جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این رساله به بررسی و استخراج نکات بیانی و بدیعی و استنتاج از آنها دراثر جاودانه تاریخ جهانگشای جوینی که نوشته نویسنده توانای قرن هفتم عطاملک جوینی است پرداخته، محقق ابتدا چنین تصور کرده که نکات بیانی و صنایع لفظی و معنوی بدیع آن بنا به جنبه تاریخی کتاب ، چندان چشمگیر نباشد و فقط در جلد اول نویسنده چیره دست این زیبائیهای ادبی را در کلام خود آورده اما بعد از غور در آن و بیرون کشیدن زیبائیهای کلامی و ادبی آن مسجل شده که مطلب غیر از این اندیشه ذهنی است زیرا زیبائیهای ادبی این کتاب فراوان است و بیش از 3ˆ1 تاریخ مذکورجنبه ادبی صرف دارد که منظور کابرد بعضی نکات بیانی و بدیعی، چون تشبیه، کنایه، براعت استهلال، اقتباس ، تنسیق‌الصفات ، انواع سجع، تکرار و تمثیل و غیره است و نیز مواردی از معانی است که موجب اطناب در کلام نویسنده شده‌اند . در مورد پراکندگی نکات بیانی و صنایع بدیعی در سه جلد جهانگشا خاطر نشان شده که میزان کاربرد این موارد در هر مجلد متغیر است بنحوی که در جلد اول کمتر صفحه‌ای است که بطور متوسط بیست مورد زیباشناسی سخن در آن بکار نرفته باشد در حالی که در جلد دوم تراکم در آغاز کتاب می‌باشد و اواخر کتاب موارد کمتری را ازاین نکات در خود جای داده و در جلد سوم کاربرد زیباشناسی در کلام سیری نزولی دارد و تنها 3ˆ1 آن دارای زیبائیهای مختلف ادبی است و بتدریج سیر نزولی شدت بیشتری دارد بطوریکه در بعضی صفحات فقط دو یا سه مورد سجع بچشم می‌خورد. رتبه اول را سجع با 3370 مورد بخود اختصاص داده و رتبه آخر را ایهام با یک مورد در علم بیان نیز مورد تشبیه دراین اثر با 142 مورد بالاترین کاربرد را دارااست و مجاز نیز با 250 مورد کمترین کاربرد را به خود اختصاص داده است ، تعاریف هرصنعت با استفاده از کتب قدیم و جدید ذکر گردیده و توضیحات لازم داده شده است و در پایان هر صنعت یا فصلی نتایج بدست آمده بیان شده تا خواننده بطور جداگانه با نتیجه‌های مربوط آشناگردد. ضمنا برای سهولت در مراجعه و مطالعه آسانتر دانشجویان علاقمند جدولی ارائه شده تا صنایع بدیعی و نکات بیانی بکاررفته مشخص و رتبه هرکدام معین گردد دراین جدول هریک از چهار مورد علم بیان دارای کاربرد قابل توجهی هستند ولی از صنایع لفظی یا معنوی بدیع 30 مورد در تاریخ جهانگشای جوینی بکار رفته‌اند که دامنه کاربرد آنها بسیار متغیر است . در پایان مبحث متذکر شده که مجموعا 2366 نکات بیانی و 7277 صنایع لفظی و معنوی بدیع دراثر تاریخی-ادبی جهانگشا به چشم می‌خورد.

کاربرد کنایه به عنوان یک محور بیانی سابقه ای طولانی در تاریخ زبان شناسی اقوام و ملل مختلف دارد . کنایه یکی از برجسته ترین ترفند های هنری در زبان و نشانگر قدرت تعبیر و تأثیر سخن و نفوذ و اثر بخشی کلام است. قرآن کریم نیز به دلایل بلاغی و رعایت عرف رایج گفتمانی مخاطبان خویش، مشحون از تعابیر کنایی است و درک معانی گسترده آن که فراتر از محدوده ظاهری الفاظ است، جز با دریافت ظرائف و نکات ادبی و بلاغی آن، به ویژه کنایه، امکان پذیر نمی باشد، لذا مقاله ی حاضر ضمن بررسی اجمالی مفهوم کنایه نزد علمای بزرگ بلاغت و ارائه آماری تقریبی از کنایات قرآنی و انواع مختلف آن بر مبنای متون بلاغی و تفسیری ، نمونه هایی از هر نوع ذکر نموده و با بیان دلایل بلاغی کاربرد کنایه در قرآن کریم، به این نتیجه می رسد که استعمال لفظ نیکو و اعراض از کلام ناشایست، از مهم ترین اسباب این سبک هنری در قرآن است، و در نهایت نوع یا عنوان جدیدی از کنایه را در زبان عربی برای بررسی و تعیین دقیق کنایات قرآنی پیشنهاد می نماید.

