جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفهوم ایمان، یکی از محوری‌ترین مفاهیم در حوزه دین و تفکر به حساب می‌آید. به گونه‌ایی که نادیده گرفتن نقش بنیادین آن در شکل گیری باور دینی غیر ممکن است. فهم ماهیت ایمان چه در حوزه‌ی اسلام و چه در حوزه‌ی مسیحیت از دیرباز مورد توجه قرار داشته است و نظرات گوناگونی در باب آن ارائه شده است. مقایسه و تطبیق این دیدگاهها و بررسی آن‌ها می‌تواند به روشنگری در باب ایمان کمک کند. در این جستار ماهیت ایمان از دیدگاه آقای جوادی آملی، از حوزه ی اسلامی و پل تیلیش از حوزه ی مسیحیت بررسی و مقایسه می‌شود. آقای جوادی آملی ایمان را از سنخ اعتقاد و باور قلبی می‌داند که از هر گونه شک و ریبی در امان باشد و عمل به لوازم آن ضروری است. ایمان به اعتقاد وی مبتنی بر علم حصولی و علم حضوری می‌باشد. در حالیکه تیلیش، ایمان را از سنخ اعتقاد و باور نمی‌داند. او تعبیر جالبی از ایمان دارد. ایمان به اعتقاد او دلبستگی نهایی انسان به نامتناهی می‌باشد. این دلبستگی همواره قرین با «شک» است. به اعتقاد تیلیش آنچه که موجب پذیرش شک در ایمان می‌شود وجود عنصر «شجاعت» است که خود از لوازم ایمان پویا است. بنابراین طبق دیدگاه آقای جوادی آملی، ایمان از سنخ «باور» متمکن در قلب و یک عمل قلبی خواهد بود در صورتیکه به اعتقاد تیلیش، ایمان محوری ترین عمل ذهن است. هر دو فیلسوف میان ایمان و عقل تعارضی قائل نیستند و به اعتقاد هر دو، متعلق ایمان امری عینی و خارجی است. آقای جوادی آملی، ایمان را در آغاز امری غیر ارادی و در ادامه کاملا ارادی می‌دانند ولی تیلیش، قائل به ارادی بودن ایمان در آغاز و غیرارادی بودن آن در نهایت است.

در تحقیق حاضر مقایسه‌ای بین کانت و ابن سینا در زمینه قضایای جدلی الطرفینی صورت گرفته است. پرسشهای تحقیق: چرا در عین حال که بوعلی و کانت هر دو برخی از کسایل فلسفه را جدل الطرفینی اراده داده‌اند. روش تحقیق: تحلیلی. یافته‌های تحقیق: در واقع موضع این دو فیلسوف نسبت به این مساله متفاوا است چرا که منظور کانت از قضایای جدل الطرفینی با منظور ابن سینا کتفاوت است. کانت پیدایش تعارضات را در اثر استفاده نابجای مقولات فاهمه در عرصه ما بعد الطبیعه می داند در حالیکه بوعلی آنرا نوع خاصی مغالطه فلسفی - منطقی می شمارد که با رفع مغالطه می توان تفکر کیهانشناسی را پیش برد. نتیجه‌گیری و پیشنهادات: با توجه به زمینه فرهنگی متفاوتی که کانت و ابن سینا در آن می زیسته‌اند نوع نگاه این دو فیلسوف به بحث قضایای جدل الطرفینی کاملا متفاوت است دیدگاه را باید در ظرف فرهنگی که آنها در آن حیات داشته‌اند نگریست.

موضوعی که به آن می‌پردازیم، از آن دست موضوع‌هایی است که به همراه خود، پاسخ مسائل دیگری را نیز در فلسفه کانت به همراه دارد؛ زیرا اخلاق یکی از مهم‌ترین مباحثی است که اندیشه کانت را متوجه خود ساخته و باعث جهت دادن به دیگر نظریه‌های او شده است. با جویا شدن از تأثیرهای مسیحیت بر اخلاق کانت، می‌توانیم به این نکته نیز پی ببریم، که او تا چه اندازه تلاش کرده است تفکرات خود را در چهارچوب این دین جای دهد، و همچنین درمی‌یابیم، کانت با کمک گرفتن از این آیین، توانسته چه زمینه‌هایی را برای بحث در اخلاقش باز کند. به همین منظور ما در قدم اول، به اصلی‌ترین منبع دین مسیحی، یعنی، کتاب مقدس (عهد جدید) و آثار کانت درباره اخلاق رجوع می‌کنیم. ما نشان می‌دهیم مذهب پروتستان بود که باعث شد اخلاق یکی از اصلی‌ترین بحث‌های کانت شود. شاید بتوان مدعی شد که اگر مسیحیتی وجود نداشت، کانتی هم با چنین نظریه‌های اخلاقی‌ای وجود نداشت. همچنین، در این پژوهش نشان داده‌ایم که کانت در صورت‌بندی قواعد اخلاقی خود، با استفاده از باور به خدا به‌مثابه انگیزه‌ای قدرتمند برای فعل اخلاقی و... متأثر از آموزه‌های مسیحیت بوده است.

