جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هرچه انسان در اتصاف به کمالات واجب الوجود قویتر باشد، به مبدا واجب الوجود نزدیکتر و آثار وجودی او بیشتر است؛ چنانکه انسان کامل مجمع اسما و صفات خداوند است. از منظر قرآن کریم منصب هدایتگری از آن انسان های کاملی است که از عیوب اخلاقی و نفسانی مبرا بوده و از «ظلم» به معنای عام آن معصوم باشند. قول و فعل و تقریر چنین انسانی حجیت دینی داشته و او به اقتضای وظیفه دینی به امر اقامه دین و اجرای حدود و دفاع از حریم دین خدا می پردازد. حضرت زهرا (س) مصداق بارز «تطهیر الهی» است که به دور از هرگونه تمایل فردی و با دو شیوه اقامه ادله و وصیت سیاسی، به حراست از دین و حمایت از وصی بلافصل رسول خدا پرداخته است و در همه اقوال و اعمال و تقریراتش، جانب دین را لحاظ نموده و خیرخواه امت بوده است؛ فلذا پیروی از سیره متعالی ایشان می تواند راهگشا و کارساز باشد.

از جمله شبهات و چالش های فراروی مباحث عصمت انبیای الهی و امامان شیعه (ع) چگونگی سازگاری عصمت با اختیار آدمی است. آیا مرتکب معصیت و خطا نشدن، چه عمدی و چه سهوی، چه صغیره و چه کبیره در همه عمر - که مدعای اندیشمندان امامیه است - به نوعی به معنای سلب اختیار از معصوم نیست؟ علما و حکمای اسلامی در پاسخ و تبیین عقلی و منطقی این مساله، راه حل هایی مطرح کرده اند، از جمله تبیین و تحلیلی کامل و جامع از سبب و منشا عصمت معصومین و نیز بررسی توالی فاسد پذیرش جبری بودن عصمت، همچون عدم استحقاق ثواب و فضیلت و متوجه نبودن تکالیف الهی نسبت به آنها و....آن چه در این نوشتار برای حل مناقشه عصمت و جبری انگاشتن آن از نظر می گذرانیم، تبیین کلید حل معما، یعنی بررسی ماهیت و حقیقت عصمت، برای یافتن سبب این مصونیت معصومین (ع) است.

تقریر معصومان(ع)، به مثابه‌ی یکی از اقسام سه‌گانه‌ی سنت، عبارت است از آنکه رفتاری در حضور ایشان انجام شود، و با وجود امکان ردع از سوی ایشان، موضعی اتخاذ شود که حاکی از رضایت است؛ سنت تقریری در عرض قول و فعل معصوم (ع) از حجیت برخوردار بوده و به عنوان یکی از ادله‌ی استنباط احکام در فرآیند استنباط، به‎‌شمار می‌رود. در این نوشتار که پژوهشی با رویکرد توصیفی- انتقادی و با ابزار اطلاعات اَسنادی و کتابخانه‌ای است، ضمن شناخت چیستی تقریر و شناسایی بسترها و گونه‌های آن، معیاری برای تمایز تقریر از قول و فعل ارائه گردیده است؛ پس از آن، بررسی مبانی کلامی این بحث، مورد توجه قرار گرفته و به رابطه‌ی تقریر با قواعد کلامی پرداخته شده است. در ادامه با ارزیابی ادله و مبانی حجیت تقریر، دلیلیت این قسم از سنت، رجحان داده شده و در ضمن بحث از شرایط و قلمرو دلالی اعتبار تقریر، رابطه‌ی تقریر با مسائل اصولی نیز مورد توجه قرار گرفته است. و در پایان مصادیق سنت تقریری معصومان(ع)، از لا به لای کتب فقهی و روایی، در حدّ یک پایان‌نامه‌ی ارشد، استخراج شده است.

