جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«گلستان» سعدی، بهشت سرمدیِ سخنوری پارسی است که به طرزی بی مانند، مورد اقبال سخن شناسان واقع شده و بسیاری از آوازه داران شعر و ادب به تاسی از آن مباهات نموده اند.«مجد خوافی» شاعر و عارف توانای قرن هشتم، یکی از این بسیاران است که با پدید آوردن دستاورد ارزنده ای چون «روضه خلد»، نامش را در شمار پیروان پرتوفیق سعدی و آفریدگاران سخن پارسی به ثبت رسانیده است.از آن جا که مقابله و مقایسه کامل «گلستان» و «روضه خلد» بیش از حوصله یک مقاله است، و نیز با توجه به این که باب های نخستین دو کتاب به عنوان مدخل و ورودگاه آنها، از اهمیت خاصی برخوردار است، نگارنده، با روی کرد به این دو باب– که از حسن اتفاق عنوان و موضوع مشابهی دارند– و توجه به همانندی ها و ناهمانندی هایشان، دو اثر را مورد سنجش و بررسی قرار داده است.

سعدی با 370 داستان خویش می کوشد عمده ترین مفاهیم اخلاقی مورد نظر خود را بیان نماید. از این میان 181 داستان در گلستان آمده است. در این مقاله، داستان های سعدی به لحاظ قالب داستانی، نوع بیان و حجم ابتدا طبقه بندی می شوند و معلوم می گردد که اغلب این داستان ها حکایت و به لحاظ حجم 70% داستان ها کوتاه و بیان 40% داستان ها طنزآمیز است. در حوزه عناصر داستانی شخصیت های گلستان (431 شخصیت) طبقه بندی و تحلیل می شوند. همچنین در بررسی راویان حکایت ها معلوم می شود که 22% شخصیت ها از نوع اول شخص و 78% سوم شخص هستند. از میان 181 داستان گلستان تنها 141 داستان کنش دار و 40 مورد دیگر فاقد کنش است. زمان و مکان 63 داستان گلستان، یعنی 35% داستان ها، مشخص است. توصیف عناصر داستانی در گلستان معلوم می سازد که سعدی به عنصر شخصیت بیش از سایر عناصر اهمیت می دهد. در این بررسی از میان عناصر مختلف داستانی تنها چهار عنصر شخصیت، راوی و زاویه دید، کنش، زمان و مکان بررسی می شود.

سعدی در آثارش برای پرورش معانی تربیتی و اخلاقی خود، از آموزه های علوم دیگر، از جمله دانش طب و علم تشریح که مقدمه طب است، بهره برده است. در حوزه علم تشریح سخنان سعدی، غالبا، با مطالب بخش تشریح کتب طبی قدما مطابقت دارد، مثلا وی اصل و مایه منی و شیر را خون می داند که در کتب تشریحی نیز عینا همین معنی آمده است. در آثار سعدی نام بیماری های متعددی آمده است که مهم ترین آنها بیماری رشته، تب، مالیخولیا و... است؛ در حکایات سعدی پاره ای از این بیماری ها درمان شده اند؛ اما درمان آنها نه با مصرف دارو، بلکه از طریق احسان و نیکی بوده است و این در راستای اهداف تربیتی و اخلاقی آثار شیخ اجل است. شمار حکایات مربوط به اطبا: طبیب عام، چشم پزشک، بیطار نیز در آثار سعدی قابل اعتناست در پاره ای از این حکایات، ناتوانی پزشکان در معالجه بیماران مطرح شده است. در پیوند با بیمار نیز سعدی گفتارهایی دارد، وی مردم را به تیمار داری و عیادت از بیماران تشویق کرده است.

