جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن فارض از یکسو قدرت و استعداد شاعری را به کمال داراست و از سوی دیگر احساس و ادراک دینی و عرفانی او، در غایت علو و کمال است. وجود این دو امتیاز برجسته موجب شده است که او لوای شعر روزگار خود را در دوره فترت ادبی بعد ازجنگ های صلیبی بر دوش گیرد و بر فراز قله صوفیانه عرب بایستد که دو قصیده تائیه کبری و خمریه او، گلستان عشق الهی را بارور ساخته، گرچه حبابن فارض، نمودار عاطفه نفسانی ذاتی است ولی در ضمن شامل بسیاری از معانی لطیف صوفیانه ای است که، به رنگ فلسفی آراسته شده.ابن فارض مانند ابن عربی، جلال الدین رومی، عطار و ...تنظیم کننده بی همتای موسیقی افلاک و بیان کننده اسرار الهی است، برای اتصال به منشا هستی مطلق، طریق عرفان اسلامی را که جنبه پویا و مثبت دارد، برگزیده و مراحل سیر و سلوک را طی نموده و به سبب طاعت و عبادت آشکار و پنهان، قلبی و روحی و جسمی، مجذوب حق شده و با کشف و شهود و اشراق، به حقایق دست یافته، به همین دلیل «وحدت و معرفت، اصل خلقت، جوهر شرایع و ادیان» مذهب اوست. در این مقاله جهان بینی و راه و رسم و طریقت وی با عارفان و صوفیان روشن بین زبان و ادب فارسی که تحت تاثیر علوم و معارف اسلامی و قرآن و احادیث، شاهکارهای ادبی و عرفانی خلق نموده اند، مورد مقایسه وتطبیق قرار گرفته است.

از نخستین دوران تدوین تفاسیر، تفسیرهای گوناگونی از قرآن کریم با رویکردهای متفاوت شکل گرفته اند. در این میان، تفسیر باطنی و جریان باطنیه که بر ابعاد درونی و باطنی وحی الهی تاکید داشته اند و گاه ابعاد ظاهری آن ها را نادیده می گرفتند، قابل تامل است. یکی از ویژگی های مهم قرآن که در منابع روایی امامیه و اهل سنت نیز بر آن، تاکید شده مقوله «ظهر و بطن» است؛ بدین معنا که افزون بر معنای ظاهری و لغوی واژگان، معنای ژرف و پنهان تری نیز در عبارات وحی نهفته است که فهم آن ها نیاز به شناخت خاص و اتخاذ ملاک های ویژه ای دارد.این نوشتار ضمن نگاهی گذرا به موضوع باطن در قرآن و چیستی آن براساس شواهد نقلی و نشان دادن دیدگاه های عمده در خصوص جایگاه معانی باطنی آیات و رابطه آن با معانی ظاهری، درصدد است به تحلیل و ارزیابی آن ها بپردازد و در نهایت، به این نتیجه رسیده است که دیدگاه صحیح، دیدگاهی است که معانی باطنی و معانی ظاهری را از حیث اهمیت و اعتبار، همسان یکدیگر بداند.

یکی از روشهای تفسیری، تفسیر عرفانی است و عرفای اسلامی با توجه به نکاتی که در برخی روایات، در این زمینه وجود داشته، سعی کرده اند با ذوق عرفانی خود، اشارات و لطایفی را، از ورای معانی ظاهری و تحت اللفظی قرآن کریم، استخراج کرده و بیان نمایند. قشیری در لطایف الاشارات فی حقایق العبارات دست به چنین کاری زده است. در اینجا ضمن معرفی اجمالی مفسر و روش وی در تفسیر، نکات مهم مطرح شده در آن را بیان می کنیم و در پایان آن را با دو تفسیر قبل و بعد از آن مقایسه اجمالی خواهیم نمود.

