جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شروط ضمن عقد در قراردادها یکی از مهم ترین موضوع های حقوق قراردادها و در واقع تبلور اصل حاکمیت اراده در قراردادهاست. یکی از شروط ضمن عقد شرط فعل می باشد که به دو صورت مثبت و منفی از یک طرف و فعل مادی و حقوقی از طرف دیگر در قراردادها درج می شود که اثر آن بر حسب مورد، تعهد و التزام به انجام یک فعل یا خودداری از انجام آن می باشد. قانون گذار در قانون مدنی به شرط فعل مثبت و منفی در مواد 234 و 237 تصریح نموده ولی به شرط فعل مادی و حقوقی تصریح نکرده است. همچنین در مواد 237 تا 239 ق.م. ضمانت اجرای تخلف از شرط فعل مثبت و منفی را بیان نموده است که ظاهر آن حکایت از عدم فرق ضمانت اجرای آن دو دارد. در این مقاله سعی شده است به این سؤال پاسخ داده شود که آیا ضمانت اجرای تخلف از شرطِ ترک فعل حقوقی (شرط فعل حقوقی منفی) همان ضمانت اجرای تخلف از شرط فعل مثبت می باشد که قانون گذار در مواد 237 تا 239 مقرر نموده است یا باید در پی ضمانت اجرای دیگری بود. برای پاسخ به مسئلۀ فوق ابتدا سعی شده است موضوع از دیدگاه قانون گذار با توجه به مصداق های شرط ترک فعل حقوقی در قانون مدنی، و سپس از دیدگاه فقهای امامیه و حقوق دانان و رویۀ قضایی مورد بررسی قرار گیرد و در نهایت به نظریۀ مورد نظر و دلایل آن که عبارت از حق فسخ مشروط له و حق مطالبۀ خسارت است، اشاره شده که متفاوت از ضمانت اجرای تخلف از شرط فعل مثبت است.

لفظ (غنا) در آیات قرآن استفاده نشده و امرو نهی خاصی صریحا بدان تعلق نگرفته است بلکه تمسک کنندگان به آیات، آنها را به واسطه دلایل خارجی همچون احادیث وارده، دلیل بر حرمت گرفته اند. در این آیات الفاظی نظیر «قول زور» و «باطل» و «لهو الحدیث» آمده است، که برخی آنها را «غنا» معنا کرده اند. در باب غنا و موسیقی، آیات و احادیثی دال بر حرمت و حلیت وجود دارند که هیچ یک توانایی اثبات حکم مطلق غنا را نداشته و وافی به مقصود قایلان به حرمت مطلق یا حلیت مطلق نیست. نتیجه این بررسی کوتاه چنین است که غنای شهوانی و فسادانگیز حرام و غیر آن حلال و مباح است، از این رو معنای غنای حرام در آواز لهوی و مفسده انگیز متعین می گردد.

چکیدهشناخت‌ زمینه‌های پیدایش و پیامدهای هر پدیده منفی، یکی از کارآمدترین اقدامات برای جلوگیری از بروز آن‌ می‌باشد؛ اصولاً پیشگیری از وقوع یک پدیده‌ی مخرّب و آسیب‌زا بدون در اختیار داشتن تصویری دقیق از زمینه‌ها و بسترهای پیدایش آن ممکن نخواهد بود. همچنان‌که، آگاهی و شناخت پیامدها و عوارض منفی لغزیدن در ورطه‌ی هر انحراف نیز می‌تواند با هشدار نسبت به عواقب زیان‌بار انجام آن، به نوبه‌ی خود نقش موثّری در پیشگیری و بازدارندگی از انجام آن داشته باشد. از این‌رو، در پژوهش حاضر تلاش شده است با تأمّل و تتبّع در آموزه‌های قرآن کریم و سیره‌ی اهل بیت?، بارزترین زمینه‌ها و بسترهای پیدایش حق‌ستیزی و آثار و پیامدهای منفی آن، مورد بررسی و تبیین قرار گیرد. آن‌چه که پیرامون این مسئله در آموزه‌های وحیانی دین اسلام آمده است گویای این مهم می‌باشد که آدمی علی‌رغم فطرت حق‌گرای خویش، به سبب وجود عوامل کششی و زمینه‌هایی از جمله: جهل و نادانی، شخصیت‌پرستی، سنّت‌گرایی و تعصّب‌های جاهلانه به ستیز با حق تمایل پیدا می‌کند. سپس، با به‌کارگیری روش‌ها و شیوه‌هایی در دو حوزه‌ی روش‌های مستقیم(مبارزه با حقِّ محض) و روش‌های غیر مستقیم(ستیز با با جبهه‌ی حامیان حق) به مبارزه با آن می‌پردازد. ضمن این‌که، این نوع موضعگیری و مقابلهبا حق، آثار و پیامدهایی مخرّب و جبران‌ناپذیری در زندگی دنیوی و اخروی بشر به‌دنبال دارد. که در بُعد زندگی دنیوی می‌توان به: ولایت و سرپرستی طاغوت، ذلّت و خواری، هلاکت و نابودی. و در حیات اخروی نیز: حبط عمل، حسرت و ندامت و ابتلای به عذاب و مکافات را برای حق‌ستیزان در پی خواهد داشت.