مطالعه درباره آثار سعدی به قرن هجدهم میلادی باز می گردد. انجمن آسیایی بنگال که در حدود یک و نیم قرن پیش تاسیس شد در ترجمه و نشر آثار این شاعر بزرگ، نقشی مهم بر عهده داشت. مکتوبات سعدی به علت خردگرایی، طنز، تربیت، سیاست، عشق و زیبایی شناسی در میان مردم عادی و خواص، نفوذ عجیبی داشت «آن سوارد» در سال 1799 م. اشعاری را از سعدی ترجمه کرد که نور آزادی و خردورزی را میان همه می تابانید.رالف والدو امرسون (1883-1803 م.) به آثار سعدی و دیوان حافظ توجه عمیقی داشت و از طریق ترجمه های فون هامر آلمانی با این دو شاعر بزرگ ایرانی آشنا شد. از طریق همین شاعر بزرگ امریکایی، فضاهای فکری و معنوی نوینی برای پرورش و گستردش و تاثیر ادبیات فارسی در امریکا فراهم شده است. انقلاب کبیر فرانسه و انقلاب مشروطه ایران هر دو برداشتهای جدیدی از شعر سعدی را موجب گردید؛ در انقلاب مشروطه وظیفه کهن سعدی را شاعران جوان عهده دار شده بودند. هنگامی که امرسون از سعدی به عنوان شاعر ایده آل خود نام برد آشکار شد که نویسنده گلستان یکی از الگوهای اصلی امرسون در خلق آثارش بوده است. با رهنمودهای امرسون، الکات به سال 1849 م. به مطالعه بهاگوادگیتا پرداخت و به ایجاد نوعی کتابخانه بشری همت گماشت که حاوی تمام کتب مقدس جهان باشد. الکات در کنار قرآن، نوشته های ودایی و آثار کلاسیک کنفسیوس، سعدی و فردوسی را هم فهرست کرده بود. وی آشکارا سعدی را «نوآوری پارسی» توصیف کرده است.

مذهب آمیزه ای از جنبه های درونی و بیرونی است. بخش درونی مفاهیم مذهبی است و لایه های بیرونی، در آداب و مناسک و نقش های اجتماعی نمود می یابد. از آن جا که نقش های/ نمودهای اجتماعی دین، تاثیری ارزنده در گرایش جامعه به سمت مفاهیم مذهبی و آداب و مناسک دینی دارند، نوع کنش اخلاقی آنان باید متناسب با جایگاه اجتماعی شان باشد. این مساله هم در منابع دینی و هم در پاره ای از متون ادبی- که رویکردی اجتماعی و اخلاقی داشته اند- مورد بررسی قرار گرفته است. سعدی در گلستان خویش، کنشگران دینی (دین یاران) را با سه رویکرد وظیفه گرایی، غایت گرایی و فضیلت گرایی اخلاقی، رفتارشناسی می نماید. از این سه به لحاظ بسامدی، اخلاق فضیلت کمتر مورد توجه سعدی است. نگارند گان با تکیه بر گلستان، مهمترین موانع وظیفه گرایی و غایت گرایی را نیز تحلیل نموده اند. عواملی چون منفعت طلبی و مصلحت اندیشی از جمله موانع فردی اخلاق گرایی است. همچنین نبود رفاه معیشتی از زمره موانع اجتماعی به شمار می آید.

می‌توان گفت که دین و ادب عضو جدا ناشدنی از فرهنگ و آداب و رسوم یک ملت هستند و معارف اسلامی همیشه مورد توجه شاعران و نویسندگان ایرانی بوده است. آن‌ها سعی کرده‌اند از مضامین قرآن و حدیث برای ارتقا و دلنشین کردن سخن خود استفاده کنند و کلام خود را به وسیله‌ی قرآن و حدیث دلپذیر نمایند. مصلح بن‌عبدالله سعدی شیرازی شاعر و نویسنده‌ی بزرگ قرن هفتم هجری دو اثر معروف «گلستان» و «بوستان» را به رشته‌ی تحریر در آورده است. این دو اثر گرانمایه حاوی نکات بلاغی و ادبی فراوانی است. این تحقیق با هدف پاسخگویی به این مسأله صورت می‌پذیرد که سعدی شیرازی در محتوای گلستان و بوستان تا چه حد از معارف قرآنی و حدیثی بهره برده است. همچنین تأثیر قرآن و حدیث بر خلّاقیت ادبی و تخییل شاعر در این دو کتاب پربار مورد بررسی قرار گرفته است. از مباحث دیگر بررسی شده نقش قرآن و حدیث بر موسیقی کلام سعدی است. مبانی نظری این تحقیق را قرآن و کتب حدیث و کتاب‌های گلستان و بوستان و منابع معتبر زیبایی شناسی ادبی تشکیل می‌دهد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که قرآن و حدیث دو سرچشمه‌ی مهم و حیاتی در ایجاد مضامین تازه و معانی دقیق در گلستان و بوستان هستند. نثر و شعر این دو کتاب آکنده از الفاظ و مضامین عالی قرآن و حدیث است. معارف قرآن و حدیث، در موسیقی کلام، صور خیال و محتوا بر لطف و کمال این دو اثر افزوده است.

