جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

كتاب «المدرسة القرآنیة» نوشته محمدرضا صدر، پيرامون برخى از موضوعات علوم قرآنى نوشته شده است. مؤلف كه از قرآن پژوهان و دانشمندان نامى و بزرگ مذهب تشيع مى‌ باشد مطالب را به صورت درس بيان نموده و سپس از طرف ناشر كتاب، جمع آورى و به صورت كتاب به چاپ رسيده است. موضوعات مورد بحث در كتاب را مى‌ توان در سه محور تفسير موضوعى و ترتيبى، سنت‌ هاى الهى و عناصر اجتماعى از نظر قرآن تقسيم بندى نمود.كه در قسمت اول به بيان جايگاه تفسير موضوعى و ترتيبى و تفاوت آن دو پرداخته و براى هر كدام فوائد و آثارى را بيان نموده است. در قسمت دوم سنت‌ هاى تاريخى را كه خداوند در قرآن بيان كرده و به صورت قانون مى‌ توان محسوب نمود، تشريح كرده است. در قسمت پايانى به توضيح عناصر تشكيل دهنده اجتماع پرداخته، رابطۀ هر كدام از آنها با يكديگر را از دو ديدگاه قرآنى و مادى‌ گرى بررسى نموده است.

انسان موجودی ذو ابعاد و ودیعه ای بی همتا در آفرینش است. و در کنار برخورداری از عقل و تمایل به مباحث برهانی، در عمق جان واجد خصیصه فطرت است که در صورت قرار گرفتن در مسیر صحیح و نزاهت از انحرافات فکری و عملی، حقیقت گرایی و حق جویی و تمایل به دین و خدا در او شکوفا می شود و از چاه طبیعت به افق اعلی می رسد. در این مقاله با توجه به برخی آیات قرآن، مفهوم فطرت، جایگاه آن در حیات اصیل انسانی و مختصات امور فطری بیان شده است. افزون بر آن، وجه امتیاز قرآن در تبیین فطرت و لوازم آن در مقاله نمایانده شده است.

نوشتار حاضر با بیان هدف و نحوه خلقت عالم و اینکه خداوند خالق عالم است نه فاعل عالم، توحید افعالی خداوند که به معنای نفی فاعلیت تام از ماسوی اله است را مورد بررسی قرار می دهد و بعد از تشریح این مساله که تنها موثر حقیقی در عالم خداوند است، به تبیین معنای قضا و قدر و نقش انسان در رخدادها و رویدادهای حادث در زندگی او می پردازد. در پایان نیز این نتیجه را به دست می دهد که حوادث عالم وجوب و حتمیت خود را از جانب خداوند و بر طبق قانون علیت دریافت نموده، هرگونه صدفه و اتفاقی منتفی است و از جمله عللی که در افعال انسان موثر است و در واقع مکمل تامیت انسان در افعالش می باشد، اختیاری است که طبق قضا و قدر الهی برای انسان حتمیت و وجوب یافته و انسان را قادر ساخته تا در طول تاثیر خداوند موثر در افعالش گردد؛ لذا نه جبری در کار است و نه اختیار مطلق.

