جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رکن مقوم و محور اساسی در جامعه اسلامی امامت است و از جمله مباحثی است که دانشمندان پیرامون هیچ موضوعی به اندازه آن، بحث ننموده اند. اهمیت و ارزشمندی مسئله باعث شد که به بررسی مقایسه یی این موضوع میان فریقین بپردازیم و به دور از هرگونه شائبه تعصب و پیش داوری به قضاوت بنشینیم و تلاش نمودیم از دیدگاه های مخالفین بیشتر بهره جویی نماییم. نگرش به مسئله امامت با رویکرد حکومتی بر اهمیت این موضوع می افزاید و شیوه فرمانروایی در جامعه اسلامی را ترسیم می کند و نقشه راه را برای دولتمردان تبیین می کند. در ضرورت بحث درباره این مسئله همین بس که ریشه همه اختلافات در جوامع اسلامی و نیز ایجاد وحدت در گرو همین موضوع نهفته است.

کتاب «امامت پژوهی» به قلم جمعی از نویسندگان، زیر نظر دکتر محمود یزدی مطلق (فاضل) نگارش یافته است. مساله امامت، یکی از مهمترین مباحث کلامی است که متکلمان برجسته شیعه، ضمن تحلیل مسائل مربوط به آن، رساله های بسیاری در این باره نگاشته اند؛ از جمله می توان به رساله عصمت از سید مرتضی، فرق بین نبی و امام از شیخ مفید، الامامة و التبصرة من الحیرة از شیخ صدوق، رسالة الامامة از خواجه نصیر طوسی و ... اشاره کرد که همه اینها نشانگر بالندگی اندیشه شیعی و اهمیت مساله امامت است. کتاب حاضر، پژوهشی است جمعی، با نگاهی کارشناسانه به مسائل مختلف مربوط به امامت از نگاه دانشمندان مسلمان، بویژه شیعه و مقایسه آن با دیدگاه های دو فرقه بزرگ کلامی؛ یعنی معتزله و اشاعره، که توسط گروه پژوهشی فلسفه و کلام اسلامی سامان یافته است.

برخی از روشنفکران مسلمان و خاورشناسان بر این باورند که بعد از رحلت رسول الله صلی الله علیه وآله و شکل گیری سقیفه، شیعیان برای دفاع از مشروعیت حکومت امیرالمؤمنین علی علیه السلام ، اگرچه سخن به اعتراض گشوده اند، اما هیچ ملاک و مبنایی برای اثبات مشروعیت حکومت امام خویش نداشته اند. اما شیعیان بر این باورند که اندیشۀ امامت در همان عصر رسول الله صلی الله علیه وآله طرح شده و موردتوجه شیعیان بوده و در قالب مناظرات از آن دفاع کرده اند. این پژوهش با بررسی تاریخی، در جهت نقد نظریۀ خاورشناسان، زمینه ها و محتوای مناظرات شیعیان با مخالفان دربارۀ امامت را بررسی و نشانه یابی کرده و روشن ساخته است که با انحراف سیاسی و فکری در تعیین جانشین پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله ، بیشترین محور مناظرات شیعیان، دفاع از حق خلافت امیرالمؤمنین علی علیه السلام ، طرح صفات و ویژگی های خلیفه و امام جامعه بوده و نتیجۀ آن، گرایش تعداد زیادی از مخالفان به مذهب تشیّع بود.

