جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

كتاب «جامع الأفکار و ناقد الأنظار»، مفصل‌ ترين و كامل‌ ترين كتاب محمد مهدی نراقی است كه درباره توحيد نوشته شده است. نراقى اين كتاب را در سال 1193 ق؛ يعنى در اوج اقتدار علمى و توان نويسندگى خود نگاشته است، از اين‌ رو آراء حكماء و متكلمين متقدم؛ همچون فارابى، شيخ بهمنيار، شيخ اشراق، خواجه طوسى، قوشجى، خفرى و نسفى را مورد نقد و بررسى قرار داده است. او گرچه در كتاب خود به تفصيل سخن گفته، اما مسائلى باعث شده‌ اند در مباحث پايانى كتاب، از نقل و بررسى اقوال ديگران چشم‌ پوشى كند. مسائل و مصائبى؛ مانند ناامنى پديد آمده از فوت سلطان عصر، بيمارى عمومى، هجرت از وطن مأنوف، دورى از اولاد و... كه مصنف در خاتمه به تلخى از آن ها ياد مى‌ كند. مولف وجه تسميه اين كتاب را جامعيت آن بر افكار الهى و نقد آن ها بيان مى‌ كند. به خصوص نقد آرائى كه متعلق است به حواشى به كتاب شرح جديد قوشجى بر كتاب تجريد الاعتقاد خواجه. به طور كلى كتاب از سه مقدمه و دو مقاله در دو جلد تشكيل يافته است. عناوين جلد دوم عبارتند از: مقاله دوم: اين مقاله از دو باب تشكيل يافته است، يكى در مورد صفات ثبوتيه و ديگرى در مورد صفات سلبيه.

در مورد تجربه عرفانی، دو دیدگاه ذات گرایی و ساخت گرایی وجود دارد. ذات گرایان معتقدند که حداقل در تجارب عرفانی خاص، عرفا ذات واحدی را تجربه می کنند، اما زمینه های اجتماعی و مذهبی عارف در تفسیر آنها اثرگذار است، لذا علی رغم تنوع گزارشات تجارب عرفانی در سنت های مختلف، هسته مشترکی وجود دارد که تمام آنها را می توان از یک نوع دانست. اما ساخت گرایان قائل اند که تجربه عرفانی، به طور خاص و گسترده، توسط سنت مذهبی و اجتماعی ای که عارف در آن قرار دارد، شکل داده می شود، پس زمینه های مذهبی خاص، تجارب متفاوتی را ایجاد می کنند.علامه طباطبایی، در حصری عقلی، علم را به حضوری و حصولی تقسیم می کند. با نظر به این تقسیم، تجربه عرفانی یا از نوع علم حضوری است یا از نوع علم حصولی. تجربه ای که از نوع علم حضوری است، تجربه ذات است و پیشینه های عارف در آن نقشی ندارد. انسان می تواند با ریاضت، از تعلق نفس به بدن بکاهد. در این صورت، نفس مجرد به علت خود و نیز به معلولات دیگر علم حضوری خواهد داشت و با آنها متحد می شود. اما بعضی از تجارب عرفانی انسان (کشف صوری و بعضی از مراتب کشف معنوی) از نوع علم حصولی است. در این نوع تجربه، ممکن است زمینه های قبلی عارف در شکل گیری تجربه وی دخالت داشته باشند.

یکی از مباحث مهم در معرفت شناسی معاصر سخن از منابع معرفت است. معرفت شناسان پنج منبع معرفت را بر می شمرند: ادراک حسی، عقل، درون نگری، گواهی، و حافظه. نویسندگان در این مقاله سه منبع معرفت، یعنی درون نگری، گواهی، و حافظه را با محوریت آرای صدرا و دکارت به صورت مقایسه و تحلیل مورد بحث و بررسی قرار داده اند. دکارت و صدرا درون نگری، گواهی، و حافظه را از جمله منابع معرفت می دانند و معتقدند انسان از این راه ها می تواند معرفت کسب کند. آنها معلومات حاصل از درون نگری را یقینی تلقی می کنند. همچنین هر دو از گواهی به منزله انتقال دهنده، و از حافظه به مثابه نگه دارنده معرفت یاد می کنند.