از جمله علومی که دربین سایر علوم از فضیلت والایی برخوردار است علم مربوط به فهم معانی راستین کلام‌الهی است ; کلامی که تعالیم مقدس و اهداف و آرمانهای اصیل اسلامی و انسانی نشات گرفته از آن است و نزول آن سبب پیروزی و توفیق پیامبر (ص) عرب زمان درمیدان فصاحت عرب می‌باشد. قرآن کریم که به زبان عربی نازل گردیده، مسحون از الفاظ زیبا و معانی باریک و دقیق است و مطالعه آن هر سخنور و سخن سنج را به اعجاز وامی‌دارد. زبان عربی علاوه براینکه زبان دینی ماست بیش از چهارده قرن است که با زبان فارسی پیوند مستحکم دارد و ما برای فهم معانی کلام الهی و پی بردن به عمق اعجاز، همراه با ایجاز آن ناگزیر از تعلم زبان عربی و فراگرفتن علوم و فنون مربوط به آن هستیم . علوم و فنونی که تدبر و تعقل درآن مارا در تحقق آرمانهای ملکوتی و معنوی یاری خواهد داد. و انس و الفت و آشنائی ما را با کلام وحی دو چندان خواهد کرد. نشر و گسترش علوم‌اسلامی و فرهنگ قرآنی میسر نمی‌شود مگر بوسیله پرداختن به آثار بلاغی ادبی عربی و ترجمه آنها به زبان فارسی . و دراین امر مهم بسیاری از علما و فصحی و ادبای نکته سنج و سخنور گامهای موثری برداشته هریک به نوبه خود خدمات ارزنده‌ای ارائه داده‌اند. این همه پرداختن به علوم و آثار ادبی-بلاغی و تحقیق و ترجمه آنها حاکی از اهمیت زبان عربی است که کلام وحی بدان زبان نائل شده است . ازجمله علومی که ما را در فهم عمیق معانی نغز و پرمغز کلام خدا یاری می‌بخشد علم بلاغت و فصاحت است که علمای پیشین به تفحص و تعقل درآن پرداخته نسبت به ترویج آن درمیان ملل و اقوام گوناگون اقدام نموده‌اند. در دهه علمای اخیر خصوصا بعداز پیروزی انقلاب اسلامی که هدفش نشر و گسترش علوم اسلامی در سایه پیام‌های روشنگرانه و راهنمائیهای حکیمانه قرآن کریم است تالیف و ترجمه آثار و علوم قرآنی و بلاغی از زبان عربی به فارسی و بالعکس اهمیت بسزایی یافته است . لذا ترجمه متن از بلاغی عظیم و گرانقدر جواهرالبلاغه مرحوم سید احمد هاشمی (1978-1943 م)، ادیب و محقق و استاد فقیه جامع‌الازهر را که صاحب ده‌ها جلد کتاب گرانقدر در انواع مختلف علوم ادبی است و خود او در آغاز کتاب از آنها نام برده است . درمورد سلیقه مولف به‌اختصار می‌گویم که وی کتاب خود را با خطبه‌ای در ستایش خداوند عزوجل و پیامبر بزرگوار اسلام (ص) و صحابه آغاز کرده، به دنبال آن مقدمه‌ای در فصاحت و بلاغت آورده است سپس کتاب را در سه فن معانی و بیان و بدیع نگاشته و هر فنی را به بابها و فصل‌ها تقسیم نموده‌است و در هر فصلی بعداز تعریف و توضیح عناوین، شواهدی را از آیات قرآن کریم و احادیث و آثار منظوم و منثور شعرا و ادبای عرب ذکر کرده است . دراینجا لازم می‌بینم اشاره‌ای کوتاه به نحوه ترجمه کتاب داشته باشم . ترجمه کتاب ((جواهرالبلاغه)) از چاپ سوم 1368 متن عربی با رعایت امانت و صداقت ، بدون هیچگونه دخل و تصرفی صورت گرفته است . مواردی که لازم بود در پاورقی نوشته شود شماره‌گذاری شده، به صورت مجموعه‌ای درآخر هرباب تحت عنوان یادداشت‌ها و منابع و ماخذ آمده است .

تمثیل در شعر فارسی کاربردی دیرینه دارد و در سبک هندی از ویژگی های آن است. اهل بلاغت از گذشته تا امروز در تعریف و انواع آن دیدگاه های متفاوت داشته اند. گروهی آن را تصویر از نوع تشبیه یا استعاره دانسته و عده ای دیگر آن را صنعت بدیعی محسوب نموده، ضرب المثل ها را نیز تمثیل دانسته اند. در این مقاله سعی شده ضمن نقل و نقد دیدگاه ها و تعاریف مختلف از تمثیل، تعریفی دقیق از تمثیل ارائه و انواع آن معرفی گردد و مشخص شود که تمثیل از شاخه های تشبیه، لذا تصویر است و ذیل علم بیان جای می گیرد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.