اطیب البیان فی تفسیرالقرآن تفسیری شیعی وبه زبان فارسی است نوشته آیت الله سیدعبدالحسین طیب متوفی تیرماه سال1370( هشتم محرم 141ه ق).هرچندازنظرمؤلف،برخی اخبارتفسیری مفید یقین نیست ونیز حجیت اخبار آحاددرغیراحکام از نظروی معلوم نیست؛بااین حال درجای جای این تفسیرروایات وارده ازائمه معصومین علیهم السلام به گونه ای گسترده به چشم می خوردو مفسر ذیل بعضی آیات،شأن نزول و قصه های مربو ط به آن راذکر میکندواز بیان روایات نامعتبر پرهیز می نماید .وی در تفسیر آیات ظاهرالدلاله که شامل نصوص و ظواهر می باشند،به همان ظاهراکتفا میکندودربیان آیات غیرظاهر الدلاله وبرای دستیابی به بواطن آيات قران از بیانات خاندان نبوت و عصمت و طهارت بهره می برد وچنانچه درابتدای کتاب تفسیری خود ذکر می کند ،روایات وارده ازمعصومین رابه عنوان منبعی معتبر برای تفسیرخودقرارداده واز روایاتی که موافق باظاهرآیه هستند دربیان معنای واژگان یابیان مرادآیه ونیزدرتفسیروبخصوص طرح مباحث کلامی استنادمیکند.روایات تفسیری ظاهرأمتعارض باآیه ازنظرایشان شامل مصادیقی ازمفهوم آیه،حمل بر معنای باطنی (تأویل)، تقیید، تخصیص وتبیین آیه میباشند،بااین همه معتقدست که دربیشتر مواردروایات تفسیری ناظر به مصادیقی از مفهوم آیه می باشد و به روایات تفسیری به عنوان رافع ابهام ومبین متشابهات استناد می نماید و در مجموع آنچه از بررسی کتاب اطیب البیان به دست می آید اینست که مرحوم طیب را نمی توان در زمرة مفسرین روایی محض محسوب نمود. برخورد مفسرباروایات ورویکردهای خاص وی نسبت به روایات تفسیری وروایات کلامی موضوع موردبحث وبررسی دراین مقاله می باشد.

ولایت تکوینی از مراتب عالی ولایت، در مسأله ی امامت، و شأنی از شوون اهل بیت:است که با تصرف معنوی معصومین:در نفوس مستعد، به اذن الهی تحقق پیدا می کند. مقصود از ولایت تکوینی این است که انسان در اثر پیمودن صراط عبودیت به مقام قرب الهی نائل می گردد، و اثر وصول به مقام قرب الهی، تسلط فوق العاده ی تکوینی بر ضمائر، شهود اعمال و حجت بر زمان و قافله سالار معنویّات شدن است. ائمه:از بدو خلقت عوالم هستی، مکتبی را تأسیس کرده اند که در آن به اذن خداوند به تربیت نفوس سُعدا و تلاش برای هدایت اشقیاء، بر مبنای توحید پرداخته اند. از جمله شیوه های تربیت توحیدی آنان تصرفات معنوی و تکوینی می باشد. زیرا هر موجودی را دو جنبه است؛ جنبه ی مُلکی (خَلقی) و جنبه ی مَلکوتی (امری) و امام کسی است که بتواند انسان را از جنبه ی ملکوتی به سوی کمال مطلق هدایت کند «وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّهً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا» و هدایت به امر که مربوط به قلوب و نفوس است، باطن و حقیقت آن به دست امام می باشد و لازمه ی داشتن چنین مقامی تصرف بر قلوب و نفوس است. امام به سبب این سیطره و احاطه بر قلوب، انسان ها را به کمال و مقام واقعی خود که همان تربیت توحیدی است، سیر می دهد. بر مبنای آیات قرآن و روایات آمده در کتب معتبر حدیثی از جمله اصول کافی و همچنین تفکّر در مصادیق عینی، به سهولت می توان نقش ولایت معنوی حضرات معصومین:را در هدایت و تربیت توحیدی تبیین و اثبات نمود. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و گردآوری کتابخانه ای، در صدد تبیین و اثبات نقش ولایت تکوینی حضرات معصومین:در هدایت و تربیت توحیدی می باشد.

