جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این کتاب به بررسی ویژگی های نظام اجتماعی از نظر فارابی پرداخته و مباحثی چون مراتب و گوناگونی مدینه ها، حدود و دریافت حقایق، نظام های اجتماعی مدینه فاضله و... در آن مطرح شده است. فارابی بحث از «آرای اهل مدینه فاضله» را با بحث از خدا می‌ آغازد و به بیان چگونگی پیدایش جهان هستی - از جهان معنوی گرفته تا جهان مادی - می‌ پردازد و آنگاه درباره مراتب جهان مادی سخن می‌ گوید و سرانجام به انسان - که حلقه پیوند جهان مادی و معنوی است می‌ رسد. فارابی می‌ نویسد: نظام خلقت از کاملترین مرتبت وجود آغاز می‌ شود و در رتبه بعد و به دنبال آن موجودی که کمی ناقص است حاصل شده و قرار می‌ گیرد و همچنین پس از این مرتبه همواره مراتب دیگر به ترتیب قرار می‌ گیرند. معلم ثانی، مدینه فاضله را به بدنی تشبیه می‌ کند که همه اندام‌ ها و اعضایش به درستی کار می‌ کنند و ارتباطی ارگانیک بین آنها برقرار است؛ همچنان که اندام‌ ها دارای مراتب متفاوتند، بعضی فرمانده و برخی فرمانبرند، در مدینه فاضله نیز این مراتب فرماندهی و فرمانبری در کار است. برترین مرتبه از آن «رئیس اول» است و فروترین از آن کسانی که کارشان خدمتگزاری است. فارابی اعتقاد دارد در مدینه فاضله دو مسئله بایستی ملحوظ شود، به عبارتی در شکل بخشیدن به جامعه دو مسئله مطرح است و آن تعریف سعادت و شیوه‌ های رسیدن به آن است، چون الگوی سعادت در جوامع مختلف متفاوت است؛ پس مدینه فاضله آنها نیز متفاوت است. امروز نظریه فارابی در جامعه‌ شناسی و تعیین مدل‌ های رشد و توسعه کاملاً و به وضوح به کار گرفته می‌ شود. مثلاً گفته می‌ شود مدل توسعه در هر جامعه، خاص همان جامعه است و نمی‌ توان مدل جامعه‌ ای را برای جامعه دیگری مورد استفاده قرار داد. با آن که دین مبین اسلام پایه گذاری یک نظام مدنی بر اساس قرآن مجید، اخبار و روایات نبوی و نیز سیره و روش زندگی ائمه اطهار راه به عهده گرفته است، و به رغم آن که دانشمندان و بزرگان فلاسفه، علمای اخلاق و عارفان اسلامی در این باب کتاب ها نوشته اند ولی هیچ یک از آنها مانند فارابی در این کتاب و کتاب دیگرش آرای اهل مدینه فاضله در بر شمردن و توضیح نظامات مختلف اجتماعاتی که ناظر بر روش های حکومتی گوناگون باشد، موفق نبوده اند. مدينه (نظام سیاسی) در چارچوب فکری- فلسفی فارابي داراي دو نوعِ فاضله (ایده آل و مطلوب) و غیر فاضله است؛ (در ذيل هر کدام مدن عظمي، وسطي و صغري). رئيس اوّل مدينه فاضله، نبي- فيلسوف و رئيس دوم فيلسوف محض است. به نظر فارابي، اگر فيلسوفي به نحويي در سياستِ مدينه سهمي نداشته باشد، آن مدينه و تمدن فاضله نيست؛ زيرا در نظام فکری فارابي، فلسفه مقوّم مدينه فاضله است، برخلاف نبوت. مدن غير فاضله به جاهله، ضالّه، فاسقه و مبدّله (متبدله) تقسيم مي‌ شود و هر کدام از مدن غير فاضله به شش شكل ديگر؛ ضروريّه، نذّاله، خسّه، كراميّه، تغلبيّه، جماعيّه تقسيم مي‌ گردد. مدينه فاضله فارابی نشانگر واقعيت جهانی و آرمان‌ هاي دین مبین اسلام بوده و هرگز رنگ و بوی ايتوپيايي (ناکجاآباد) به خود نگرفته است. فهرست مطالب این کتاب شامل موضوعاتی چون مبادی مدینه فاضله، نیروی حساسه، صورت و ماده، صور مادیه، ترتیب عالم حق، اجسام ارضی، موجودات ممکنه، نظامات اجتماعي مدينه فاضله، مراتب رياست‌ ها و طبقات مردم، حصول سعادت در مدينه و مدينه‌ هاي جاهليه است.