دربارۀ فلسفۀ پیدایش و شکل‌گیری بحث وجود ذهنی، دو نظریه وجود دارد. برخی بر این باور هستند که بحث وجود ذهنی به منظور اثبات مطابقت ذهن و عین شکل گرفته است. درمقابل، گروهی معتقدند وجود ذهنی، بحثی وجودشناختی و در مقام اثباتِ وجود ذهنی در کنار وجود خارجی است. در این نشست استاد فیاضی با تأکید بر دیدگاه دوم، در پی تبیین این نکته است که نظریۀ کسانی که معتقدند ماهیت برخی از اشیا و واقعیت‌ها به ذهن می‌آید و نیز نتایج و پیامدهایی که از این نظریه بدست می‌آورند، نادرست است. از نظر ایشان نظریۀ وجود ذهنی نه تنها مشکل مطابقت را حل نمی‌کند؛ بلکه این مشکل، خود بر نظریۀ وجود ذهنی مبتنی است و راه حل آن را باید از راه دیگری جست.

علم الأئمة المعصومین علیهم السلام (مقاربة فلسفیة کلامیة)، کتابی است به زبان عربی که به مروری قرآنی و روایی بر ابعاد علم امام معصوم و امامت وی می‌پردازد. این کتاب اثر خلیل رزق (خلیل عبدالأمیر رزق العاملی) عضو شورای مرکزی و اجرایی حزب الله لبنان است و انتشارات دار الهادی نشر آن را به عهده داشته‌ است. مباحثی کتاب عبارتند از: فصل اول: پژوهش‌های مقدماتی در رابطه با امامت و علم امام علیه السلام مبحث اول: تبیین مراد از امام علیه السلام و امامت در این بحث - مفهوم لغوی امامت و امام علیه السلام؛ - مفهوم امامت و امام علیه السلام در قرآن کریم؛ - مفهوم امامت و امام علیه السلام نزد متکلمین؛ - تشیع و امامت. مبحث دوم: منظور از علم امام علیه السلام چیست؟ - تعریف امام علیه السلام؛ - علم حضوری و علم حصولی؛ - علم ذاتی خداوند متعالی نسبت به اشیاء؛ - علم خداوند متعالی حصولی است یا حضوری. مبحث سوم: اختلاف نظر در خصوص علم امام معصوم علیه السلام - علم لدنی؛ - علم خداوند متعال و تفاوت آن با علم امام معصوم علیه السلام؛ - جایگاه علم امامان معصوم علیهم السلام در سخنان علمای تشیع؛ فصل دوم: شروع پژوهش در خصوص علم امام علیه السلام و ادله عقلی و نقلی آن مبحث اول: آغاز پژوهش در خصوص علم امامان معصوم علیهم السلام - بررسی علم معصوم علیه السلام و انواع آن در روایات؛ - امام علیه السلام و استمرار رسالت با علم ایشان؛ مبحث دوم: دلائل عقلی بر ضرورت علم امام علیه السلام - اشکالاتی در خصوص دلائل عقلی و پاسخ آنها؛ - موارد تکمیلی ادله عقلی. فصل سوم: منابع علم امام معصوم علیه السلام مبحث اول: میان پیامبرصلى الله عليه وآله وسلم و امام علیه السلام - پیامبران و وحی. مبحث دوم: منابع علم - علم کامل و بی نقص نسبت به قرآن کریم؛ - وراثت از پیامبر اکرم صلى الله عليه وآله وسلم؛ - به ارث بردن علم از امام علی علیه السلام؛ - روح القدس؛ - الهام و سخن فرشتگان؛ - ستونی از نور. فصل چهارم: گستره علم امام علیه السلام و وسعت آن مبحث اول: روایت ثقلین و دلالت آن بر علم امام علیه السلام و مقدار آن - در تبیین عبارات روایت؛ - منظور از