جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ایران عصر قاجاری در ابتدای قرن 19م/ 13ق در حالی مورد تجاوز روس ها واقع شد که بی خبر و عقب مانده از تحولات دنیا، با مشکلات عدیده ای در داخل کشور مواجه بود. علی رغم نتایج تلخ، این واقعه دستاورد مهمی را نصیب فتحعلی شاه و اطرافیان وی کرد که از همه مهم تر، آگاهی از ضعف تجهیزات نظامی و دانش روز بود. این موضوع، انگیزه اقدامات اصلاح طلبانه ای، گردید که به دنبال درک کاستی های نظام تعلیم و تربیت، دولت مردان را در انجام آن ها مصمم ساخت. این مقاله بر آن است تا با بررسی مهم ترین اقدامات انجام شده در این راستا، تاثیرات آن را در فراهم نمودن زمینه های لازم جهت تحول و تغییر رویکرد نظام آموزشی ایران تبیین نمایند.

در 29 شوال ه.ق 1228(25اکتبر1813م)در پى ده سال دفاع ایران علیه هجوم قواى روسیه به قفقاز، موافقت نامه اى میان میرزاابوالحسن خان ایلچى و ژنرال روتیشچوف به امضا رسید که از آن زمان تاکنون در آثار محققان و نویسندگان تاریخ معاصر ایران همواره، بى هیچ تردیدى به عنوان عهدنامه اى قطعى میان ایران و روسیه معرفى شده است؛ در صورتی که دست آورد این پژوهش، که با روش تحلیلی و مطابقتی از منابع درجه ی اوّل انجام گرفته، حاکی از آن است که، به رغم باور ریشه دار فوق الذّکر نزد محققان و نویسندگان، موافقت نامه ی گلستان، از منظرمقامات قاجارى آن روزگار، چه فتحعلى شاه و چه عباس میرزا، موافقت نامه اى براى متارکه ی جنگ میان ایران و روسیه بود، نه عهدنامه اى قطعى.

مطامع روس ها در قفقاز و دست اندازی به آن و تقابل این امر با سیاست قاجارها و نخبگان ایرانی برای احیای مرزهای تاریخی ایران در این منطقه، سبب ساز آغاز دوره اول جنگ های ایران و روس گردید. این نبردها با بی خبری حکم رانان ایرانی از سیاست بین المللی، ضعف نظامی و دخالت انگلیسی ها، به قرارداد گلستان و جدایی بخش وسیعی از مناطق ایرانی - شیعی از قلمرو سرزمینی ایران منجر گردید. اما حکومت قاجار، به ویژه رجال دارالسلطنه تبریز و عباس میرزا، که خود را بازنده و فریب خورده در قرارداد گلستان می دانستند، تلاش های دیپلماتیک خود را برای بازپس گیری سرزمین های از دست رفته آغاز نمودند. شکست دیپلماتیک در این مسیر، سبب روی آوری قاجارها به تلاش نظامی با پشتوانه اندیشه جهادی روحانیان برای بازپس گیری مناطق از دست رفته گردید.در این مقاله، با بهره گیری از روش تحلیلی - تاریخی به تبیین علل و عوامل آغاز دوره دوم جنگ های ایران و روسیه در سال 1241 ق پرداخته می شود. آغاز این نبردها به دلیل تلاش قاجارها، به ویژه عباس میرزا، برای بازپس گیری مناطق از دست رفته بر اساس معاهده گلستان بود. لذا، فتحعلی شاه و عباس میرزا، با دعوت روحانیان به ایران و گرفتن فتوای جهاد از آن ها و دخالت مستقیم ایشان در نبردها، خواستند حمایت و پشتیبانی مالی و نظامی نخبگان و مردم عادی جامعه ایران را در این جنگ ها به دست آورند و با فرمان دهی خود، به نبردشان علیه روس ها مشروعیت بخشند.