جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: نوشته‌های قابل توجه چارلز هارتشورن در اندیشه‌های دینی و فلسفی متعارف تأثیرگذار بوده است. او نه تنها به عنوان نماینده زنده برجسته تفکر فرآیندی و همچنین یک مفسر بسیار محترم وایتهد در نظر گرفته می شود، بلکه خود را به عنوان یک متفکر اصیل و خلاق در نوع خود تثبیت کرده است. ادبیات مربوط به فلسفه او به سرعت در حال افزایش است. اندیشه و تأثیر او نیز موضوع تعدادی از همایش ها و گردهمایی های علما بوده است. یکی از برجسته‌ترین کمک‌های هارتشورن به فیلسوف و الهیات معاصر، مفهوم او از خدا است. او در نوشته‌های خود تصمیم گرفته است "ایده خدا را به گونه‌ای تنظیم کند که ارزش دینی آن حفظ شود، شاید افزایش یابد، و در عین حال از تناقضاتی که به نظر می‌رسد جدایی ناپذیر از ایده که معمولاً تعریف می‌شود، پرهیز کند." نتیجه تلاش‌های او توسعه مفهوم «خدای دوقطبی» بوده است (تا آنجا که محمول‌های متافیزیکی متضاد مانند نسبی/مطلق، احتمالی/ضروری، متناهی/نامتناهی و غیره برای خداوند قابل اطلاق می‌باشند، اگرچه همیشه مورد تأیید قرار می‌گیرند.به نحوی برجسته). از آنجایی که او این مفهوم را در گفتگوی نزدیک با خداباوری کلاسیک توضیح داده است، از آن به عنوان «نئوکلاسیک» نیز یاد می کند. به دلیل تأکید او بر واقعیت تغییر و تبدیل شدن در متافیزیک خود (که خدا را نمونه اصلی اصول متافیزیکی می داند)، اصطلاح «فرایند» نیز برای توصیف مفهوم او از خدا به کار رفته است.

ترجمه ماشینی: تفکر فرآیندی پایه و اساس مطالعات در بسیاری از زمینه های فلسفه معاصر، الهیات، نظریه سیاسی، نظریه آموزشی و گفتگوی دین و علم است. این از فلسفه آلفرد نورث وایتهد، معروف به الهیات فرآیندی، مشتق شده است که زمینه ای را برای ادغام زیست شناسی تکاملی، فیزیک، فلسفه ذهن، الهیات، اخلاق محیطی، کثرت گرایی مذهبی، آموزش، اقتصاد، و غیره ایجاد می کند. سی. رابرت مسل نوشته‌های پیچیده وایتهد را تجزیه می‌کند و مقدمه‌ای ساده اما دقیق از دیدگاهی ارائه می‌کند که زیربنای بسیاری از فلسفه و الهیات فرآیندی معاصر است. در انجام این کار، او با نشان دادن واقعیت به عنوان یک فرآیند رابطه‌ای که در آن ذهن‌ها از بدن‌ها برمی‌خیزند، که در آن آزادی و خلاقیت پایه‌ای برای فرآیند هستند، به راهی فراتر از ماتریالیسم تقلیل‌دهنده و تله‌های دوگانگی دکارتی اشاره می‌کند، که در آن قدرت رابطه‌ای اقناع اساسی‌تر از قدرت یکجانبه اجبار است." از آنجایی که فلسفه فرآیند-رابطه به شهود عمیق دنیای رابطه‌ای که اساس تفکر محیطی و جهانی است، در دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد در فلسفه، تئوری و عمل آموزشی، محیط زیست ادغام می‌شود. اخلاق، و علم و ارزش ها، از جمله. فلسفه فرآیند-رابطه: مقدمه اساسی دیدگاه خلاق وایتهد را برای همه دانشجویان و خوانندگان عمومی قابل دسترس می کند.