جایگاه ویژه امامت و خلافت به لحاظ اهمیت آن در راهبری اجتماعی، هدایت‌گری معنوی و وحدت جامعه و نیز نقش محوری آن- به لحاظ تئوریک- در مسایل تفسیری و روایی، کلامی و تحلیلی، فقهی، عرفانی، تاریخی و سیاسی بر کسی پوشیده نیست. این آموزه از دیرباز مورد توجه دانشمندان با مشرب‌های گوناگون همراه با نقد و نظر بوده است.هدف از این تحقیق، اولا کشف رابطه معنایی امامت و خلافت در نهج البلاغه، ثانیا ارائه جایگاه امامت ائمه شیعه علیهم السلام در نهج البلاغه با رویکرد روایی همراه تحلیل‌های عقلی و نقلی است. ثالثا تحقق بخشی اصالت امامت در ضرورت وجود امام، نص بر آن، علم و عصمت امام ازنهج البلاغه و سایر منابع اصیل می‌باشد. رابعا گردآوری شبهات، ناظر به نهج البلاغه از منابع قدیم و جدید، و سپس نقد و ارزیابی و ارائه پاسخ‌های مستدل و منطقی به آنهاست. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است. گردآوری اطلاعات بر اساس فیش‌‌برداری کتابخانه‌ای و جمع‌آوری اطلاعات از منابع و اسناد دست اول، و همچنین استفاده از لوح‌های فشرده و نرم‌افزارهای تخصصی در این زمینه و نیز مراجعه به پایگاه‌ها و سایت‌های موافق و مخالف در موضوع بحث بود. امامت و خلافت هرچند در لغت متفاوتند اما هر دو بر یک واقعیت دلالت دارند. و دو عنوان منطبق بر یک مصداق‌اند. در متن برآمده از نهج‌البلاغه، امامت رکن رکین دین و از اصول و ضروری مذهب تشیع به شمار آمده است. و با توحید و معاد پیوند معنادار و منطقی دارد. ضرورت هدایت تکوینی و مرجعیت دینی و احیا و پاسداری از سنت نبوی ایجاب می‌کند زمین هیچگاه از وجود حجت خدا و خلیفه الهی بر مردم خالی نباشد که واسطه فیوضات ربوبی بر بندگان فراهم آورد. در اندیشه علوی، امامت و خلافت مقام وراثت، وصایت و اصطفای الهی است که امام را به سلسله انبیا و اوصیا متصل می‌کند و برخاسته از انتصاب الهی و حق امام علی(ع) و فرزندان آن حضرت است. این احقیت از حکمت حق تعالی و سپس از کمالات ذاتی نشات می‌گیرد که مهمترین آنها علم خاص و ملکه عصمت امام است. امام‌علی(ع) در اثبات حقانیت خود به جانشینی پس از رسول‌خدا(ص) به نص و نصب، شایستگی‌ها و فضائل خود استناد فرمودند. از سوی دیگر انتقادها از همان ظهور اولیه یعنی رحلت پیامبر اعظم(ص) و نادیده انگاشتن اصل جانشینی امام علی(ع) در جریان سقیفه از طرف مخالفان مطرح شد که امروزه در بعضی سایت‌ها و در آثار نوشتاری و گفتاری، بعضی روشنفکران شبهات در شکلی جدید احیا و تبلیغ می‌شود. حال آن که امامت بر سه پایه اصلی نصب ونص، علم خاص و ملکه عصمت مبتنی است و شبهات تردیدها در هر سه حوزه قابل ابطال است.

«الرسالة الثانية في الغيبة»، يكى از چهار رساله مختصرى است كه مرحوم، شيخ مفيد (بغداد 336 - 413 ق، بغداد)، در موضوع غيبت حضرت مهدى (عج) به زبان عربى نوشته و در آن به يك پرسش پاسخ داده است: «با توجه به اختلافى كه درباره امام زمان هست، چه دليلى بر وجود او داريد؟» نام پرسشگر مشخص نشده است. بحث شيخ مفيد، هرچند مختصر است، ولى از نظر روشى، جامع است و با بهره‌ گيرى از علم كلام، فقه و آيات و روايات پاسخى قانع‌ كننده عرضه كرده است. نظر شيخ مفيد اين است كه روايات در مورد وجود حضرت مهدى (ع) و همچنين غيبت ايشان، جزو متواترات است كه جاى هيچ شك و ترديدى ندارد. اين اثر را آقاى علاء آل جعفر تصحيح كرده و آقاى سيد محمدرضا حسينى جلالى مقدمه‌ اى به زبان عربى برايش نوشته و كنگره جهانى شيخ مفيد آن را به مناسبت هزارمين سالگرد درگذشت شيخ مفيد منتشر كرده است. در مورد اثر حاضر، گفتنى است كه حجم اندك آن نبايد ما را از ارزش والاى آن و كيفيت محتوايش غافل سازد؛ زيرا آگاهان به تاريخ انديشه اسلامى، به‌ خوبى مى‌ دانند كه شيخ مفيد و آثار علمى‌ اش تاكنون نقش بسيار سرنوشت‌ سازى در تاريخ علوم اسلامى ايفا كرده و كتاب حاضر نيز همچنان جزو بهترين پاسخ‌ هاى شيعه به پرسش‌ هاى مبحث غيبت امام زمان (ع) است و همان‌ طور كه استاد سيد محمدرضا حسينى جلالى در مورد اثر حاضر بيان كرده است، مطالب اثر حاضر نقش زير بنايى براى توليد آثار علمى ديگر، از جمله «المقنع في الغيبة» نوشته سيد مرتضى شاگرد شيخ مفيد، ايفا كرده است. زمان و مكان نگارش اين اثر مشخص نشده است، ولى از تاريخى كه از قول اشكال‌ كننده در اواخر بحث آمده، معلوم مى‌ شود كه اين مطالب در حدود سال 400 ق، گفته و نوشته شده است.