عترت در روایت؛ - دلالت روایت بر اثبات علم امام علیه السلام؛ - مراتب علم قرآنی نزد امام علیه السلام. مبحث دوم: مفهوم کلی گستره و وسعت علم امام علیه السلام - گروه اول: روایاتی که بر آگاهی ایشان علیهم السلام نسبت به لوح محفوظ دلالت دارند؛ - گروه دوم: روایاتی که دلالت دارند بر اینکه امامان معصوم علیهم السلام سرپرستان امر خداوند متعال و معدن علم خداوندی هستند؛ - گروه سوم: روایاتی که صراحت دارند بر اینکه امامان معصوم علیهم السلام دارای اسم اعظم و علم کتاب می‌باشند؛ - گروه چهارم: روایاتی که با صراحت امامان معصوم علیهم السلام را شجره نبوت و خاندان رحمت و معدن علم معرفی می‌کنند؛ - گروه پنجم: روایاتی که امامان معصوم علیهم السلام را وارثان علم حضرت آدم علیه السلام، علم اولواالعزم از فرستادگان و هم چنین علم تمامی پیامبران علیهم السلام می‌دانند؛ - گروه ششم: روایاتی که با صراحت امامان علیهم السلام، را وارثان علم پیامبر اکرم صلى الله عليه وآله وسلم معرفی می‌کنند؛ - گروه هفتم: روایاتی که امامان معصوم علیهم السلام را از تمامی پیامبران علیهم السلام داناتر می‌دانند؛ - گروه هشتم: روایاتی که می فرمایند امامان معصوم علیهم السلام علم آسمان و زمین و بهشت و دنیا را می‌دانند، و اینکه آنها علم گذشته و آینده تا روز قیامت را می‌دانند؛ - گروه نهم: روایاتی که امامان معصوم علیهم السلام را دارای تمامی کتب آسمانی فرو فرستاده شده از آسمان می‌دانند؛ - گروه دهم: روایاتی که برای خداوند متعال دو علم معرفی می‌کنند؛ - گروه یازدهم: روایاتی که امامان معصوم علیهم السلام را دارای صحیفه جامعه، علم جفر و مصحف فاطمه می‌دانند؛ - گروه دوازدهم: روایاتی که امامان معصوم علیهم السلام را دارای علم غیب می‌دانند؛ - گروه سیزدهم: روایاتی که از ارواح امامان معصوم علیهم السلام سخن می‌رانند؛ - ادله مخالفان با گستردگی علم امام علیه السلام؛ - بررسی ادله نفی کنندگان گستردگی علم امام علیه السلام؛ فصل پنجم: امام علیه السلام علم غیب مبحث اول: آگاهی امام علیه السلام نسبت به غیب مبحث دوم: قرآن کریم و علم غیب فصل ششم: آگاهی امام علیه السلام نسبت به زمان شهادت خود مبحث اول: علل این پژوهش مبحث دوم: روایاتی که امامان معصوم علیهم السلام را نسبت به زمان فوت خود آگاه می‌دانند - اشکال ابن تیمیه در ماجرای مبیت؛ - دیدگاه علامه طباطبایی در بیان سازگاری میان آگاهی نسبت به غیب و رفتار ظاهری؛ - جمع‌بندی در پاسخ‌های سید خراسانی نسبت به اشکال به هلاکت انداختن معصوم علیه السلام خود را در هلاکت؛ فصل هفتم: مسأله سهو نسبت به پیامبر اکرم صلى الله عليه وآله وسلم و امامان معصوم علیهم السلام مبحث اول: علت بحث در خصوص سهو پیامبر اکرم صلى الله عليه وآله وسلم و امامان معصوم علیهم السلام مبحث دوم: مراتب عصمت و مراحل آن مبحث سوم: عصمت و تطبیق آن در شریعت (مسأله سهو)