باطل و مبطل بودن شرط خلاف مقتضای عقد در میان فقها و حقوقدانان مورد اتفاق است. قانون مدنی این نظر مورد اتفاق را پذیرفته است. با این حال مبنا یا دلیل بطلان این شرط از مسایل مورد اختلاف است. به طور سنتی اجماع، انصراف ادله لزوم وفا به شرط، مخالفت با کتاب و سنت، استلزام فساد عقد و ملازمه عدم شرط با وجود آن از دلایل و مبانی بطلان مقتضای عقد به شمار می آیند. مبانی مزبور هیچکدام در مقام نقد و تحلیل مصون از ایراد و انتقاد نیستند. به نظر می رسد تحلیل منطقی مساله تحلیل دو فقیه متاخر محقق اصفهانی و محقق ایروانی باشد. ازنظر این دو فقیه محقق در فرض شرط مخالف مقتضای عقد دو قصد متنافی در آن واحد وجود دارند و چون تعلق دو قصد متنافی در آن واحد محال است اساسا شرط و عقد تحقق خارجی پیدا نمی کنند. این مقاله پس از معرفی راههای شناخت مقتضای عقد، صور منافات شرط با اقتضای عقد و مبانی بطلان مورد بحث، در نهایت به ترجیح و تقویت نظریه محقق اصفهانی و محقق ایروانی می پردازد.

نکاح در فقه اسلامی یکی از مقاصد اصلی شریعت است که به منظور حفظ نسل بشر وضع شده و زمانی صحیح به شمار می‌آید که ارکان و شروط شرعی را دارا باشد و بنا‌براین در صورتی که یکی از ارکان خود را نداشته باشد فاسد است و کلمه فاسد در برگیرنده همه نکاحهای فاسد و باطل می‌شود. اما فقهاء علل و اسباب فساد و بطلان نکاح را به طور دقیق تبیین نکرده و بیشتر به طرح شاهد فقهی برای فساد و بطلان پرداخته‌اند. دیگر اینکه در هنگام تبیین فساد و بطلان، آثار و پیامدهای آن دو در فقه مذاهب اسلامی از این جهت که یکسان است یا با هم متفاوت است روشن نشده که این خود به ابهام در ماهیت فساد و بطلان در مبحث نکاح و آثار و پیامدهای آن افزوده است. این سوال مطرح می شود که نکاح فاسد کدام است و نکاح به وسیله چه عوامل و اسبابی فاسد می‌گردد که در این پژوهش سعی بر این است به اشکالات مطرح شده پاسخ و پیامدهای آن در مذاهب اربعه به صورت شفاف تبیین شود نکاح‌های فاسد در تقسیم بندی که معیار آن حد یا مهر باشد به دو نوع فاسد و باطل تقسیم . به گونه‌ای که اگر بر اساس عقد نکاح فاسدی آمیزش انجام شود یا مهر بر مرد واجب می شود یا حد بر کسی که به حرمت آگاهی داشته است یعنی اگر زن به حرمت جاهل باشد برای مرد حد و برای زن مهر است و اگر مرد جاهل باشد حد بر زن واجب و مهری هم نخواهد داشت، اگر هردوی آنها به حرمت آگاه باشند حد بر هر دوی آنها واجب است .