با توجه به گسترش عرفان‌های نوپدید که غالباً بدون هیچ پایه و اساسی و بر مبانی نظرات رهبران این فرقه عرضه می‌شود لزوم بررسی علمی، تاریخی و نوع نگاه نظرات آنان با برخی بزرگان عرفانی و رد این جریانات نوپدید از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بر همین اساس «عقل» و «عشق» به عنوان یکی از ویژگی‌های بارز انسان، همواره محل نزاع حکما و عرفا بوده است و بین عرفا نیز در تعیین حدود و ثغور این دو، معمولاً اختلاف نظر وجود داشته است که در این تحقیق (که به روش فیش-برداری و کتابخانه‌ای است و از روش تطبیقی ـ مقایسه‌ای استفاده گردیده) سعی شده جایگاه آن در عرفان نوپدیدی همچون عرفان شعور کیهانی (حلقه) و عرفان اسلامی با محوریت کتاب مرصاد العباد و دیگر آثار نجم‌الدین رازی (دایه) (که از اولین متون عرفانی به زبان فارسی به شمار می‌رود)، مورد بررسی قرار گیرد.محمدعلی طاهری پله عقل و پله عشق را دو پله پیش روی انسان می‌داند اما در بیان جایگاه این دو دچار عقل گریزی شده تا جایی که معتقد است عقل پیوسته با کارهایی که مناقع ملموس و مادی نداشته باشد مخالف است؛ اما نجم الدین رازی بر خلاف طاهری ارزش والای عقل و خردورزی را در جای خود پیش از ورود به آستانه عشق حفظ کرده و شأن و منزلتش را پاس داشته است. در عبارات او آمده است که عقل باید حیطه خود را بشناسد و اگر چه در قلمروهای دیگر چونان چراغی راهنمای سالکان تواند بود اما در کوی عشق نابیناست و آنجا سلطانی دیگر حکمرانی می‌کند.محمدعلی طاهری همچنین دنیای عشق به دور از حساب و کتاب عقلانی می‌داند و از آنجایی که دنیای عرفان را نیز همچون دنیای عشق می‌داند این دنیا را دنیا ماورا تکلیف می‌خواند زیرا دنیای عشق دنیای انجام وظیفه نیست. دنیای عشقی که طاهری ترسیم می‌کند با دنیای عشقی که نجم الدین رازی مرتبه پایانی آن را «فاعلم أنه لا اله الا الله می‌داند (که تازه ابتدای شریعت حقیقی است) بسیار متفاوت است چرا که عشق از نظر طاهری مزد اشتیاق مثبت انسان است در حالی که از نظر نجم الدین رازی اشتیاق و تمنا برای رهایی از تخم جسمانیت و عقل گرایی و ورود به عالم عشق کافی نیست.

