جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انسان تنها موجودی است که داعیه اندیشه و اندیشمندی دارد و به مدد همین امکان، فرصت آموزش و یادگیری در بعد فردی و اجتماعی برایش فراهم می شود. یکی از عرصه هایی که به طور جدی در اعتلای تفکر انسانی موثر واقع گشته، فلسفه و تفکر فلسفی است؛ زیرا فلسفه، دانشِ پرسش است و پرسشِ گر حیات عقلانی بشر. اگرچه حضور فلسفه در زندگی انسان، چیز تازه ای نیست، اما آن چه امروزه اهمیت ویژه ای یافته و به عنوان یک امکان جدید در آغاز راه است؛ تلاش برای همگانی ساختن فلسفه و به ویژه آموزش آن به کودکان است؛ آموزشی که کارکردهای موثر آن از همان ابتدا متوجه زندگی شخصی کودک و در مراحل بعدی منجر به بهره مندشدن هرچه بیش تر او از فرصت های مادی و معنوی در زندگی می شود و درمجموع ارتقای سطح فرهنگ جامعه را به دنبال خواهد داشت. در همین راستا، نگارنده در این مقاله به دنبال بررسی دو بستر اساسی پیوند تفکر فلسفی با جامعه و نیز آموزش فلسفه به کودکان است تا کارایی فلسفه در حل مسائل اجتماعی بیش از پیش آشکار شود.

هدف از پژوهش حاضر بررسی تاثیر اجرای برنامه «آموزش فلسفه به کودکان» در پرورش خلاقیت دانش آموزان پسر پایه اول مقطع متوسطه منطقه 14 شهر تهران است. این پژوهش به روش نیمه تجربی و با بهره گیری از طرح تحقیق آزمون مقدماتی و نهایی با گروه شاهد انجام شد. جامعه آماری این پژوهش را همه دانش آموزان پسر پایه اول مقطع متوسطه منطقه 14 شهر تهران در سال تحصیلی 1390 - 1391 تشکیل دادند که از بین آن ها 60 نفر نمونه با روش نمونه گیری چند مرحله ای خوشه ای انتخاب شدند (30 نفر گروه شاهد و 30 نفر گروه تجربی). پس از برگزاری دوره آموزشی مورد نظر، به منظور جمع آوری داده ها، از آزمون خلاقیت عابدی و، به منظور تجزیه و تحلیل داده ها، از آزمون تی - استیودنت برای گروه های وابسته استفاده شد. یافته های این پژوهش، در مجموع، اعتبار و اعتماد پذیری برنامه فلسفه برای کودکان را در پرورش خلاقیت و چهار مولفه اصلی آن، یعنی سیالی و بسط و ابتکار و انعطاف پذیری، تایید کرد.

دانشگاه از مهم ترین بسترهای رشد خلاقیت در جامعه است؛ زیرا دانشگاه می تواند دانشجویان را برای بهتر اندیشیدن، ابتکار، نوآوری، مقابله با ناشناخته های علمی و اجتماعی و پر کردن خلا های علمی، آماده سازد و این امر تنها از طریق یک فرایند آموزشی پویا و برانگیزاننده با راهبردهای آموزشی فعال و مؤثر محقق می گردد. در عرصه خلاقیت و سازندگی فکری، هیچ هنرمند و صنعتگری به پای پیامبران نمی رسد و هیچ نظام فکری و عملی ای، همچون اسلام بر تفکر خلاق و خلاقیت تاکید نداشته است. مسئله تفکر، تدبر و خلاقیت فکری در سیره پیامبر اعظم(ص) درخشش خاصی دارد. پیامبر اعظم(ص) همواره با شیوه های متعدد خلاقی همچون: استقلال فکری، گفتگو و مباحثه، داستان و عبرت آموزی، استدلالی، عملی، سمعی ـ بصری، تشبیه و همانندسازی و برانگیختن اذهان، مردم را به تفکر برمی انگیخت تا استعدادهای پنهان آنها از قوه به فعل درآید و زمینه حرکت آنها به سوی کمال فراهم شود. در این مقاله، تفکر خلاق به عنوان محور اصلی در روش آموزشی پیامبر(ص) معرفی می شود و سپس به شیوه هایی که پیامبر(ص) جهت برانگیختن مردم به خلاقیت و تفکر خلاق به کار برده است، پرداخته و جایگاه تفکر خلاق در شیوه آموزشی پیامبر(ص) تحلیل شده است.

