جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث مهمّ علم معانی، فصل و وصل جملات است. جرجانی اوّلین ادیبی بود که به شکل مفصل، به این مقوله پرداخت. سکّاکی نیز اوّلین کسی بود که مواضع فصل و وصل را نام‌گذاری کرد امّا دیگران به شرح اثر سکّاکی بسنده کرده؛ به تکرار گفته‌های او روی آوردند به طوری که دیگر، نوآوری خاصّی در زمینه شناخت این مبحث صورت نگرفت. نگارنده در این پژوهش تلاش نموده تا ضمن بررسی دیدگاه‌های قدما، زیبایی‌های فصل و وصل در نثر گفتاری و نوشتاری نهج‌البلاغه را آشکار سازد و با تکیه بر مسائل زیباشناختی، نکات جدیدی در این باب ارائه دهد. به علاوه، هنجارشکنی‌های زبانی این مبحث را بررسی نموده و راه‌کارهایی برای ساده‌سازی پیچیدگی‌های آن ارائه نماید. در این نوشتار مشخّص می‌شود که هر کدام از دو مقوله فصل و وصل، به شکلی متفاوت در خطبه‌ها و نامه‌ها، نمود پیدا می‌کنند. نمود فصل و وصل در حکمت‌ها، به دلیل کوتاه بودنشان، بسیار کم است. در نامه‌ها وصل بیش از فصل به چشم می‌خورد. در خطبه‌ها نیز، فصل و وصل، به هم در آمیخته‌اند. به تبع تفاوت کاربرد فصل و وصل، اسلوب نثرها نیز متفاوت شده است. زیبایی‌های موجود در خطبه‌ها و نامه‌ها، در پاره‌ای از موارد، مشترک و در مواردی متفاوتند. فصل در خطبه‌ها، سبب شده است که موسیقی کلام، دائم در حال تغییر باشد و کاربرد استطراد، تمثیل و تأکید زیاد شود. در حالی که کاربرد اندکِ فصل در نامه‌ها، موجب گردیده که استطراد، تمثیل و تأکید در نامه‌ها کم‌تر و موسیقی نیز ملایم و آرام باشد. به واسطه وصل در خطبه‌ها و نامه‌ها، امکانِ روایت داستان، مقایسه دو امر، تعادل وتوازن جمله‌ها، اطناب و بیان امور بر اساس ترتیب، فراهم شده است.