گفتار حاضر از آنرو كه به بررسي تطبيقي دو جريان فکري نظر دارد، در دو بخش سامان يافته است: الف) الهيات پويشي: اين جريان فکري که در قرن بيستم ظهور يافت، يکي از فرايندهاي تکاملي انديشه خردورزان حوزۀ دين است. اينان با توجه به تمام مناقشات موجود در قرون وسطي و دين‌گريزي مدرنيته، در پي عرضه نويني از الهيات دينيند که در طي آن مفاهيم گوناگوني همچون خداوند، سرمديت خداوند، قدرت وي، چگونگي شرور در عالم، جهان هستي، چگونگي ارتباط خداوند با جهان هستي، تعامل تغيير در جهان با خداوند را مورد بازکاوي قرار ميدهند. اين طرح نو که توسط آلفرد نورث وايتهد بنا نهاده شد و بوسيله چارلز هارت شورن و ديويد راي گريفين تفصيل يافت، اکنون بعنوان يکي از مکاتب رايج الهياتي و ديني در محافل غربي مورد گفتگوست. اين ديدگاه از دو سو قابل توجه است: 1. قرائتي نو از الهيات ديني که همگامي آن با متون مقدس مورد بحث است. 2. ارائة طرحي نو از هستي شناسي و چگونگي تعامل خداوند با جهان. ب) حکمت متعاليه صدرايي: حکمت متعاليه که نخستين بار بنيانهاي فلسفي آن توسط صدرالدين محمد شيرازي پي نهاده شد، در سه مرحله تکامل يافت: 1) مرحله سينوي در فهم وجود؛ 2) تشکيک وجود؛ 3) وحدت شخصي وجود. اگرچه ملاصدرا در طي کتاب بزرگ خود يعني الاسفارالاربعة به تمايز اين سه مرحله اشارتي نکرده است، ولي تحول آراء وي در طي رساله هاي گوناگونش بيانگر اين سير تکاملي ميباشد. وي با کشف اصالت وجود، در پي آن برآمد که فهم وجود را از مرحله مفهوم به مصداق تعميم دهد و سرانجام مجبور گرديد طرح وارۀ نويني را در نسبت خداوند با جهان هستي عرضه دارد که همين مهم عملاً در سه مرحله براساس سير فکري وي، قابل بازشناسي است. اين نگرشِ نوين به مفهومِ وجود، عملاً بيشتر مفاهيم الهيات ديني را درنورديد و وي را بر آن داشت که قرائتي نو از الهيات ديني عرضه دارد. نگارندۀ بر اين باور است که نظام تشکيکي وي برخلاف نظام وحدت شخصي او كه در حال تطور بوده، نظامي نسبتاً کامل است و نکتة درخور توجه در اين مقام، همگامي نسبي بنيان وحدت تشکيکي وجود با الهيات پويشي مسيحي است و البته چنانکه بيان خواهد گرديد، نظام صدرايي در فهم آموزه هاي ديني و تطبيقي از الهيات پويشي کارآمدتر بوده و بسيار دقيقتر ميباشد. از اينرو نوشتار حاضر، افزون بر طرح بحث الهيات پويشي و دستاوردهاي جديد آن در مفاهيم ديني، به مقايسه آن با دستگاه حکمت تشکيکي ملاصدرا پرداخته و وجوه قوّت و ضعف آن را مورد بررسي قرار خواهد داد.

نوشتار حاضر در جهت تحلیل جمع حلول و تعالی در فلسفه پویشی وایتهد، می کوشد در گام نخست نشان دهد که درهم تنیدگی و پیوند اندام وار هستی ها در این نظام پویشی، آن هم در چارچوب مقولاتی عام و فراگیر، ایجاب می کند تا جهان به شبکه ای تبدیل شود که همه هستی های بالفعل در کنش و واکنش دائمی باشند. این کنش و واکنش پیوسته و دائمی ایجاب می نماید که رابطه خدا و جهان از حالت یکسویه (تأثیر خدا بر جهان) خارج شده، به تعامل دوجانبه (تأثیر متقابل خدا و جهان بر یکدیگر) تبدیل شود. در گام دوم با توجه به تعامل دو جانبه خدا و جهان، مبانی مابعدالطبیعی سازگاری میان حلول و تعالی در فلسفه پویشی استخراج می گردد. در گام سوم به چگونگی جمع میان حلول و تعالی در خدا و جهان می پردازم؛ به این معنا که چگونه خدا و جهان از یکسو موجب تعالی یکدیگر شده و از دیگر سو در یکدیگر می نمایند.