یکی از شیوه های فعال و نوین آموزش تفکر فلسفی، روش «تفکر انتقادی» است. این شیوه از ابداعات ماتیو لیپمن و رابرت انیس است که مبتنی بر اصول کنجکاوی اندیشمندانه، عینیت گرایی، انعطاف پذیری، گستردگی فکر، شک گرایی معقول و روشمند بودن است. مسئله مهم و قابل طرح این است که فیلسوفان اسلامی و به طور مشخص ابن سینا به عنوان فیلسوف مروج تفکر فلسفی تا چه اندازه شیوه ی تفکر انتقادی را در مسیر ترویج فلسفه و رشد تفکر فلسفی به کار بسته است. با بررسی آثار ابن سینا و شیوه های عملی او مشخص می شود که وی در نقد و تحلیل اندیشه های عوام و خواص، در نحوه ی برخورد با نقادان معاصرش، در مناسبات علمی با شاگردانش، در تثبیت و ترویج تفکر منطقی (برهانی) در فلسفه به شیوه ی «تفکر انتقادی» برخورد کرده است.

بشر امروز در گیرودار پیشرفت فناوری، و هیجانات ناشی از آن خود را اسیر ناآرامی‌ها کرده است. روان‌شناسان برای کاهش رفتار پرخطر و متعاقب آن آرامش بخشی به انسانها مهارت‌هایی را ارائه می‌دهند. برای اولین بار دانشمند آمریکایی« گیلبرت بوتوین» آموزش مهارت‌های زندگی را برای کاهش بزهکاری در جامعه، و قدرت انتخاب راه صحیح را برای جوانان در موضوعات مختلف اجتماعی طرح کرد، پس از استقبال و اهمیت یافتن موضوع مهارت‌آموزی، سازمان بهداشت جهانی با کمک اساتید روانشناس، ده مهارت اصلی را برای زندگی خوب معرفی کرد. هر چند این ده مهارت به عنوان مهارت‌های اصلی شناخته می‌شوند ولی دانشمندان معتقدند که، مهارت‌های زندگی از انواع متنوعی برخوردارند. یکی از دسته‌بندی‌های موجود درباره‌ی مهارت‌های زندگی، تقسیم مهارت‌ها به پنج محور، از نظر موضوع و ماهیت است. محور مهارت‌های فکری و ذهنی، که شامل تفکرنقاد و خلاق، تصمیم‌گیری و حل مسأله است، در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است.در فصول شش‌گانه این پژوهش این نکات مشاهده می‌شود در فصل اول و در موضوع کلیات، دو موضوع مهارت و تفکر بررسی شده است. در قرآن وحدیث، همه‌ی نشانه‌های تعیین شده در مسیر زندگی تابلوی آرامش و نشاط هستند. شناخت این نشانه‌ها، که حاکی از وجود مهارت‌های فراوان است تا کنون از نگاه مهارت‌آموزی دینی کمتر مطالعه شده‌ است. تفکر نیز در قرآن دارای تعریفی ساده است و گویا در یک مقایسه بدست می‌آید که قرآن کتاب تفکر است. در فصول بعدی بعدی اشاره می‌شود که دین مبین اسلام مبنای فکری پیروانش را بر اساس تفکری نقادانه در مواجهه با آراء و موضوعات فکری موجود در جامعه‌ی بشری تعریف کرده و در رفتار رهبران دین که الگوی صحیح در جامعه‌یبشری هستند سراسر خلاقیت و نوآوری مشاهده می‌شود. در فصل چهارم تفاوت نوع تصمیم‌گیری در روانشناسی و فرهنگ اسلام در نگاه و روش است، چرا که انسان در دیدگاه روانشناسی سودمدار و منفعت طلب و در آموزه‌های دینی اجتماع‌نگروحق مدار ، در فصل پنجم حل مسأله از دیدگاه قرآن پس از روانشاسی تقسیم‌هایی منطقی و نو را به ارمغان می‌آورد. به طور کلی می‌توان گفت، این پژوهش سعی دارد ضمن تدبر در آیات قرآن و روایات معصومین «سلام‌الله علیهم اجمعین» با روش کتابخانه‌ای از طریق، مراجعه به تفاسیر و کتب حدیثی، ضمن تدبر در آیات و روایات تبیینی دیگر از مهارت‌های فکری و ذهنی را ارائه دهد.