بخش عظیمی از توفیق شاعران برجسته مدیون هنر آفرینش آنها در ایجاد تصاویر شاعرانه است .سعدی از معدود شاعران و نویسندگانی است که با بهره گیری مناسب از شیوه های تصویر آفرینی توانسته است شعر و نثر خود را به اوج کمال برساند.بطوری که د رمقوله نثر هیچ کتابی توانایی برابری با گلستان را ندارد و نیز چنین است عظمت بوستان در گستره شعر. در این رساله پس از شرح مختصری از احوال سعدی به شیوه های تصویرسازی او پرداخته و ویژگیهای تصاویر شاعرانه او را نشان داده ایم .آنگاه مباحث عمده علم بیان یعنی ، تشبیه ، مجاز ، استعاره و کنایه را دنبال کرده ایم .عناوین مذکور بر اساس تعاریف شناخته شده و مورد قبول مولفان آثار علوم بلاغی با ارائه نمونه و مثال مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته ، با توضیح و تفیسر آنها سعی شده است زیبائیهای کلام سعدی از دیدگاه علم بیان نشان داده شود. از تطبیق مباحث بیانی با کلام سعدی در بوستان و گلستان به این نتیجه رسیده ایم که سعدی گرچه به تصویرگرایی تمایل دارد و به زیبایی لفظ و ظاهر کلام علاقه نشان می دهد، اما به ژرفای اندیشه و والایی معنی نیز توجه دارد.

هویت و فرهنگ از شاخصه‌هایی است که انسان می‌تواند با آن خود را بشناسد و به دیگران معرفی نماید. ادبیات گسترده‌ترین افق فرهنگی است که در خلال گزارش‌های آن، می‌توان مولفه‌های اصلی هویت را که از سرنوشت انسان در اجتماع به ظهور می‌رسد بازشناخت. مولفه‌های پربسامد هویت ایرانی، در انواع ادبی با ساختارهای متفاوت، ظهوری مشابه دارند و شاعران و نویسندگان در آثار خود به بازنمایی جنبه‌هایی از فرهنگ و هویت جامعه‌ی خویش پرداخته‌اند. سعدی یکی از اندیشمندانی است که با آگاهی کامل از مبانی فرهنگی ایران اسلامی به بازنمود این فرهنگ عظیم در لابه‌لای آثار خود اقدام نموده است.این پژوهش به منظور شناخت مولفه‌های فرهنگ ایرانی و اسلامی و نیز بررسی این عناصر در گلستان و بوستان سعدی تنظیم گردیده است. همچنین شگردهای ادبی‌ای که سعدی در نگارش این دو اثر از آن‌ها بهره گرفته تا بتواند معماری فرهنگی خویش را موثرتر انجام دهد، شناسایی و تفسیر شده‌اند و نیز میزان حضور عناصر فرهنگی در گلستان و بوستان مشخص شده است. در این تحقیق پژوهشگر از روش توصیفی- تحلیلی با ابزار گردآوری کتابخانه‌ای و با مطالعه‌ی منابع و مآخذ استفاده کرده و به استخراج مولفه‌های فرهنگی پرداخته است. این پژوهش در پنج فصلِ کلیات، مبانی نظری، سعدی و روزگار او، بررسی مولفه‌های فرهنگی در گلستان و بوستان سعدی و نتیجه‌گیری تنظیم شده است. نتایج نشان می‌دهد که بیشترین مولفه‌های فرهنگی که در گلستان و بوستان موجود است عبارتند از خداشناسی، عدل و داد و لزوم دادگری، ستایش میانه‌روی و اعتدال، تأکید بر خرد و خردورزی، تدبیر و چاره‌اندیشی، اهمیت علم و تأکید بر دانش‌اندوزی، نیک‌نامی، اهمیت سخن و حفظ زبان، رازپوشی و لزوم محافظه‌کاری، تقدیرگرایی و باور به قضا و قدر، باور به خدایی بودن سلاله‌ی پادشاهان و ایمان به فره ایزدی، نگرش به جهان بر پایه‌ی اغتنام فرصت و شادی و شادخواری، ناپایداری جهان و بی‌وفایی روزگار، یادآوری مرگ و ایمان به رستاخیز، اشرافی‌گری و تجمل‌گرایی، بخشش و داد و دهش. کتاب‌های بوستان و گلستان سرشار از مضامین هویت و فرهنگ ایرانی و اسلامی است به گونه‌ای که می‌توان گفت آیینه‌ی تمام‌نمای فرهنگ جامعه‌ی ایرانی محسوب می‌شود. سعدی با زبانی فصیح و بلیغ و با بکارگیری عناصر زبانی چون ارسال‌المثل، طنز و نقادی، استشهاد به آیه و حدیث، ایجاز و اختصار کلام، مناظره، حکایت پردازی و بیانی سهل و ممتنع توانسته است مخاطب را مجذوب خویش گرداند و پند و اندرزهای خود را که همه در زمینه‌ی معماری فرهنگی جامعه‌ی ایرانی است در جان خوانندگان اثرگذار گرداند

