جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

روش جلال‌الدین سیوطی در تفسیر جلالین به رغم شباهت ظاهری با روش جلال الدین محلّی از برخی جهات تفاوت دارد. از جمله اینکه سیوطی در کار خویش بیش از محلّی به جنبه تفسیر أثری اهتمام دارد.این مقاله جنبه روایی کار سیوطی را در تکمله تفسیر جلالین بررسی می‌کند.

سیاق مفهومی کلی، جامع، مانع و اساسی در ساختار کلام و تفسیر آن است. شرایط یا مقامها یکی از عوامل مهم و موثر در تکوین آن به شمار می رود. هدف این نوشته، بررسی چگونگی تاثیرگذاری شرایط و مقامهای خارج از کلام در تکوین سیاق و کلام با روش تحلیل کاربردهای دانشمندان به ویژه مفسران است. نتایج به دست آمده نشان می دهد: همچنان که مقامات داخل کلام در استیفای مقاصد متکلم نقش اساسی دارند، مقامات خارج کلام یعنی شرایط زمان، مکان، مخاطب و حوادث، نقش عمده در کیفیت تکوین سیاق ایفا می کنند. این مباحث در تفسیر با عناوین مکی و مدنی بودن آیه ها و سوره ها، اسباب نزول و خطاب شناخته شده اند.

موضوع این پژوهش روایات اسباب النزول در تفسیر گرانقدر " المیزان فی تفسیر القرآن " اثر علامه محمد حسین طباطبایی است . این پژوهش در صدد آن است تا با تفکر و تدبر در آن اثر گرانبها به اهداف ذیل دست یابد . معنا ، مفهوم و اهمیت اسباب النزول ، نقش آن ها در فهم آیات قرآنی ، عیوب روایات اسباب النزول و همچنین ملاک ها و معیارهای پذیرش آن روایات از دیدگاه علامه طباطبایی . روش این تحقیق با توجه به امکانات و یافته های تحقیق روش توصیفی ، تحلیلی است . و محقق در این پژوهش به نتایج زیر دست پیدا می کند . اسباب النزول به معنای موجبات و علل نازل شدن است و در اصطلاح عبارت است از : رخدادی که در زمان بعثت روی داده و به خاطر آن و پس از آن ، آیه ، آیات یا سوره ای نازل شده است . آگاهی و وقوف به روایات اسباب النزول نقش مهمی در فهم مدلول و مفهوم آیات قرآنی دارد ، زیرا علم به سبب مقدمه و زمینه ی علم به مسبب می باشد . ولی اینگونه روایات مانند سایر آثار مأثور از گزند مشکلاتی چون جعل ، تحریف ، نقل به معنا و ... مصون نبوده و همین امور سبب بی اعتباری آن ها می گردد و عمده ی عیوب روایات اسباب النزول که در " المیزان " مطرح شده است عبارت است از : ضعف سند ، جعلی بودن ، اجتهاد راوی ، تعارض با قرآن ، سنت ، عقل ، زمان و مکان نزول و تعارض در متن روایات ، تطبیق بر مصداق ، نقل به معنا و ناسازگاری روایات با پیوستگی آیات . با توجه به مشکلات مذکور علامه طباطبایی برای پذیرش روایات ملاک ها و معیارهایی مد نظر قرار داده است که عبارتند از : صحت سند و تأیید با روایات دیگر ، موافقت روایت با زمان نزول و وقایع تاریخی ، انطباق روایت با آیه ، مساعدت با دلایل عقلی و عدم اخلال به پیوستگی آیات . در پایان پیشنهاد می گردد که موضوعاتی چون محکم و متشابه ، ناسخ و منسوخ و ... به صورت تحلیلی در تفسیر المیزان مورد بحث و بررسی قرار گیرد . پژوهشگر در انجام این تحقیق با مشکلات و محدودیت هایی چون عدم وجود منابع کافی و تخصصی و تکراری بودن مطالب در این زمینه روبرو بوده است .