نکاح‌های فاسدی که در صورت علم به حرمت و آمیزش موجب واجب شدن حد می‌شوند، در مذاهب فرق می کند همان گونه که در فصل سوم در بحث حکم نکاح فاسد دیده شد: برای مثال حنابله نکاح‌های که بر بطلان آنها اجماع وجود داشته باشد را باطل می دانندو در صورت علم به حرمت در این دست از نکاح‌ها و آمیزش در آنها حد واجب می‌شود .به نظر می آید که همین رأی مذهب حنابله راجح باشد چون در این حالت دیگر تتبع رخص جای نخواهد داشت که بتوان رأی آسان را پذیرفت و به آن عمل کرد. البته در فصل سوم دلایل فقهاء برای بیشتر واجب شدن مهر در نکاح‌های فاسد به جای حد، دیده شد و نظر و دیدگاه شاطبی در این باره بسیار عالمانه و حکیمانه است آنجا که مفاسد را با هم می سنجد و مفسده ای کوچکتر را به حال جامعه بهتر می بیند بر اساس این قاعده: یدفع أشد الضررین بتحمل أخفها . بنا بر این دستکاری نکردن خانه کعبه بر اساس آنچه که ابراهیم علیه السلام ساخته است به خاطر ایجاد نشدن فتنه توسط تازه مسلمانها بسی بهتر است. در نکاح های فاسد هم واجب شدن مهر به جای حد و به تبع آن الحاق نسب به پدر بسیار بهتر و خوشایند‌تر از این است که حد اجراء شود و هیچ اثری بر آن مترتب نشود. خداوند در مورد اجرای حد زنا بیشترین احتیاط را ذکر کرده است آنجا که چهار شاهد مرد را برای اثبات آن لازم می‌داند. یکی از دلایل این امر پوشیده ماندن زنا است چون که اگر سه مرد هم با هم آن را ببینند نمی‌توانند آن را ثابت کنند و اگر هم بخواهند آن را بیان کنند حد قذف بر آنان اجراء خواهد شد:{وَالَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ ثُمَّ لَمْ یَأْتُوا بِأَرْبَعَهِ شُهَدَاءَ فَاجْلِدُوهُمْ ثَمَانِینَ جَلْدَهً وَلَا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهَادَهً أَبَدًا وَأُولَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ}.(سوره نور، آیه 4). « کسانی که به زنان پاکدامن نسبت زنا می‌دهند، سپس چهار گواه بر ادعای خود، حاضر نمی‌آورند، بدیشان هشتاد تازیانه بزنید، و هرگز گواهی دادن آنان را در طول عمر بر هیچ کاری نپذیرید، و چنین کسانی فاسق و متمرد از فرمان خدا هستند».بنابراین اگر عقد نکاح فاسدی صورت بگیرد آسان گیری در مورد آن در صورت آمیزش برای اجرای حد به گونه ای که بسیار هم ناخوشایند نباشد ( به عنوان مثال نکاح مادر و خواهر و آمیزش با آنها بر اساس عقد هیچ توجیه منطقی در صورت علم به حرمت ندارد)، باید وجود داشته باشد.