از نظر علمای امامیه عصمت از ویژگی‌های ضروری انبیاء و ائمه اطهار(ع) است، ؛ اما در تعریف و چیستی و حقیقت این مقوله بین اندیشمندان دینی اختلاف نظرهایی وجود دارد. بی‌تردید موضع‌گیری و رویکردی که در این مورد خاص گرفته می‌شود؛ می‌تواند در تحلیل مباحث آتی عصمت و در پاسخ به شبهات پیرامونی آن، راهگشا باشد. در این نوشتار سعی شده به صورت تطبیقی بین سخنان برخی دانشمندان اسلامی و علامه طباطبایی، در تبیین و تحلیل حقیقت و ماهیت عصمت معصومین نگاهی بیندازیم. علامه طباطبایی ، عصمت را ره آورد قوه عاقله و به سنخی خاص از علم ارجاع می‌دهد که از سوی خداوند به معصوم موهبت می‌شود و این ملکه نفسانی سبب می‌شود تا با اختیار خویش از ارتکاب معصیت و خطا مصون بماند.

مسئلۀ عصمت پیامبران از گناه از مسائلی است که نقشی به‌سزا در اثبات یا انکار دیگر عقاید دینی دارد؛ از این‌رو، همواره یکی از دغدغه‌های فکری مسلمانان بوده وهست. نظر به اهمیت این مسئله، قرآن کریم نیز به آن پرداخته است. در این میان، برخی متفکران غیر مسلمان، آیات قرآن را دلیلی بر انکار عصمت پیامبران پنداشته‌اند؛ در حالی‌که اغلب دانشمندان مسلمان آیات یادشده را توجیهی قابل قبول کرده‌اند. در این میان، برخی از عالمان مسلمان نیز با ارائۀ آیاتی چند از قرآن، به اثبات عصمت پیامبران از گناه همت گماشته‌اند. ما در این نوشتار به دنبال بررسی مهمترین آیاتی هستیم که به آنها برای اثبات عصمت پیامبران از گناه استناد شده است. در این میان، از میان متفکران مسلمان، علامه طباطبایی با روش تفسیری قرآن به قرآن، به طور مستقل به اثبات عصمت پیامبران از گناه پرداخته است؛ از این‌رو، محوریت این نوشتار، بررسی دیدگاه این متفکر بزرگ است، هرچند در مواردی نیز به دیدگاه دیگر متفکران استناد کرده‌ایم. بر اساس مهم‌ترین یافته‌های این تحقیق، عصمت پیامبران از گناه، تنها بر اساس برخی آیات قرآن کریم، قابل اثبات است و اغلب آیات مورد استناد در این باره، توانایی اثبات چنین آموزه‌ای را ندارند.

معصومان علیهم‏السلام، صراط مستقیم الهى در اتحاد و انسجام انسان‏ها معصومه سالارى‏راد1 چکیده بنابر ادلّه نقلى و شواهد تاریخى، مى‏توان عمومیت رسالت، جاودانگى و جهانى بودن دین اسلام را به اثبات رساند. آیات فراوانى از قرآن کریم جهانى بودن رسالت پیامبر اکرم را اثبات مى‏کنند. علاوه بر آیات قرآن، شواهد تاریخى مثل ارسال نامه و سفیرانى از جانب پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله به سوى سران کشورها و قبایل مختلف دال بر این معناست. حقیقت دین، واحد است و همه پیامبران مردم را به سوى دین واحدى فرا خوانده‏اند و قرآن این دین را اسلام نامیده است. از سوى دیگر، اسلام خاص که دین خاتم و تکامل‏یافته شرایع پیشین است بر چهار رکن اساسى توحید، معاد، نبوت و امامت مبتنى است. سوره «حمد» که بنابر روایات معصومان علیهم‏السلامجامع همه آیات قرآن است، این مبانى چهارگانه را به نحوى بسیار زیبا ترسیم کرده است. همه مسلمانان در اولین امر واجب یعنى نماز، که مکلف به آن شده‏اند، مأمور به خواندن این سوره مى‏باشند. به استناد ادلّه فراوان عقلى و نقلى، مى‏توان اثبات کرد که منظور از صراط مستقیم ذکر شده در سوره حمد که همه مسلمانان و در معناى گسترده‏تر آن، همه مردم جهان درخواست هدایت به آن را دارند، راه پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله، حضرت على علیه‏السلام، حضرت فاطمه علیهاالسلام و فرزندان معصوم آنها مى‏باشد.