چکیده در قالب پی دی اف

اعتقاد به سریان کمالات وجودی از قبیل حیات، علم، قدرت، اراده ، تکلم .... در تمام مراتب هستی اعم از مادی و مجرد از اصول مسلم و پذیرفته شده در «حکمت متعالیه» است. در دوران معاصر، دانشمندان علوم تجربی با تحقیقات گسترده در مورد برخی مواد و اشیای ظاهرا بی جان مانند آب، وجود نوعی شعور و آگاهی را در آنها به اثبات رسانده اند، این در حالی است که قرن ها پیش اندیشمندان و حکمای مسلمان مانند صدرالمتألهین شیرازی با الهام از آیات نورانی قرآن کریم و با براهین عقلی به اثبات سریان علم و آگاهی در میان اشیای مادی پرداخته بودند، در قرآن کریم آیات فراوانی وجود دارد که بر وجود علم و شعور در همه اشیاء به خصوص اشیای مادی دلالت می کند مانند آیاتی که در آنها از تسبیح عمومی همه مخلوقات اعم از مادی و مجرد سخن به میان آمده است چرا که تسبیح فرع علم و شعور است و تا علم و شعور در کار نباشد آن هم محقق نمی شود.صدر المتألهین شیرازی نیز با استفاده از اصولی چون«شوق هیولی به صورت، اصالت ، بساطت، وحدت تشکیکی وجود، رابطه موجودات طبیعی با آثار و غایاتشان و اینکه همه مخلوقات مظاهرذات و مجالی صفات حضرت واجب تعالی هستند. به اثبات سریان علم و آگاهی در همه مراتب هستی به خصوص در اشیای مادی پرداخت.گر چه این مسئله یعنی مساوقت علم و وجود یکی از دیدگاههای فلسفی حکمت متعالیه است ولی به نظر می رسد که این نظریه با اصل تجرد علم و ادراک که مقبول صدر المتألهین است در تعارض آشکار قرار دارد و در نتیجه، این سوال پیش می آید که آیا اعتقاد به وجود نوعی ادراک در اجسام به معنای مادی بودن ادراک است؟ و اگر چنین نیست پس چگونه موجود مادی محض دارای علم و ادراک است؟ در این پژوهش تلاش می کنیم تحلیل فلسفی از اصل تجرد علم و اصل مساوقت وجود با علم به دست آوریم و سازگاری آن دو را با یکدیگر بررسی کنیم.

با مراجعه به آثار فلسفی ملاصدرا به نظر می‌رسد که وی در باب حقیقت علم دو دیدگاه به ظاهر متفاوت را بیان کرده‌است. گاهی حقیقت علم را حضور مجرد نزد مجرد بیان کرده‌است و گاهی نیز حقیقت علم را مساوق وجود گرفته‌است .در نگاه اول، با مبنا قرار دادن هر یک از این دو تعریف به نظر می‌رسد به نتایج فلسفی متفاوتی مخصوصا در سایر حوزه‌های تفکر فلسفی می‌رسیم، که در این خصوص می‌توان از مسأله «علم به مادیات» و «علم در مادیات» به عنوان نمونه نام برد. زیرا بر اساس تعریف اول همچنان که خود ملاصدرا نیز در مواضع مختلف به آن تصریح کرده است؛ اساسا مادهنه معلوم واقع می‌شود و نه می تواند عالم باشد، که بر این مسأله علاوه بر اشکالات فلسفی فوق، اشکالات کلامی دیگری نیز مترتب است. اما بر اساس دیدگاه دوم موجود مادی هم معلوم است و هم عالم، که به نظر می‌رسد این دیدگاه با اصول وجود محور ملاصدرا سازگاری بیشتری داشته ‌باشد. برای رفع ناسازگاری این دو دیدگاه راه‌حلهایی از سوی شارحان آثار ملاصدرا و پیروان مکتب حکمت متعالیه ارائه شده‌است که در این پاپان‌نامه مورد بررسی قرار گرفته و سپس سعی شده‌است با توجه مجدد به مبانی هستی شناختی ملاصدرا، راه‌حل‌های جدیدی نیز برای جمع میان دو دیدگاه مذکور ارائه شود. در پایان این تحقیق نیز سعی شده است نشان داده‌شود که کلید حل این مسأله کنار نهادن زبان ماهیت محور در بازخوانی دیدگاه ملاصدرا است. به نظر می‌رسد با بازتعریف مفاهیم فلسفی با زبان وجود محور در این خصوص، نه تنها اختلاف محتوایی میان این دو دیدگاه از میان برداشته می‌شود، بلکه می‌توان به سازگاری درونی نظام وجود محور او بیش از پیش اذعان نمود.