مهارت های زندگی، گروه بزرگی از تکنیک ها و اصول روانشناختی ، اجتماعی و بین فردی هستند که فرد را برای مقابله موثر و سازگارانه با چالش های زندگی آماده می کنند. ادبیات فارسی، سرشار از گوهر های نظم و نثر است که هرکدامبه یکی از وجوه بشری توجه دارند و در این میان بوستان و گلستان سعدی ، سهم بسزایی در تعلیم و تربیت افراد دارند به گونه ایی که سعدی با ارائه انواع مهارت های زندگی توانسته راه های موثری برای مواجهه با مسائل زندگی ارائه دهد.در این پژوهش ابتدا ، مطالعات نظری راجع به مهارت های زندگی از کتابخانه های مختلف فیش برداری شده و پس از استخراجآداب و مهارت های ذکر شده در بوستان و گلستان سعدی به تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته شد و به نتایج زیر دریافتیم .1- اساس تمام مهارت های ذکر شده در بوستان و گلستان بر پایه مهارت های دینی و اعتقادی است و در این حوزه اعتقاد به قضا و قدر و ایمان به خدا بیشترین بسامد را دارد .2-در حوزه ی مهارت های بین فردی به سه مهارت نحوه سخن گفتن ، همدلی و مدیریت دولتی توجه بیشتری شده است .3- در حوزه مهارت های تصمیم گیری و تفکر انتقادی بیشترین تاکید سعدی بر مهارت ارزیابی شرایط و واقعیات (نقد اجتماعی) است.4-در حوزه مهارت های مقابله ایی و مدیریت خویشتن بیشترین توجه به مهارت مقابله با آزمندی و پرهیز از تمع است.5- در حوزه مهارت های زیستی بیشترین توجه سعدی به تغذیه و خوراک معطوف است .

در تمام فرهنگ ها و زبان ها، کتاب های آسمانی اصلی ترین آبشخور فکری پیروان آن ادیان بوده است و چون معجزة جاوید پیغمبر اسلام قرآن مجید (سخن) بوده، تأثیرگذاری آن بر افکار مسلمانان در خلق آثار ادبی از کتب آسمانی ادیان دیگر آشکارتر است. پس از قرآن مجید، سخنان رسول اکرم(ص) و امامان و پیشوایان دین، بیشترین تأثیر را بر آراء و افکار و خلق آثار ادبی شاعران و نویسندگان مسلمان داشته است. با آنکه محقّقان مکرّر به این تأثیرپذیری اشاره کرده اند و موارد متعدّدی را باز نموده اند. ولی تأثیر کتاب شریف نهج البلاغه بر آثار ادبی، چنان که شایستة جایگاه رفیع آن بوده، مورد توجّه قرار نگرفته است. سعدی شهسوار بی بدیل عرصة نظم و نثر فارسی، متأثّر از بلاغت و مفاهیم متعالی کلام امام علی(ع) بوده است و در گلستان، بیش از 200 مورد از مفاهیم نهج البلاغه را اقتباس کرده است. در این مقاله به 62 مورد اشاره شده است.