نیز مشاهده نمونه ها در موزه های داخلی و سایت های خارجی می باشد.

پژوهش حاضر که با هدف مطالعه ی تطبیقی مبانی توسعه ی غربی و توسعه ی عدالت محور دینی انجام گرفته است، در واقع درک مسئله توسعه با بررسی مبانی فلسفی - تمدنی مدرنیته و اسلام در ابعاد هستی شناسی، معرفت شناسی و انسان شناسی را شامل می شود. روش تحقیق در این پژوهش فلسفی- مقایسه ای است.در واقع از آنجا که در میان دانش آموختگان مسلمان، کم نیستند کسانی که به دلیل ناآگاهی از مبانی اسلامی و نیز ناآشنایی با مبانی لیبرالیستی و تقابل آن با اندیشه ی اسلامی، آنچه را که در علوم انسانی و اجتماعی مغرب زمین به عنوان خاستگاه اندیشه های لیبرالیستی مطرح است، به عنوان سخنانی غیر قابل تردید و جهانشمول تلقی می نمایند و روز به روز، بیش از پیش از اندیشه های ناب اسلامی فاصله می گیرند، ضرورت این نگاه مقایسه ای را بیشتر ساخته است. حفظ و صیانت فکری مسلمانان، اقتدار بخشیدن به جوامع مسلمان، ارائه ی الگویی موفق از حکومت اسلامی، تدوین الگوی توسعه و پیشرفت و…، مستلزم استمرار مطالعات تطبیقی و مقایسه ای در زمینه های نظری و کاربردی است و البته از نظر منطقی، مطالعات نظری پیرامون اصول و مبانی، مقدم بر هر گونه مطالعه در زمینه های کاربردی است. چرا که بدون تبیین آن مبانی، مطالعات کاربردی استواری لازم را نخواهد داشت و راه به جایی نخواهد برد. پس، لازم است با عمق بخشیدن به این مباحث بر غنای آنها افزوده شود تا بتواند زوایای پنهان اندیشه ی مدرن بررسی شود و همچنین با آشنایی اندیشه ی اصیل اسلامی بر توانایی آن برای پاسخگویی به نیازهای معقول زمانه بیفزاید.در این رساله، نویسنده با اشاره به مفهوم توسعه و الگوهای آن در جهان معاصر و با ارائه ی تعریف و بیان مولفه های دو تمدن سکولار مدرن و تمدن اسلامی، نشان می دهد در اسلام بنیاد هستی شناسی توحیدی با بهره گیری از منابع معرفتی وحی و عقل در کنار حس و تجربه، انسان را خلیفه الله در عالم معرفی می کند و این در تباین و تضاد کامل با هستی شناسی ماتریالیستی مدرنیته با معرفت شناسی حس گرا و تجربی می باشد که خودبنیادی انسانی مادی و ابزار ساز را در خود دارد. همچنین این پژوهش عنوان می سازد اختلاف در مبانی معرفت شناختی، هستی شناختی و انسان شناختی این دو نظام و همچنین دین و عقلانیت این دو تمدن، اختلاف در قلمروهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و ... را به دنبال دارد و نتیجه ی این امر آن است که توسعه به مفهوم اسلامی متفاوت از توسعه ی غربی خواهد بود. ضمن آنکه این پژوهش، ناظر به بحران در مدرنیته نیز مى‏باشد و این نوشتار در صدد ارائه این مطلب است که نه تنها مبانی توسعه ی غربی با آنچه در تمدن اسلامی است، متفاوت و حتی متباین است؛ بلکه در دوران کنونی که مدرنیته با بحران های تمدنی روبرو است ضعف الگوهای غربی بیش از پیش عریان شده است و جایگزین های پیش روی مدرنیته که در نگاه این رساله جریان هایی از جمله سنت گرایی، پست مدرنیسم و اسلام در قالب انقلاب اسلامی با محوریت حکومت الله است، از جایگاه های رو به تزایدی برخوردارند و با بحران موجود در تمدن غرب رجوع به الگوهای توسعه ی غربی ناشی از این تمدن بیش از پیش برای جوامع غیر غربی به خصوص برای جوامع اسلامی و از جمله ایران اسلامی نه تنها ارتجاع بلکه انقطاع از هویت تاریخی و در نتیجه بحران و سرگشتگی هویتی و نهایتاً ناکامی را به دنبال دارد. شایان ذکر است از نظر نگارنده از آنجا که پرسش از هویت تاریخی و تمدنی اسلام تنها با انقلاب اسلامی صورت گرفته است بحث از تمدن اسلام و احیای آن با انقلاب اسلامی معنا می یابد.