جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مصر در عصر ممالیک بحری در چندین مرحله شاهد گروش قبطیان مسیحی به اسلام بود. سلطه قبطیان بر دواوین حکومتی نفرت و انزجار علما و توده های مسلمان را برانگیخت و در چند برهه شورش های توده های مسلمان را در پی داشت. این شورش ها امیران مملوک را وادار به صدور فرمان هایی در جهت اعمال «الشروط العمریه» بر جامعه قبطی کرد. در واکنش، شماری از قبطیان سعی کردند با گروش ظاهری به اسلام خود را از قید و بندهای این مقررات رها سازند، در حالی که هم چنان با هم کیشان سابقشان ارتباط داشتند. این اسلام پذیری ظاهری نیز با فوران خشم توده های مسلمان رو به رو گردید و به شورش سال 755ﻫ منتهی شد که امنیت جانی و اجتماعی قبطیان را به خطر انداخت، و ناگزیر شمار بسیاری از آنان به اسلام روی آوردند و به جامعه مسلمان پیوستند. گروش های این دوره دست قبطیان را از دیوان های حکومتی و به طور کلی ساختار قدرت در مصر کوتاه کرد و شمار آنان را به حداقل رساند.

پس از رحلت پیامبر و به خلافت رسیدن ابوبکر، مسلمانان دست به یک سلسله فتوح دامنه دار زدند. قسمت اعظم این فتوح در مناطق مسیحی نشین انجام پذیرفت. مصر که از جمله مراکز مسیحی درآن روزگاران بود، در مدت کوتاهی به تصرف مسلمانان درآمد و ایشان توانستند بر اسکندریه، یکی از مراکز چهارگانه مسیحیان دست یابند.واکنش مردم مصر در مقابل مسلمانان بسیار قابل ملاحظه بود. قبطیان در مقابل مسلمانان نه تنها مقاومت نکردند، بلکه از آنها استقبال هم نمودند. این کنش از اصول چندگانه و متفاوتی سرچشمه می گرفت که باید در بستر جامعه آن زمان بررسی گردد و در راستای همین امر به اوضاع دینی، موقعیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مصر توجه نمود.پس از فتح مصر، رفتار مسلمانان نیز با قبطیان به عنوان اهل کتاب حایز اهمیت است. قبطیان توانستند در سایه حکومت اسلامی، آزادی دینی راکه سالها در دوران حاکمان مسیحی ازآن محروم بودند، باز یابند.در این پژوهش، ضمن تشریح چگونگی فتح مصر، به بررسی علل پیروزی مسلمانان، عملکرد مسیحیان در مواجهه با مسلمانان و وضعیت آنان بعد از فتح پرداخته شده است. 

عرب شدن مردم مصر، یکی از موضوعات پژوهشی در تاریخ صدر اسلام است. مصریان که از تسلط سیاسی و فرهنگی بیزانسی ها ناخورسند بودند، هنگام ورود اعراب در برابر آنها ایستادگی نکردند و والیان مصر که از طرف خلفا برای اداره مصر اعزام می شدند، با «اهل ذمه» و به ویژه ساکنان اصلی مصر یعنی «قبطیان» بر اساس عهدنامه ها و پیمان ها رفتار می کردند. شرایط پیمان ها به گونه ای بود که موجب استحکام روابط اعراب فاتح با بومیان مصر می شد. پس از فتح مصر، تعداد زیادی عرب و مسلمان به این سرزمین وارد شدند. با آمدن قبایل عربی به مصر و افزایش تماس دو گروه مسلمان و قبطی، زمینه های پذیرش زبان و فرهنگ عربی در مصر فراهم شد. شماری از مصری ها تا پایان حکومت سفیانیان، مسلمان و عرب شده بودند، اما این روند، در دوره های بعدی و طی دو قرن پس از اسلام رفته رفته و تدریجی صورت گرفت تا سرانجام مصر یک مملکت عربی شد. پی گیری ریشه های عرب شدن مصری ها با یک تحقیق تاریخی به شیوه توصیفی - تحلیلی، هدف این نوشتار است.