در این پژوهش روش استاد محمد صادقی در تفسیر صالفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة مورد بررسی قرار گرفته و مطالب آن در سه فصل تنظیم گردیده است. فصل اول: کلیات، که شامل دو بخش است؛ ابتدا زندگی نامة مؤلف براساس مصاحبه با خود ایشان و منابع موجود، گزارش شده و در بخش دوم منابع مورد استناد مفسر همراه با توضیحی از مهم ترین آنها و نحوة بهره گیری مفسر از این منابع توضیح داده شده، سپس توصیف مختصری از تفسیر صالفرقان ارائه گردیده است. فصل دوم: که اصلی ترین و محوری ترین فصل تحقیق است شامل سه بخش می شود؛ بخش اول مربوط به مبانی تفسیر الفرقان است و ابتدا دو واژة تفسیر و تأویل و مباحث پیرامون آن، مورد بررسی قرار گرفته و به دیدگاه مفسر در این زمینه پرداخته شده و سپس مبانی تفسیر الفرقان نظیر: حجیت ظواهر قرآن، بواطن قرآن، محوریت قرآن (عدم نیاز به بررسی سندی روایات به عنوان پیامد این مبنا شرح داده شده است)، عدم اعتماد قرآن بر باطل و عدم تواتر قرائات سبع کاویده شده است. در بخش سوم به روش تفسیری الفرقان پرداخته شده است و با توجه به عمده ترین مستندات مورد استفادة مفسر یعنی قرآن و سنت، موارد ونحوة به کارگیری این مستندات ارزیابی گردیده و به این نکته اشاره شده است که مفسر، تفسیر قرآن با قرآن را راهی برای دستیابی به نخستین معانی و مفاهیم قرآنی در چارچوب دلالت مطابقی آیه می داند و روایات به عنوان وسیله و ابزار، جهت ارائه نمونه ها ومعانی پنهان آیات و بیان مصادیق مورد استفاده قرار گرفته است. بخش سوم به گرایش های تفسیر الفرقان اختصاص دارد و مهم ترین گرایش های مفسر همچون: علمی، فقهی، اجتماعی وکلامی به پژوهش نهاده شده است. در این میان نظرات فقهی مفسر در نوع خود بدیع و تازه است. و بالاخره در فصل سوم عمده ترین مباحث علوم قرآنی در تفسیر الفرقان، مورد بررسی قرار گرفته است که عبارتند از: محکم و متشابه، اعجاز، اسباب نزول، تحریف ناپذیری قرآن، نسخ در قرآن./

این پایان نامه ترجمه فصول اول و دوم کتاب «الاتجاه العقلی فی التفسیر» اثر نصر حامد ابوزید است. عناوین این فصول به این قرار است: فصل اول، مفهوم مجاز، خاستگاه و دگرگونی های آن؛ فصل دوم، مجاز و تأویل. مترجم نخست در خصوص موضوع کتاب از پیدایش معتزله، معتزله و تفسیر، روش تفسیری معتزله، جایگاه عقل در تفسیر معتزله، کاربرد عقل در شناخت محکم و متشابه و تفسیر آن، لغت در تفسیر معتزله، اسباب نزول در تفاسیر معتزله، معتزله و مسئله حدوث قرآن، معتزله و بحث ناسخ و منسوخ، معتزله و بحث اعجاز قرآن، معتزله و بحث عام و خاص، معتزله و بحث قصص قرآنی، معتزله و مسئله مدت نزول قرآن، معتزله در مسئله تحریف قرآن، معتزله و مبحث حقیقت و مجاز و امتیازات تفسیر معتزله بحث کرده و در ادامه کتاب را معرفی کرده و به دنبال آن به ترجمه فصل دوم کتاب پرداخته است.

در این پایان نامه علوم قرآنی مانند علم اسباب نزول، ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه در تفسیر المیزان مورد بررسی قرار گرفته است. در ابتدا، زندگینامه علامه طباطبائی و روش وی در تفسیر المیزان آورده شده سپس مفهوم علوم قرآنی، تاریخ پیدایش و تکامل علوم قرآنی، شأن نزول، مکی و مدنی، ترتیب آیات و سور وفواتح سور از دیدگاه علامه بررسی شده و سپس قرائتها،از دیدگاه ایشان آورده شده است. همچنین دیدگاه علامه طباطبائی درباره عدم تحریف قرآن، نسخ، تأویل و محکم و متشابه بیان شده است.

در این پژوهش مناسبت و ترتیب آیات و سور موردبررسی قرار گرفته و از این موضوعات بحث شده است:ضرورت بحث تناسب در قرآن کریم، مفهوم و سابقه علم مناسبت و کوششهای به عمل آمده در آن، دلالت قرآن بر وجود تألیف الهی آن، دلایل قرآن برای تأییدسنت پیامبر صلی الله علیه وآله در تعیین جایگاه آیات قرآن کریم،روایتهای تاریخی درباره ترتیب آیات قرآن، جایگاه علم مناسبت در میان انواع دیگر علوم تفسیری، وارتباط آیات و اسباب نزول.

تحقیق حاضر شامل دو بخش با این موضوعات است:در بخش اول با عنوان کلیات در شرح حال شیخ طوسی مؤلف تفسیر تبیان و معرفی آن تفسیر و نیز بیان علوم قرآنی است. بخش دوم تحت نام علوم قرآن در تفسیر تبیان شامل این مباحث است: بحثی درباره قرآن، بحثی درباره سوره، بحثی درباره آیه، محکم و متشابه، نسخ، اسباب نزول، قرائت، اعجاز قرآن، عدم تحریف قرآن، تقدیم و تاخیر، علم تناسب و ارتباط آیات، تکرار در قرآن و تفسیر به رأی.