جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انسان موجودی پژوهشگر، پرسش کننده و پاسخ طلب است . همواره در پی پرسش از علم ، عالم ، معلوم ، اغراض ، نتایج و ارزش گذاری علم است و هنگامی این حالت در او اوج می گیرد که «علم » را با دو صفت متضاد «نور» و «حجاب » متصف می بیند. به همین دلیل می خواهد بداند چگونه حقیقتی که «الظاهر لذاته و المظهر لغیره »اش می دانند، می تواند حجاب ، آن هم حجاب اکبر باشد. در این نوشتار نخست ، از کاربرد علم در دو معنی (علم عام و مطلق ) و (علم خاص و تخصصی ) که همان دانش متکی بر تجربه و آزمون است ، سخن گفته و سپس به آرای برخی از بزرگان اندیشه و معرفت که «علم » را مساوق «وجود» و «نور» دانسته اند، اشاره کرده ایم . محور اصلی بحث ، نظریه های عارفانه امام خمینی (س ) است که «علم » را از شئون فطرت دانسته و آن را به وجهه نورانی وجودِ موجودات منتسب می دانند و بر این باورند که تمام موجودات متناسب با حدود وجودی خود مظهر اسم «علیم » حضرت حقند؛ راز تسبیح موجودات و نیز رمز جاودانگی و ملکوتی شدن انسان را در علم و آگاهی بیان می دارند. علم حقیقی را «طریق جنت » و هر مرتبه ای از این علم را متناسب با مراتب بهشت (افعال ، صفات ، ذات ) می دانند و ازآیات نخستین سوره علق نکات زیبا و تازه ای در بیان ارزش و منزلت علم مطرح می نمایند که به طور مختصر به آن پرداخته ایم .

علامه طباطبایی علم را به حضور امری مجرد برای امری مجرد تعریف می کند، امر مجرد اول در علم حضوری همان وجود معلوم است و در علم حصولی صورت یا ماهیت معلوم است و امر مجرد دوم همان نفس عالم است. برای اثبات مجرد بودن دو امر مذکور ادله ای از طرف جناب علامه و دیگر فلاسفه معاصر اسلامی بیان شده است که به نظر می رسد اولین قدم در هستی شناسی علم بیان همین ادله تجرد نفس و صور ادراکی است. از دیگر اصولی که می تواند ما را در هستی شناسی علم یاری کند، عوالم وجود و انطباق آن ها بر هم، اتحاد علم و عالم و معلوم و بازگشت علم حصولی به حضوری است که در این نوشتار به تفصیل به آن ها خواهیم پرداخت.

موضوع تحقیق « فضیلت علم و عالم از دیدگاه قرآن و سنت است و منظور از علم با فضیلت، دانشی است که خشیت انسان را به خداوند و تقرب او بیشتر کند زیرا به فرموده قرآن انما یخشی الله من عباده العلماء تنها و تنها دانشمندانند که از خدا می ترسند و یرفع الله الذین آمنوا منکم و الذین اوتوا العلم درجات خداوند مؤمنان رابلند مرتبه می گرداند و دانشمندان را چندین پایه بالاتر می برد. ما اهدافی را در این تحقیق پیگیری کرده ایم که مهمترین آن ها : ارائه شناختی درستی از علم ارزشمند از دیدگاه قرآن کریم و آثار آن، فضایل دانشجویان و دانشمندان این علم به دانش دوستان است تا با فراگیری دانش به ثمرات آن که همان تقرب به خدا و ساختن مدینه فاضله خداپسندانه بدست آنان است، دست یابند. این تحقیق که در محدوده کتاب قرآن و احادیث معصومان ( ع) و سخنان پند آموز علمای اخلاق و با روش های کتابخانه ای تحلیلی و توصیفی انجام گرفته در سه بخش با عناوین 1- اقسام و فضل علم 2- اقسام علما و صفات آنان 3- وظایف عالم و متعلم و چند فصل سامان یافته است. و در نهایت به این نتایج دست یافتیم : علم و عالم از جایگاه والایی در قرآن و احادیث برخوردار است، سازندگی فرد و جامعه تنها با کسب علم امکان پذیر است و هریک از دانشمند و دانشجو وظایفی دارند تا با انجام دادن آن ها از پاداش اخروی بالای خود بهره مند شوند.

پیدایش حکمت متعالیه و بهره گیری از آمیزش فلسفه و عرفان، این فرصت را برای محققان فراهم کرد تا ضمن ارج نهادن به کاوشهای عقلانی ـ فلسفی حکمای پیشین، مسائل فلسفی را با اصول و مبانی عرفان مورد بررسی قرار دهند. از جمله این مسائل میتوان به مسئله حدوث عالم اشاره کرد.صرف نظر از چهار تحلیل مختلف کلامی و فلسفی از این مسئله، یعنی حدوث زمانی، حدوث ذاتی، حدوث دهری و حدوث طبعی، گروهی از پیروان مکتب حکمت متعالیه کوشیده اند با استفاده از آموزه های عرفانی ـ همچون اصالت و وحدت وجود، تجلی وجود در قوس نزول، وجوب طبیعت وجود و مانند آن ـ طرحینو از حدوث عالم ارائه کنند که تفاوتی ماهوی با طرحهای پیشین دارد.براساس سه نظریه حدوث اسمی، حدوث فعلی و حدوث بالحق که بترتیب توسط حاج ملاهادی سبزواری، حکیم الهی قمشهیی و علامه طباطبایی ارائه شده اند، دیگر از مسبوق بودن یا مسبوق نبودن وجود عالم به عدم، بمفهومی که در منابع کلامی ـ فلسفی مطرح است، سخنی در میان نیست، بلکه بجای آن خروج از بطون محور تحلیل حدوث عالم است؛ چرا که در نگرش عرفانی، عالم جلوه و مظهری از مظاهر وجود الهی است که عدم پذیری برای آن متصور نیست. در نتیجه، وجود در طی مراتب نزولی خود از وحدت به کثرت و از بطون به ظهور و از خفا به آشکاری رسیده و جهان مادی بتدریج خودنمایی میکند. در چنین حالتی، دیگر جایی برای بحثهای طولانی و گاه بینتیجه درباره چگونگی پیوند حادث به قدیم و متغیر به ثابت باقی نمیماند.