استفاده از فناوری های جدید برای درمان ناباروری چالش هایی را در زمینه های مختلف مطرح کرده است. برخی از این چالش ها، اخلاقی است، برخی حقوقی و برخی دیگر عقیدتی. در این مقاله، یکی از چالش های عقیدتی استفاده از این فناوری ها - با عنوان درمان ناباروری و تعیین جنسیت جنین در چالش با حکمت و عدالت خداوند - بررسی شده است. توجه به نظام علی - معلولی حاکم بر عالم، نحوه تبیین عدالت و حکمت تکوینی خداوند متعال را مشخص می سازد، لذا آفرینش فرد عقیم در قالب این نظام، با عدالت و حکمت تکوینی خداوند منافاتی ندارد. البته شیوه رفتار با این گونه افراد در بحث عدل جزایی - با عنوان اعواض - مطرح می شود که خداوند این گونه نقایص را با اعطای پاداش ها یا تخفیف در عقاب ها جبران می کند. پی بردن به اسرار آفرینش و درمان برخی بیماری ها یا توانایی بر انجام برخی امور، مثل انتخاب جنسیت جنین، نه تنها مخل به نظام احسن نیست بلکه خود، نشان دهنده همین نظام احسن است؛ چرا که اگر این روابط در نظام کنونی پی ریزی نشده بود، هرگز راهی برای دست یابی به آن ها فراهم نمی شد. با شناخت نظام احسن و تبیین صحیح سنت حاکم بر آن، انتخاب جنسیت جنین و درمان های جدید ناباروری، نه تنها با عنوان دخالت در فعل خداوند و معارض با عدالت تکوینی خداوند مطرح نمی شود، بلکه قوام نظام احسن به تحقق چنین اموری خواهد بود.

جمال و جلال دو اصطلاح منحصر به فرد فلسفه و عرفان اسلامی است. اما نقش آنها در ساحت هنر سنتی، به ویژه نگارگری، آن چنان شگفت انگیز است که بدون بررسی کارکردشان، تبیین نگارگری چندان ممکن نیست. در نگارگری ایرانی، به ویژه نگاره های شاهنامه رشیدا، شخصیت های گوناگونی با ظرافت های خاص وجودی و بصری به تصویر کشیده شده اند. این ویژگی را می توان با عناوین ارزشی؛ موجودات خیر و شر، خیالی؛ موجودات اسطوره ای و واقعی، عرفانی؛ عاشق ها و معشوق ها، اجتماعی؛ شاهان و گدایان، و اهریمنی؛ دیوان و اژدهایان بررسی کرد. تمامی این موجودات ذیل جلوه های جمال و جلال قابل بررسی اند. اما این مقاله به موجودات اهریمنی می پردازد و اینکه چرا روح حاکم بر نگارگری و نگاره های شاهنامه رشیدا، زیبایی است، تا آنجا که اهریمن ها هم زیبا تصویر شده اند. خاستگاه نظری زیبایی شناختی را بایستی در جلوه های جمال و جلال جست وجو کرد. نگارگر ایرانی از نظرگاه جمال و زیبایی هیبت و جلال موجودات خوفناک را نگریسته و آنها را به تصویر کشیده است.

درباره تفسیر آیه شریفه 41 سوره حجر تاکنون تفسیر صحیحی از سوی مفسران ارائه نشده است و این آیه محل تشتت آرای مفسران است. منشا اساسی اختلافات مفسران فریقین در این آیه به چیستی تفسیر کلمات «هذا» و «علی» باز می گردد. در این مقاله ضمن ارائه قرائت های مختلف از این آیه و نقد و بررسی آنها، دیدگاه های چهارگانه مفسران نیز بررسی شده است که بسیاری از تفسیرهای ارائه شده نارسا و نادرست است. به نظر می رسد مفسرانی که مشار الیه «هذا» را «اخلاص ورزی» و یا «سنت الهی» دانسته اند و «علی» را به معنای «قضا و سنت الهی» تفسیر کرده اند، راه صواب را طی نموده اند.

امدادهای غیبی به عنوان یکی از سنت های مهم در قرآن کریم مطرح است. این سنت مبین آن است که اگر انسان از امدادهای عام الهی درست استفاده کند و قابلیت های معنوی را در خود تقویت نماید، بی گمان نظام علی و معلولی جهان نیز به حمایت او برمی خیزد و او را از پشتیبانی خاص خود بهره مند می سازد. بررسی آیات قرآن از این رویکرد نشان داده است که امدادهای غیبی را می توان به دو دسته عمده عوامل بیرونی و درونی تقسیم نمود که فرستادن لشکر الهی، انجام امور غیرممکن، حفظ و صیانت مومنین، افزایش نعمات دنیوی و حکومت دادن به صالحان از جمله موارد عوامل بیرونی اند. هم چنین هدایت بخشی و آرامش قلبی، اندک نمایی و ایجاد ترس و وحشت در دل دشمنان از جمله مصادیق عوامل درونی محسوب می شوند. این مقاله بر آن است تا با استناد به آیات قرآن و منابع تفسیری، مهم ترین شیوه های نزول این الطاف ویژه الهی بر مومنین را مورد واکاوی قرار دهد.

