جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه به اهمیت کلام خداوند که در دین مبین اسلام، قرآن به عنوان بارزترین نمونه کلام خداوند نمود داشته ، به دنبال آن هستیم تا ماهیت کلام خداوند را از منظر قاضی عبدالجبار معتزلی و ملاصدرا مورد نقد وبررسی قرار دهیم . مسائلی که در این پژوهش مورد ارزیابی قرار خواهیم داد بحث حقیقت کلام خداوند (محور اصلی پژوهش ) و در ذیل آن تعیین و اثبات زیادت یا عینیت کلام خداوند، حدوث و قدم کلام خداوند و همچنین بررسی این مسئله که قرآن کلام خداست یا تجربه شخصی پیامبر (ص) ، می باشد . با توجه به تقسیماتی که ملاصدرا در بحث کلام خداوند ایجاد کرده است (اعلی –وسطی – ادنی ) توانسته - برعکس قاضی عبدالجبار که فقط به جنبه لفظی کلام خداوند اشاره کرده است – تحلیلی درست و به واقع از کلام خداوند ارائه دهد وبرمبنای تقسیم فوق و در پی آن، تقسیم کلام خداوند به "کلام " و" کتاب " علاوه بر جنبه لفظی کلام خداوند، جنبه فعلی آن را نیز اثبات نماید و حقیقت کلام خداوند را صرفا ً‌ به ایجاد اصوات و حروف قرار ندهد.(مثل قاضی عبدالجبار ) بلکه آنرا شامل انشاء وخلق کلمات در کسوت موجودات مجرد و مادی نیز بداند پس براساس مطالب مذکور و درحل مسئله اول می توان گفت که کلام لفظی خدا زائد بر ذاتش و کلام فعلی او عین ذاتش است. وبرهمین مبنا می توان مسئله دوم را حل وفصل نمود و قائل شد که کلام لفظی خدا، حادث و کلام فعلی او قدیم می باشد. و در آخر باید گفت اینکه قرآن کلام خداست نه تجربه شخصی پیامبر، هرچند که ظاهراً در کلام قاضی عبدالجبار و ملاصدرا، مشهود نیست اما از ساختار کلی اندیشه های ایشان می توان این مسئله را به نحو سیستماتیک استنباط کرد.

از كلمات لغويان استفاده مى شود كه معناى اصلى «وحى» انتقال پنهانى است؛ همان گونه كه در اصطلاح، تفهيم اختصاصى احكام و معارف از جانب خدا بر بندگان خاص خويش براى هدايت مردم است، كه مخصوص انبيا (عليهم السلام) مى باشد. كلام هم در لغت، اصوات پى در پى و داراى معناست، ولى «كلام الهى» لفظى و مانند كلام آدميان نيست؛ چرا كه خداوند داراى شكل و هيأت و اعضا و جوارح نيست و قايم بر هوا يا اجسام ديگر نمى باشد، اگرچه ممكن است جسمى تجلّى گاه كلام خدا باشد. كلام خداوند نفسى هم نيست، زيرا غير از علم چيز ديگرى به نام كلام نفسى منشأ كلام نخواهد بود. مى توان ادعا كرد كه تكلم الهى (سخن گفتن) از صفات فعل است، اما كلام الهى در مواردى كه پيامبران مورد خطابند، همان حقايق و معارف الهى است كه بر قلب آن ها القا مى شود و از طريق علم حضورى قابل درك است. البته حقيقت كلام الهى (وحى رسالى) براى ما قابل درك نيست؛ زيرا اختصاص به انبيا دارد، اگرچه با دلايل و براهين قاطع به وجود آن مى توان پى برد.