حلاج به عنوان یکی از پرنفوذترین چهره های عرفان و تصوف، از یک سو با ارائۀ نظرات و دیدگاه‌های خاص و از سوی دیگر با تأثیر بر زبان و تفکر عرفای پس از خود، در طول تاریخ تصوف همواره در کلام موافقان در نقش الگویی مشهور ظاهر شده است. ادبیت، شطح و رمز در آثار حلاج با جایگاهی عمده، ضمن دادن وجهه‌ای خاص به زبان او، بعدها در متون و سخنان عرفا و نویسندگان، نفوذ قابل توجهی پیدا کرد. در این نوشتار علاوه بر زبان حلاج، اندیشۀ بدیع و منحصر به فرد او در چهار حوزۀ دین، عرفان، فلسفه و اجتماع که بن‌مایۀ اصلی آنها، تجارب عرفانی وی بوده است مورد تحلیلقرار می‌گیرد که این امر به فهم باورها و جایگاه او در این حوزه‌ها و نیز سبب کثرت حضور او در کلام عارفان بعدی مدد می‌رساند. در عرصۀ دین، او خود را همچون متشرعی معرفی می‌کند که اندیشه‌های دینی را در سایۀ معرفت روحانی معنا کرده است. دایرۀ تفکرات عرفانی حلاج در باب توحید، تجلی، معرفت، وحدت ادیان، تقدیس ابلیس، اسقاط الوسایط و... با مضامین عمدۀ وحدت، عشق، فنا و حیرت که از تجارب عرفانی اوست، به سبب نگاه تازه و انفرادی وی تا حد زیادی از دیگران متمایز می‌گردد. حلاج همچنین به موازات اندیشه‌های دینی و عرفانی از مباحثی سخن به میان آورده که می‌توان آنها را زیرمجموعۀ افکار فلسفی شمرد. آراء او دربارۀ عقل، نور محمدی، اسما و صفات الهی، جبر و اختیار، وقت و ... در این زمره قرار دارند. در حوزۀ سیاست و اجتماع او در لباس اصلاح‌گرایی ملامتی‌ در پی ترویج اندیشه‌های باطنی و معنوی خود در مقام یک واعظ ظاهر می‌شود و از عزلت‌جویی معهود صوفیان کناره می-گیرد. مهمترین تجارب عرفانی حلاج یعنی عشق، فنا، وحدت و حیرت اساس اندیشه‌های او واقع می‌شوند. بارزترین اوصاف عشق از دیدگاه او معرفت، بی‌اختیاری و تبرای از صفات خود است و فنای ذات که نتیجه غایی عشق حقیقی است، نزد وی به انحاء مختلف با زبان شطح، تمثیل و رمز مورد تأکید یا اشاره قرار می‌گیرد. حلاج از تجربۀ عملی وحدت با عنوان عین الجمع یا جمع یاد می‌کند که با تحلیل سخنان او در این موضوع نه تنها وحدت شهود که وحدت وجود نیز برای او نه به مثابۀ اندیشه بلکه تجربه قابل تأیید است. در بخش دوم این نوشتار نفوذ افکار حلاج بر چهار عارف بزرگ یعنی: احمد غزالی، عین‌القضات همدانی، عطار نیشابوری و مولوی در هر سه حوزه زبان و اندیشه و تجربه مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد تا نفوذ و گسترش مبانی زبانی و اندیشگانی و تجربی حلاج تا قرن هفتم هجری در یک بررسی نظام‌مند ارایه شود. تأثیر حلاج بر عرفای مذکور در حوزه‌های مختلف به‌ویژه در حوزۀ اندیشه و تجربه با استناد به بسیاری از کلمات و عبارات حلاج تا جایی است که به هیچ روی نمی توان نقش بنیادین او را در تاریخ عرفان و تصوف اسلامی نادیده گرفت.

تبیین هستی شناسانه مرتبه حق از مسائل بنیادین مکاتب فکری دینی ازجمله عرفا و فلاسفه است. با پیدایش عرفان نظری عرفا در مقام تحویل شهود به معرفت حصولی برآمده و با پذیرش و تبیین اعتبارات وجود، ذات حق را، مرتبه لابشرط مقسمی معرفی کرده‌اند. حکما حق‌تعالی را وجود بشرط لا می‌دانند، و این مسئله از نقاط مورد اختلاف حکما و عرفا به شمار می‌آید. در این میان ملاصدرا و عده‌ای به‌تبع او سعی کرده‌اند با تفسیر وجود لابشرط مقسمی به حقیقت وجود، تأویل لابشرط مقسمی مفهومی به کلی سعی و تحویل تشکیک خاصی به وحدت شخصی، میان اعتقاد حکما و عرفا جمع نموده و تعارض میان دیدگاه عرفا و حکما را رفع کنند. در این مقاله با روش تطبیقی تحلیلی نشان داده‌ایم که اولاً: حکما نه‌تنها با عرفا هم‌عقیده نیستند، بلکه اساساً اعتبار لابشرط مقسمی را مفهومی اعتباری می‌دانند و آن را به عنوان مرتبه‌ای واقعی در هستی قبول ندارند و ثانیاً: بر اساس مبانی حکمی دیدگاه عرفا ناشی از خلط حیطه معرفت‌شناسی با وجود شناسی است.