سنت‌های الهی قوانینی هستند که هیچ‌گونه تغییری در آن‌ها راه ندارد و براساس اراده الهی و در ارتباط با اعمال اختیاری انسان جاری می‌شوند. در این پژوهش با استفاده از آیات الهی، نگرشی نو به جریان سنت‌های الهی ناظر بر انحرافات اخلاقی صورت پذیرفته است. به صورتی که جریان آن‌ها در سه مرحله: شروع، تداوم و سرانجام، انحرافات اخلاقی را تبیین می‌کند./ این‌ سنت‌ها در هر یک از مقاطع سه‌گانه، ممکن است در زندگی فردی و یا اجتماعی انسان جاری ‌شوند و او می‌تواند با استفاده از شناخت سنت‌های هر مرحله، از جریان سنت‌هایی که دارای آثار سوء هستند جلوگیری کند./ در این پژوهش شناخت سنت‌های الهی ناظر به انحرافات اخلاقی دنبال می‌شود که می‌توان با شناخت آن‌ها به رابطه میان انحرافات اخلاقی و سنت الهی پی برد، همچنین تقسیم‌بندی جدید در این سنت‌ها که شامل شروع و تداوم و سرانجام انحرافات است، ارائه می‌شود که آگاهی دقیق‌تری به انسان می‌دهد و از سویی دیگر، بازدارندگی علم به سنت ناظر به انحرافات اخلاقی موجب می‌شود برای جلوگیری از محقق شدن آن از انحرافات اخلاقی اجتناب ورزد./ نگارنده این کتاب را در یک پیشگفتار و چهاربخش با عنوان‌های: سنت الهی مفهوم، ویژگی‌ها و اقسام، سنت‌های الهی ناظر یه شروع انحرافات اخلاقی، سنت‌های الهی ناظر به تداوم انحراف اخلاقی، سنت‌های الهی ناظر به سرانجام انحرافات اخلاقی و نتیجه‌گیری تقسیم بندی کرده است./ در این کتاب به ویژگی‌های سنت‌های الهی پرداخته که می‌توان به مهم‌ترین آن‌ها، یعنی مطابق بودن با اصل علیت اشاره کرد که در این صورت دارای آثار گسترده خواهند بود و در مورد سنت‌های الهی، تقسیم‌بندی مختلفی بیان شده است که در میان آن‌ها سنت‌هایی مورد نظر است که ارتباط با اعمال اختیاری انسان دارند و به عبارتی دیگر؛ در حوزه اعمال اختیاری انسان هستند و انسان می‌تواند با اعمال خود جلوی جاری شدن آنها را بگیرد. برخی از این سنت‌ها در مورد شروع انحراف اخلاقی و برخی دیگر در تدوام انحراف اخلاقی و برخی دیگر در مورد سرانجام انحرافت اخلاقی هستند، همچنین جبران این سنت‌ها در هریک از مراحل ذکر شده، هر دو بخش زندگی فردی و اجتماعی را شامل می‌شوند./ جاری شدن سنت‌های الهی در دو بخش فردی و اجتماعی: سنت‌های الهی در مورد شروع انحرافات اخلاقی در دو بخش فردی و اجتماعی جاری هستند. در این مرحله برخی از سنت‌های الهی زمینه را برای انتخاب و اختیار انسان فراهم می‌کنند. مانند سنت امداد و اختیار و برخی راهی را که می‌خواهد در پیش بگیرد برای او روشن می‌کنند مانند سنت هدایت الهی، به شکلی که ضرر پیمودن چنین راهی را به او گوشزد می‌کنند./ در ادامه نویسنده این کتاب به برخی دیگر از سنت‌های الهی در مورد تداوم انحرافات اخلاقی اشاره می‌کند، این سنت الهی نیز در دو بخش فردی و اجتماعی