انسان برای زندگی سعادت‏مندانه نیازمند تشخیص خوب و بد، درست و نادرست، صلاح و فساد و به طور کلی حقّ و باطل است و برای رسیدن به این تشخیص نیاز به معیارهایی دارد، تا بتواند با استفاده از آنها و سنجیدن افکار و عقاید و عملکرد خود، نسبت به آن معیارها، به حقّ یا باطل بودن آنها پی ببرد.قرآن کریم، کلام حقّ و منشوری کامل و جامع برای زندگی سعادتمندانه انسان است، که معیارهای تمییز حقّ و باطل را به روشنی برای انسان معرفی نموده است. در نهج البلاغه نیز، همچون قرآن کریم، موضوع شناخت حقّ و باطل، از جایگاه مهمی برخوردار بوده، معیارهای شناخت حقّ و باطل معرفی، و نقش و جایگاه این معیارها تبیین شده است.معیارهای شناخت حقّ و باطل، هم از نظر قرآن و هم از دیدگاه نهج البلاغه، شامل دو دسته معیارهای درونی و بیرونی است که در روایات هم از آن دو حجّت با عناوین رسول باطنی و رسول ظاهری یاد شده است.عقل، یکی از معیارهای شناخت حقّ و باطل است که انسان را در تشخیص میان حقّ و باطل، یاری می‌کند. عقل، همواره پیرو حقّ بوده و همچون منبع نور، مسیر زندگی را برای انسان روشن می‌کند. لذا، انسان با استفاده از قوّه خرد و خردورزی می‌تواند از افتادن در خطا و اشتباه مصون بماند.دومین معیاری که قرآن کریم و همچنین نهج البلاغه، به عنوان معیار شناخت، معرفی می‌کنند، وحی به انبیاء است. کتب آسمانی، به ویژه قرآن کریم، چون از سوی حقّ تعالی و سخن خدا هستند، جز حقیقت محض نمی‌توانند باشند. از این رو، قرآن کریم و کتب آسمانی پیامبران پیشین، معیار شناخت حقّ و تمییز آن از باطل هستند.سومین معیار شناخت حقّ و باطل، که در قرآن و نهج البلاغه، معرفی شده است، سنّت پیامبر اکرم(ص) و سیره ائمه اطهار(ع) است که در عصر حاضر، تنها از طریق احادیث قطعی الصدور، قابل دسترسی است.

چکیده:حق از جمله واژگانی است که در حوزه‌های گوناگونی مطرح می‌شود و در بحث از آن، می‌توان مسائل مختلفی را مورد نظر قرار داد. از آنجا که انسان به اقتضای حکمت خداوند موجودی بالفطره حقگراست و باید با گرایش ذاتی به عدالت، راه خویش را به سوی حق از میان راه های باطل بیابد، از این رو همواره رویدادهای پیرامون خویش را به حق و باطل تقسیم کرده، آنها را مطابق جهان بینی خود تفسیر نموده است زیرا حق، کمالی است که هر انسان سالمی به سوی آن گرایش دارد و از نقیض آن یعنی باطل می گریزد. آنچه در این مسیر ضروری می نماید، شناخت حق و باطل است، زیرا درگیری میان حق و باطل خواه درحوزه حیات فردی و خواه در حوزه حیات اجتماعی انسان، از همان آغاز موجودیت او برقرار بوده است از این رو لازم است معیارهایی در اختیار او گذاشته شود تا به کمک آنها بتواند به راحتی حق را بشناسد و باطل حق نما را نیز تمیز دهد. با مراجعه به خطبه ها، نامه ها و حکمت های امام علی علیه السلام در مجموعه نفیس نهج البلاغه به خوبی می توان دریافت که حق و باطل به عنوان دو مبحث کلیدی در این مجموعه مطرح گردیده و به شرح و بسط شاخصه ها و سایر نکات ضروری درباره آن ها پرداخته شده است. به عبارت دیگر حق از اساسی ترین و کاربردی ترین مفاهیم نهج البلاغه و از واژگان بسیطی است که گسترده ترین مصادیق را دارد و موضوعات کلیدی بسیاری در خصوص آن مطرح گردیده است به طوری که شناخت جامع ویژگی ها، ابعاد و مصادیق حق و همچنین شناخت و خصائص باطل و موانع حق بر اساس مستندات موجود در مجموعه شریف نهج البلاغه، کمک فراوانی در برخورد با مصادیق حق و باطل به منظور تشخیص جایگاه سقیم از صحیح خواهد داشت. این نوشتار معیار های شناخت حق و باطل را براساس تعاریف عرضه شده در گفتارهای امام علی علیه السلام و آن هم در مجموعه گرانسنگ نهج البلاغه بیان می نماید و نتیجه می گیرد که اصلی ترین مبانی و معیار های شناخت حق از باطل، «قرآن»، «اهل بیت علیهم السلام»، «فطرت» و «عقلانیت» است که با تمسک به آن ها می توان رهیافتی صحیح و البته دقیق از مکاتب مختلف بشری به دست آورد.کلید واژه:امام علی(علیه السلام)، حق، باطل، فتنه، فطرت