آنچه در پى مى آيد مقاله اى از حضرت آيت الله مصباح يزدى مى باشد كه از سوى ايشان در «دومين همايش بين المللى انديشه اسلامى» برگزار شده از سوى مركز سازماندهى فعاليت هاى فرهنگى استانبول در عيد غدير 1417 (6 ارديبهشت 1376) در استانبول تركيه ارائه گرديده است. در اینجا پیرامون این مباحث سخن گفته شده است: عرفان در جهان اسلام، مفهوم عرفان، تصوف، حكمت و فلسفه، اصالت عرفان اسلامى، عرفان و عقل، عرفان و شرع.

تحول یعنی دیگرگون شدن و تغییر که از عالم عناصر – آب و خـاک و باد و آتش – آغاز می شود و به انسان که مرتبه کمال حیات حیوانی است می انجامد و انسان را به جایی می رساند که به وهم در نمی آید .هر تحولی به خودسازی نیاز دارد و باید دو گام برای آن برداشت : گام بیداری و گام محاسبه نفس . هرگاه انسان " من " برتر خویش را شناخت ، به جلو حرکت می کند تا به کمال برسد .این تحقیق به بررسی انگیزه های تحول عارفانی می پردازد که نامشان در تذکره الاولیا و اسرار التوحید آمده است که به نظر نگارنده یکی از بهترین شیوه های پی بردن به انگیزه های تحول عارفان است . عارفان برای تحول به انگیزه هایی نیاز داشتند – انگیزه های درونی و بیرونی – برخی از آنان در انگیزه ها مشترک اند و برخی دیگرانگیزه های مخصوص به خود دارند . انگیزه ها را می توان به چند بخش تقسیم کرد :1- خواب و رویا2- دعای مادر 3- دیدن یک صحنه 4- شنیدن آیه قرآن 5- شنیدن سخنی 6- احترام به نام خداوند 7- شنیدن ندا 8- دعای پیر . در این میان تعدادی از عرفا هستند که از ابتدای کودکی در مسیر عرفان قرار گرفته بودند و نیازی به انگیزه های درونی و بیرونی نداشتند و برای وصال تربیت شده بودند . هر انسانی که درد طلب در وجودش موج می زند باید به این انگیزه ها توجه کند و آنها را به کار بندد تا به سعادت برسد .

چکیده:هدف از پژوهش حاضر، بررسی توحید در محبت در دیدگاه متکلمان و عرفای اسلامی است. روش پژوهش، توصیفی و تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات، منابع کتابخانه ای می باشد. سوالی که در اینجا مطرح است این است که آیا توحید در محبت از اقسام توحید است؟ و اگر از اقسام توحید است زیر مجموعه کدام قسم است.همچنین محبت و علاقه به ماسوی الله – اعم از اولیاءالله و ائمه اطهار علیهم السلامو سایر موجودات- چگونه با محبت خداوند قابل جمع است؟ دیدگاه متکلمان و عرفای اسلامی درباره محبت خداوند چیست؟نتایج حاصل از این تحقیق بدین قرار است: توحید، رکن رکین و اصل اعتقادات اسلامی است و توحید در محبت به معنای یگانه دانستن خداوند در امر عشق و محبت است. توحید در محبت از اقسام توحید عملی و در زیر شاخه توحید عبادی قرار دارد. محبت ماسوی الله در طول محبت خداوند است و محبت ائمه اطهار علیه السلام با توحید در محبت منافاتی ندارد و آنچه شرک است محبت عرضی ماسوی الله در عرض محبت خداست. متکلمان و عرفای اسلامی در زمینه توحید در محبت، دارای وحدت عقیده هستند؛ عرفا و متکلمان به توحید در محبت معتقدند و مخصوصاً عرفا در عمل و رفتار نیز این اعتقاد توحیدی را به زیبایی به نمایش گذاشته اند.کلم