زندگی انسان جاری هست با توجه به این که در این مرحله زندگی انسان ممکن است امید به بازگشت از انحراف وجود داشته باشد و یا اینکه دیگر امیدی به بازگشت آنها نیست، این مرحله نیز به دو دسته تقسیم می‌شوند: برخی از آن‌ها در زمانی جاری می‌شوند که امید به بازگشت هست، مانند سنت توبه، یا گرفتاری تنبیهی و بعضی از آنها در زمانی است که امیدی به بازگشت نیست، مانند سنت استدراج./ برخی سنت‌های الهی حالت بازگردانندگی دارند: سنت‌های الهی در این مرحله و در جایی که امید به بازگشت باشد، بیشتر حالت بازگردانندگی دارند و جاری شدن آنها برای به سختی افتادن انسان منحرف است تا از انحراف خود دست برداشته، به سوی خداوند برگردد، اما درجایی که دیگر امیدی به بازگشت آنها نباشد، در این مرحله بعضی از سنت‌های الهی در اجتماع جاری می‌شوند مانند سنت رهبران باطل./ برخی از سنت‌های الهی در مورد سرانجام انحراف اخلاقی هستند و سبب از بین رفتن زندگی انسان منحرف می‌شوند. این سنت‌ها نیز زندگی فردی و یا اجتماعی را شامل می‌شوند. سنت‌هایی که در مورد سرانجام است، هم در دنیا جای می‌شوند و هم در آخرت؛ بعضی از آنها در دنیا حالتی را برای انسان ایجاد می‌کنند که دارای عذاب است و به هلاکت منجر می‌شوند، مانند مسخ به ثبوتی که بین عذاب و هلاکت فاصله است، اما بعضی از آن‌ها جاری شدنشان همراه با هلاکت است، و بین عذاب و هلاکت آن‌ها فاصله نیست، مانند غرق شدن، یا نازل شدن عذاب آسمانی. جریان انها در اخرت به معنای این است که آخرت ظرف تحقق آنها است./ عذاب منحرفان در آخرت، فرد و اجتماع است و اجتماع در آخرت به معنای لغوی آن است، یعنی درکنار هم بودن بدون اینکه نسبت به یکدیگر تأثیر و تأثر اجتماعی داشته باشند و معنای عذاب اجتماعی اخروی این که فرد در مقابل انحراف اجتماع نیز معذب است، یعنی هر فرد دارای دو عذاب فردی و اجتماعی است./ کتاب «سنت‌های الهی و انحرافات اخلاقی» اثر سجاد عرفان در 375 صفحه، با شمارگان 500 نسخه و به قیمت 47 هزار تومان با همکاری انتشارات بوستان کتاب، منتشر و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.

این تحقیق در تلاش است تا با بررسی اجمالی موضوعات مختلف کلامی و فلسفی که با علیت رابطه‏ای مستقیم دارند، دایره بسیار گسترده این بحث را روشن کند تا در پرتو آن به اهمیت شگرف بحث علیت برسیم. روشن است که از یک سو میان مسأله علیت با مسائل کلامی‏ مانند اراده الهی، اختیار انسان و اعجاز و از سوی دیگر میان آن و برخی مسائل فلسفی و عرفانی چون قاعده الواحد و وحدت وجود، ارتباطی وثیق وجود دارد لذا شایسته است که به بحث علیت نگاهی ویژه شود تا با فهم دقیق مسئله علیت و ضرورت علی، دشواری و نکات مبهم بسیاری از این موضوعات آشکار شده و سوالات و شبهات فراوانی پیرامون آنها از میان برداشته شود.