با توجه به دیدگاه عدلیه مبنی بر حسن و قبح عقلی و معقول بودن بحث از صدق و کذب، معتزله و متکلمان امامیه، ضمن اعتقاد به کلام لفظی خداوند، امکان ذاتی صدق و کذب کلام الهی را پذیرفته اند و بر محال وقوعی کذب و وجوب صدق کلام الهی اصرار می ورزند؛ ولی اشاعره که به حسن و قبح شرعی قائل اند، ضامن حمل کلام، بر کلام نفسی، یعنی معانی قائم بر نفس متکلم، اساساً بحث از صدق و کذب را معقول نمی دانند و به محال ذاتی کذب کلام الهی باور دارند. بر اساس تفسیر حکم متعالیه از کلام الهی و کلمات اهل، به تمام موجودات و کل عالم هستی چون کلام الهی، عین واقعی است و دوییتی در میان نیست-به ناچار صادق خواهد بود و فرض کذب محال است ؛ بااینحال از این دیدگاه، بحث صدق درباره کلام لفظی خداوند که از جمله آن آیات قرآن کریم است ، فرض صحیحی است و ادله بر اثبات صدق، تمام است. به نظر می رسد موضع حکمت متعالیه افزون بر اینکه بهترین معاضِد در فهم مضامین آیات و روایات در خصوص کلام و کلمات الله است -همان گونه که توجیه معتزلی و بیان اشعری را یارای تبیین این مضامین نیست- می توان آن را اندیشه ای پاذیرفتنی در بحث صدق و کذب کلام الهی دانست.

چکیده با توجه به اهمیت کلام الهی در دین مبین اسلام و اختلاف نظرهایی که در این زمینه بین حکما الهی وجود دارد در این پایان‌نامه دیدگاه سه تن از حکما صدرایی(ملاصدرا، علامه طباطبایی و آیت‌الله جوادی) را در سه محور حقیقت، حدوث و صدق کلام الهی به روایات معصومین علیهم‌السلام عرضه و بررسی کرده‌ایم. حکما صدرایی حقیقت کلام را افهام ما فی الضمیر می‌دانند از این رو معتقدند که همه مخلوقات کلام الهی هستند و دلیل حقیقت بودن کلام در افهام مافی الضمیر، این است که کلمات برای روح معانی وضع شده‌اند و روح معنای کلام بعد از تجرید از قیود، افهام ما فی الضمیر است. ملاصدرا برخلاف علامه طباطبایی و آیت‌الله جوادی کلام را صفت ذات خداوند می‌داند. در بحث صدق و کذب نیز حکما صدرایی با استناد به قاعده حسن و قبح عقلی صفت صدق را برای کلام خداوند اثبات می‌کنند. از دیدگاه روایات حقیقت کلام خداوند منحصر در کلام لفظی است. البته در قرآن و روایات لفظ کلام و کلمه برای برخی از موجودات غیر از الفاظ استعمال شده است اما اثبات کننده ادعای حکما صدرایی نمی‌باشد؛ زیرا ادله حکما در این موارد اخص از مدعای ایشان است. همچنین با مراجعه به عرف و لغت و دیگر علائم حقیقت مانند تبادر و صحت سلب، می‌توان ادعا کرد که لفظ کلام، حقیقت در کلام لفظی است و استعمال آن در دیگر موجودات نیاز به قرینه دارد. روایات اسلامی کلام خداوند را فعل او و حادث می‌دانند و معنای ذاتی و قدیم بودن صفت کلام الهی را مردود می‌شمارد. لذا می‌توان گفت در موضوع حقیقت، حدوث و قدم کلام الهیروایات معصومین علیهم‌السلام دیدگاه حکما را تأیید نمی‌کنند. آیات و روایاتی که در موضوع صدق کلام الهی وجود دارد دیدگاه حکما صدرایی را تأیید می‌کند.کلمات کلیدی: کلام لفظی، کلام فعلی، حکمت صدرایی، روایات، فلاسفه