هدف این رساله در ابتدا تبیین حرمت خداوند که ریشه همه حرمت‌هاست و همچنین کتاب خدا، ملائکه و مکان‌های مقدس می‌باشد و سپس به تبیین حرمت انسان‌ها از قبیل معصومین علیهم السّلام، اهل ایمان، معلم و شاگرد، خویشاوندان، همسایه، همنشین، مهمان، محرومان و اقلیت‌های مذهبی می‌پردازد.برای وصول به این هدف به ابعاد مختلف حرمت‌داری از جهات عملی در قالب تسلیم محض در برابر خداوند و پیامبر ص و... و نیز از جهات گفتاری در قالب سلام، درود خداوند بر پیامبر ص و اهل ایمان و... پرداخته شده است. ضمناً به راه کار قرآن هنگام تضاد حرمت ها مثلاً ترجیح حرمت الهی بر سایر انسان ها و نیز لزوم رعایت عدالت و انتخاب جانب حق و لو این که به ضرر فرد باشد، نیز اشاره شده است.

الموضوع المنتخب للدراسههو"ولایه المعصومین التکوینیه من وجهه نظر العقل و النقل و العرفان" و أرید من قید "المعصومین" المعصومون الاربعه عشر من أمه نبینا محمد دون غیرهم من سائر الأمم، ولیس هذا یعنی أن غیرهم لیس له هذه الولایه، بل أرید التأکید علی أن موضوع هذه الرساله یتمحور حول اثبات الولایه التکوینیه للمعصومین الأربعه عشر فحسب، وذلک لأن الحدیث عن الولایه التکوینیه بشکل عام خارج عن نطاق الرساله العلمیه التی یجب أن تکون جزئیه قدرالأمکان، و قد قمنا بتقسیم هذه الدراسه- بعد بیان مقدمه تطرقنا فیها ألی بیان أهمیه هذا الموضوع و الأهداف المتوخاه منه-ألی فصول أربعه: الفصل الاول: و قد خصصته للحدیث عن المعنی اللغوی والاصطلاحی للولایه التکوینییه، وسائر المباحث التمهیدیه التی لها علاقه بالمباحث التصوریه لهذا المفهوم. ویتلوه الفصل الثانی الذی اشتمل علی ایضاح مفهوم الولایه التکوینیه من وجهه نظر قرآنیه وروائیه، واستعراض الأدله والشواهد القرآنیه و الروائیه التی تثبت الولایه التکوینیه للمعصومین مردفا لها بأقوال العلماء علی ثبوت الولایه التکوینیه لهم، و بعد ذلک ناقشت أهم الاستدلالات التی استدل بها المنکرون علی نفی الولایه التکوینیه، ثم خصصت فی أخر هذا الفصل بحثا تحت عنوان: (الردود علی الشبهات المطروحه بشأن هذا الفصل) و أجبت فیه عن أهم الشبهات التی لها علاقه بالفصل المذکور ثم یتعقبه الفصل الثالث المخصص للبحث عن مفهوم الولایه التکوینیه من وجهه نظر فلسفیه و علاقتها بنظام العلیه الذی تخضع له هذه الظواهر الکونیه و أشرنا ألی بعض المباحث الفلسفیه و الکلامیه التی لها علاقه بمفهوم الولایه التکوینیه. ثم ختمنا الرساله بالفصل الرابع الذی ضم أهم مباحث العرفان النظری ذات العلاقه بمفهوم الولایه التکوینیه، و تطرقنا الی نظریات العرفاء حول مفهوم الولایه و علاقتها بالأنسان الکامل، و دوره الوجودی فی نظام الکون.