در جامعه قالب‌های هنجارهای برای رفتارهای انسان‌ها تعریف شده ‌است. اخلاق یکی از آن قالب‌های هنجاری است. تبیین ارتباط میان دین و اخلاق در واقع به معنای تبیین حوزه‌‌ای به نام اخلاق دینی است. بررسی حوزه اخلاق دینی در بحث ما متمرکز بر دو فیلوسوف غرب یعنی ایمائول کانت و فردریش نیچه بود. دلیل انتخاب این دو فیلسوف برای مقایسه، نقدهایی بود که به هنجارهای مسیحی حاکم بر جامعه خود می¬کردند. در این نقدها ما با شباهت¬ها و تفاوت¬هایی در دیدگاه این دو فیلسوف مواجه شدیم. مداقه در اخلاقی دینی و تبیین دقیق رابطه میان دین و اخلاق، یکی از ضرورت‌ها نظری جامعه امروز ماست. هنوز جامعه ایرانی به عنوان یک جامعه دین‌دار و البته سنتی محسوب می‌شود و وظیفه متفکرین و نظریه‌پردازان اخلاق بر این است که آشفتگی حاکم بر رابطه بین اخلاق، دین و رویه‌های سنتی را در جامعه ایرانی روشن کنند. در این مسیر تجربه غربیان و تلاش‌های آنها برای تبیین این رابطه بسیار مفید خواهد بود. لذا این پژوهش تلاش کرد با روشن‌تر کردن نظرات کانت و نیچه، مسیری را برای بحث‌های آتی در ارتباط با اخلاق دینی در کشور ایران باز کند. پژوهش به شکل تحلیلی-انتقادی انجام شد. با توجه به اینکه هر تحلیل مستلزم توصیف دقیق نیز بود، بنابراین بخشی از کار به توصیف دیدگاه‌های کانت و نیچه اختصاص یافت. در ادامه این توصیف، رویکرد آنها به اخلاق دینی تحلیل شد و نشان داده شد که ریشه دیدگاه‌های این دو فیلسوف چه بودند. در پایان هم به بررسی انتقادی و همزمان نظرات هر دو پرداخته شد. روش کار ترکیبی از توصیف، تحلیل و با محوریت رویکرد انتقادی بود. نتایج نشان داد کانت تلاش می کرد که چهار نگره اصلی ایمان مسیحی را مستدل کند، تفسیر خود را از دین اخلاقی ارائه دهد. کانت بر این عقیده بود که قواعد اخلاقی به نوعی تضمین‌کننده و توجیه کننده ایمان هستند. نیچه بر این باور بود که هر نظام اخلاقی دربردارنده دو جز توصیفی و هنجاری است. در جنبه توصیفی، نظام‌های اخلاقی پیش‌فرض‌های خاصی در ارتباط با نوع انسان خواهند داشت، به این معنا که انسان چگونه موجودی است و البته برخی دیدگاه‌های متا فیزیکی نیز در این حوزه مطرح می شود. همچنین در جنبه هنجاری، هر سیستم اخلاقی خواهد کوشید منافع بخشی از مردم را عمدتا با تحمیل هزینه بر بخش دیگری از مردم تامین کند و در نگاه او در دین مسیحیت ضعفا، اقویا را به بند می‌کشیند.

پل تیلیش(1886-1965)از جمله متألهانی است که رویکرد های پیشین در سنت مسیحی را بر نتافت و به سمت نوعی سازگاری و همبستگی میان حوزه های فرهنگ و دین شتافت. یکی از مهمترین جنبه های مطالعه در حوزه فرهنگ ، بررسی نسبت میان دین وهنر است؛امری که امکان برقراری چنین نسبتی را میان دین و هنر برقرار می کند، در دل تعریف خاص تیلیش و تفسیر مجدد وی از هر دوی این مفاهیم نهفته است.دین دغدغه ی غایی نسبت به مسئله غایی ما است و دربردارنده ی معنای دینی است. با تحلیل هنر و اثر هنری درمیابیم که هنر در کنار موضوع وشکل، دربردارنده ی سبک است. سبک به عنوان مهمترین عنصر هر اثر هنری،آنجا که از صورت صرف بودن فراروی می کند و سبک ازبین برنده ی سبک خود می گردد، به وسیله ی عنصر بیانی مستقیمأ بیانگر امر غایی و دغدغه وجودی هنرمند است.از این جهت سبک اکسپرسیونیسم به دلیل قابلیت های مورداشاره و ماهیت پروتستانی اش در قرن بیستم ، مرکز توجه تیلیش قرارمی گیرد. بدین نحو هنر، به عنوان صورت دین به بیان دغدغه وجودی و پرسش های بنیادین بشری می‌پردازد و دین به‌عنوان جوهر و معنای هنر از طریق نمادها به پرسش های بنیادین پاسخ می دهد. درنتیجه اگر هنر به بیان دغدغه غایی نپردازد و در خدمت دین نباشد ،اصالت هنری خویش را ازدست می دهد. در نهایت می وان نسبت میان دین وهنر را در قالب پاسخ و پرسش ،پیام و موقعیت ،جوهر(معنا) و صورت، پروتستانتیسم و اکسپرسیونیسم بیان کرد.