پس از راهيابي انديشه هاي ديني و فلسفي به حوزه تفکرات اسلامي که ارمغان نهضت ترجمه در جهان اسلام بود، نزاع انديشمندان مسلمان و رخداد تفريق آنان به فرقه هاي کلامي گوناگون پديد آمد. اولين مساله کلامي، متاثر از بحث امتناع نسخ در کلام الهي که در نزد يهوديان مطرح بود به صورت بحث «قدم و حدوث قرآن» نمود پيدا کرد. و به دنبال دخالت سياستمداران (عباسي)، اين مساله (که ماهيتي مدرسه اي داشت و بايد در همين سطح باقي مي ماند) به فتنه فراگيري تبديل شد ، که بعدها تحت عنوان «محنت قرآن» در تاريخ ثبت گرديد. متفکران اسلامي و عمدتا اشاعره بحث قدم قرآن را تحت عنوان «کلام نفسي» تئوريزه کردند. در اين مقاله ضمن تبيين زواياي اين مساله، ادعا شده است: که «تاويل قرآن» از نگاه علامه طباطبائي (ره) در الميزان، شکل تکامل يافته «کلام نفسي» اشاعره است. و برخي از خدشه هايي که دانشمندان شيعي و معتزلي بر کلام نفسي وارد ساخته اند دامن گير اين نظريه نيز مي باشد.

چکیدهکلام نفسی مرکب از دو کلمه کلام و نفسی است. در لغت کلام به معنی سخن آمده است ونفس به معنای روح، جان، و خود هرکسی می‌باشد. در اصطلاح کلام نفسی عبارت است از معانی که در ذهن و قلب متکلم است که به وسیله زبان آن معانی را بیان می‎کند. آنچه در دل است کلام نفسی و آنچه که بیان شده کلام لفظی است. اولین کسی که کلام نفسی را مطرح کرد عبدالله بن سعید بن‏کلاب است، بعد از او ابوالحسن اشعری نظریه اورا ادامه داد و بعدا ابوبکر باقلانی و جوینی این نظریه را بسط وتوسعه دادند. تمام فرق اسلامی، متفقند که خداوند تعالی، متکلم است اما اختلافشان در معنی کلام خداست که آیا کلام‎خدا قدیم است یا حادث، با حروف وصوت تکلم می کند یا خیر؟ معتزله قرآن را مخلوق وحادث می دانند، ولی حنابله و اشاعره معتقدند که قرآن قدیم است، وجه اختلافشان این است که اشاعره حروف و اصوات را مخلوق اما معنی را قدیم می دانند، لکن حنابله حروف و اصوات را نیز، مانند معنی قدیم می‌پندارند. کلام نفسی در بسیاری از مطالب علم اصول فقه نفوذ کرده است که این مطالب مربوط به باب الفاظ در علم اصول است، مانند: امر، نهی، امربه معدوم، حکم، خبر و ... . اشعریه در موضوع صفت کلام نفسی نقش اصلی را ایفا کرده‏اند و بقیه(معتزله وحنابله) آن را منکر هستند. اشاعره بر خلاف سایر متکلین اصولی، برای هر کدام از مطالب بازتابی کلام نفسی دو تعریف ارائه داده‏اند؛ مثلا لفظ امر را یک بار به اعتبار نفسی و بار دیگر با اعتبار لفظی تعریف می‏کنند.واژگان کلیدی: کلام نفسی، کلام لفظی، اصول فقه.

«الجبر و الاختيار»، اثر آيت الله سيد صادق روحانى كه در عصر حاضر، به زبان عربى پيرامون مسئله جبر و اختيار و جواب شيعه به اين مسئله نوشته شده است. كتاب حاضر، شامل يك مقدمه از محقق كتاب، و چهار فصل در جبر و اختيار، ادله جبرى ‏ها، امر بين الامرين و فصلى در تنبيهات مى‏ باشد. در فصل اول از كتاب اقوال جبرى ‏ها، قول به تفويض و معناى امر بين الامرين بررسى شده است. فصل دوم كتاب، پيرامون ادله جبرى ‏ها است و ايرادى كه به مفوضه گرفته ‏اند. فصل سوم مربوط به مذهب حق؛ يعنى امر بين الامرين مى ‏باشد، هم‏چنين در اين فصل از بداء نيز سخن گفته شده است. در بخش تنبيهات، مؤلف محترم، كلام را به لفظى و نفسى تقسيم نموده و ادله اشاعره را بر كلام نفسى نقل كرده و در پايان، عدم ثبوت كلام نفسى را اثبات مى‏ كند.