همه هستی بر حق بنا شده و در هیچ گوشه آن انحراف و سستی دیده نمی‌شود «ما خلق‌الله‌السّموات والارض و ما بینهما إلاّ باالحق» و همه چیز مظهر و جلو‌ای از حق او است «إنّ فی خلق‌السّموات والارض واختلاف‌اللّیل والنّهار...لآیات لقوم یعقلون» اما این پدیده ناب هستی «حق» مثل بقیه امور این عالم دنیا از گزند حوادث مصون نمانده و باطل یعنی پوچی هر از چند گاهی چنان میدان گرفته که گویی حق وجود ندارد هر چه است باطل است و تبیین اهتمام ما در این پژوهش بر همین نکته است تا پرسش اساسی این موضوع مهم بیان گردد. پرسشهایی مانند: معیار شناخت حق و باطل و ویژگی‌های حق و باطل و از این جهت که در دنیای انسان همواره و یا اکثر مواقع، دولت باطل حاکم است درحالیکه آیات و روایات از ناپایداری باطل سخن می‌گویند. ولی باید گفت جولان باطل تنها در پوشش حق است، اگر حق از باطل گرفته شود، باطل نخواهد ماند.این مجموعه از پنج فصل گردآوری شده، فصل اول کلیات مسأله فصل دوم ویژگی‌های حق و باطل، همچون بقای حق و نابودی باطل، اصالت حق و تبعی بودن باطل و... فصل سوم به آثار حق و موانع حق و باطل، همچون رشد و سودمندی و منبع خیرات بودن حق و موانع پذیرش آن، جهل، غفلت، رفاه‌طلبی و...پرداخته شده، فصل چهارم مثالهای مطرح در قرآن در خصوص حق و باطل چون آیه17 سوره رعد «أنزل من‌السّماء ماءً فسالت أودیه بقدرها فاحتمل‌السّیل زبداً رابیاً...کذالک یضرب‌الله‌الحق والباطل...» و چند نمونه دیگر آن مطرح گشته است.در فصل پنجم مصادیق روشن حق و باطل، همچون وجود حق تعالی، کتب آسمانی، معجزه، و باطلها همچون وسوسه، ظلم، شرک و...پرداخته شده است و در پایان جمع‌بندی ذکر شده است.در این مجموعه اشاره گذرا به مسأله حق و باطل شده تا هر چه بیشتر رهروان حق با مظاهر زیبایی حق آشنا شوند و چهره زشت باطل را که خود را در لباس حق پنهان کرده است بشناسند و به دام آن گرفتار نشوند. به امید پیروزی حق بر باطل

از آنجائی که ایمان بر پایه و ارکان تولی و تبری پی‌ریزی شده،لذا تبری یک مبناءزیر بنائی می باشد، واز اهمیت خاصی در نزد مسلمانان بخصوص متکلمان و مفسران برخوردار می‌باشد بنابراین در این رساله سعی شدهبه جایگاه تبری از دیدگاه مفسران و متکلمان با استفاده از کتب تفسیری و کلامیدر چهار محور اساسی بحث شود: در محور اول به معنای لغوی و اصطلاحی تبری از دیدگاه مفسران و متکلمان پرداخته شده است و همچنین به اقسام تبری پرداخته شده ومفهوم صحیح تبری از مفهوم غلط و انحرافی آن تمایز داده شده است و در تمایز بین تبری ممدوح از مذموم به دو طریق مفهوم کلی و مصداقی سخن گفته شده استو در مورد ذاتی و عرضی بحث شده ودر محور دوم در مورد اینکه آیا تبری احساس مثبت است یا منفی و به بررسی وجوه اشتراک و افتراق آن دو (تبری و خشونت) بحث کرده‌ایم. و در محور سوم به بررسی مفاهیم هم خانواده تبری ( لایحب و لعن و عذاب و....) از دیدگاه مفسران و متکلمان بطور مفصل پرداخته شده استو در محور آخر به آثار فردی و اجتماعی تبری و شیوه‌های تبری چه از لحاظ نظری و چه لحاظ عملی پرداخته شده و فلسفه و علت آن مورد بررسی واقع شده است.