نظام آموزشی رایج، افراد را بیشتر از آن که تأمل محور کند، حافظه محور نموده است.این نظام هرچند ممکن است اندیشه ها را به افراد بیاموزد ولی هرگز درصدد آموختن اندیشیدن نبوده است. با مشاهده ی ناتوانی آموزش های رایج در تربیت عقلانی افراد و نیز ناکارآمدی تلاش هایی که برای اصلاح آن آموزش صورت گرفته بودند، "متیو لیپمن" بر آن شد تا جریان آموزشی نوینی را طراحی کند که در آن، افراد از همان عنفوان کودکی شیوه ی درست اندیشیدن را بیاموزند. بنابراین او برنامه ای با عنوان "فلسفه برای کودکان" را پایه گذاری کرد تا برخلاف نظام آموزشی رایج که تکیه اش بر حافظه ی افراد بود، بر تأمل افراد تکیه کند. بدون تردید طرح نظریات فلسفی یا آنچه در مکتب های مختلف فلسفی مطرح شده است برای کودکان و نوجوانان، نه جالب است و نه با سطح رشد عقلانی آنها تناسب دارد. فلسفه برای کودکان برنامه ای آموزشی است که به آموزش و تقویت انواع تفکر اعم از تفکر انتقادی، تفکر خلاق، تفکر مراقبتی و تفکر جمعی می پردازد که هم در زندگی فردی و هم در زندگی اجتماعی به کودکان کمک می کند که مستقل بیندیشند و نظراتی مستدل داشته باشند. این برنامه در چهارچوب اندیشه های روزگار مدرن است و فیلسوفانی چون دکارت و کانت و هگل پشتوانه ای برای آن محسوب می شوند. هدف از نگارش این رساله، نخست بررسی دلایل طراحی نوین نظام آموزشی و رویکردهای عمده ی آموزشی در فلسفه برای کودکان و سپس تحلیل روش لیپمن در فلسفه برای کودکان است. روش لیپمن به زعم خود او بر اساس روش سقراطی است و هدف ما روشن نمودن حدود صحت ادعای اوست. لازمه ی این کار تحلیل روش سقراطی و تطابق دادن آن با روش لیپمن در فلسفه برای کودکان است.

این مقاله با هدف استخراج روش های پرورش تفکر خلاق در روایات با رویکرد تحلیل متن انجام شده است. در ابتدا به تحلیل مفهومی تفکر خلاق در متون اسلامی به طور خاص و روان شناسی معاصر به طور عام پرداخته شده و روش های ذیل برای پرورش تفکر خلاق در سیره معصومان (ع) استخراج شده است که عبارتند از: روش پرسشگری، استقلال فکری، تشبیه معقول به محسوس، تجدید سازمان تفکر، گفتگو و مذاکره علمی و مشاهده کنجکاوانه طبیعت.

فلسفه تلاش انسان برای جستجوی حقیقت و عشق به خردورزی و فرزانگی است ؛جستجویی تأملی و کل نگر در هستی و خویشتن خویش از راه گفتگو ؛ گفتگویی درونی وبرونی که جولانگاه اندیشه برای کشف معناست ؛ این نیاز همیشگی بشر که هوش فلسفی با طرح پرسش های مبنایی و اساسی زندگی انسانی ، تفکر را به سوی تفکری متعالی و فرا تفکر سوقمی دهد .فلسفه برای کودکان تلاشی برای بازسازی فلسفه در متن زندگیست ، برای اندیشیدن و کندوکاوی مشترک در حلقه ی تعاملات فکری ، عاطفی ، رفتاری و نگرشی کودکان با همراهی و هدایتمعلم برای دستیابی به تفکری انتقادی ، خلاق و مسئولانه . کنکاشی که به کشف خویشتن خویش و درک مفاهیم فلسفی از راه گفتگویی صادقانه ، مستدل و هدفمند که منجر به رشد مهارت های ارتباطی زبانی و فکری افرادمی شود .این پژوهش به لحاظ اهمیت نظریه دانش و شناخت به مطالعه مبانی معرفت شناسی برنامه ی درسی فلسفه با / برای کودکان بر اساس سبک فیشر و لیپمن می پردازد . با نظر به هدف پژوهش پرسش های ویژهی ذیل مبنای تحقیق قرار گرفته اند :1-