جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر، به کوشش تنی چند از پژوهشگران گروه تاریخ مرکز تحقیقات اسلامی و با هدف اطلاع رسانی دقیق، کامل و آسان درباره شهدای کربلا فراهم آمده است. امتیاز این اثر نسبت به آثار مشابه، جامعیت آن است؛ زیرا در این مجموعه، درباره همه کسانی که در منابع قدیم و جدید از آن‌ها به عنوان «شهید کربلا» یاد شده، پژوهش گسترده و کاملی انجام یافته است و اطلاعات لازم و مفید و مستندی در اختیار خوانندگان محترم قرار می‌دهد. ترتیب مقالات این کتاب بر اساس نظام الفبایی است -مگر مقاله امام حسین علیه‌السلام که نخستین مقاله نهاده شد - و نام‌های متعدد و غیر مشهور هر یک از شهدا نیز به نام مشهور وی ارجاع گردیده است. نویسنده در این کتاب به نام تمامی شهدای دشت کربلا اعم از نام شهید، نام پدر و نام قبیله و یا نسبت او با امام حسین علیه‌السلام و نحوه آشنایی با حضرت و مکان شهادت و حضور او در میدان رزم پرداخته است. در تهیه این اثر بیشتر از منابع شیعی مانند «أعيان الشيعة» سید محسن امین، «الإرشاد» شیخ مفید، «مناقب آل أبي‌طالب» ابن شهرآشوب استفاده شده است؛ اگرچه منابع اهل سنت مانند تاریخ طبری نیز مورد استفاده قرار گرفته است.

عاشورا (ریشه‌ها، انگیزه‌ها، رویدادها و پیامدها) نوشته سعید داودی و مهدی رستم نژاد زیر نظر آیت الله ناصر مکارم شیرازی می باشد که از شش بخش اصلی تشکیل شده است. در بخش نخست در شش فصل به شخصیت امام حسین(ع) و فلسفه‌ی عزاداری پرداخته شده است و در پایان بخش اول تحلیل صحیح در فلسفه‌ی عزاداری آمده است. ریشه‌های قیام عاشورا بخش دوم کتاب است و در هشت فصل دلایل وقوع عاشورا بررسی می‌شود. بخش سوم کتاب در سه فصل به انگیزه‌های قیام عاشورا می‌پردازد و رویدادهای قیام عاشورا بخش چهارم کتاب است و که از دو فصل نسبتا مفصل از مدینه تا کربلا و از کربلا تا مدینه تشکیل شده است. بخش پنجم آثار و پیامدهای قیام عاشورا را در سه فصل بررسی می‌کند و اشعار برگزیده فارسی و عربی بخش ششم کتاب است. فهرست‌ آیات، روایت، اشخاص و لقب‌ها، اماکن و منابع پایان بخش کتاب عاشورا (ریشه‌ها، انگیزه‌ها، رویدادها و پیامدها) می‌باشد.

فرهنگنامه مرثيه سرايی حضرت سيدالشهداء(ع) نوشته محمد محمدی ری شهری می باشد. نويسنده اين كتاب در پيش گفتار خود با تاكيد براهميت و جايگاه ويژه عزاداری و مرثيه سرايی برای حضرت سيدالشهداء (ع) و نقش سازنده فردی، فرهنگی و اجتماعی و سياسی آن براين نكته اهتمام می ورزد كه اين حركت پر بركت، مانند همه اقدامات مفيد و سودمند، بدون آفت نيست و دشمنان پيدا و ناپيدای اسلام ناب از ديرباز برای تحريف اين فرهنگ، برنامه ريزی و تلاش می كنند. آيت الله محمدی ری شهری در مقدمه اين كتاب می افزايد:‌ فرهنگنامه مرثيه سرايی حضرت سيدالشهداء(ع) ضمن ادامه راه كتاب هايی همچون "لؤلؤ مرجان " و "حماسه حسينی" اشاره به اين نكته مهم دارد كه در نظام جمهوری اسلامی برای آفت زدايی فرهنگ عاشورا نبايد به گفتن و نوشتن رهنمود بسنده كرد، بلكه بايد به گونه ای برنامه ريزی شود كه مرثيه سرايی و عزاداری به شيوه صحيح و مطلوب به صورت يك فرهنگ،‌ همگانی شود و همه ارگان های فرهنگی نظام به ويژه صدا و سيما برای آن فرهنگسازی، برنامه ريزی و تلاش كنند. در فصل يكم اين كتاب كه در ۱۱۱ صفحه و در شمارگان ۵۰۰۰ نسخه به چاپ اول خود رسيده است، اختصاص به مرثيه سرايی و عزاداری برای حضرت سيدالشهداء (ع) در سخن و سيره اهل بيت (ع) دارد كه در آن به مرثيه سرايان پيش از واقعه كربلا اشاره شده و در فصل دوم اين كتاب نيز اصلی ترين فلسفه قيام و شهادت امام حسين (ع) جهل زدايی و زمينه سازی برای حاكميت ارزشهای انسانی و اسلامی به رهبری اهل بيت (ع) عنوان و در خصوص آن به ارائه مستندات، پرداخته شده است. فصل سوم اين كتاب نيز كه بزرگترين فصل اين فرهنگ نامه است اختصاص دارد به آسيب شناسی فرهنگ عاشورا، كه در اين فصل تحريف هدف سيدالشهدا(ع)، استناد به منابع غير معتبر در مرثيه سرايی، گزارش های ذلت بار از واقعه كربلا، غلو درباره اهل بيت، دروغ در مرثيه سرايی، و بدعت در نحوه عزاداری به عنوان مهم ترين آسيب های مرثيه سرايی و عزاداری، مورد بررسی قرار گرفته است. همچنين در فصل چهارم فرهنگنامه عاشورا، توضيح داده شده كه مجالس عزاداری هدفمند دارای سه ويژگی است، اول: خدا محوری، دوم: ارائه تاريخ و تحليل صحيح از حادثه عاشورا، و سوم: تبلور عاطفه و ارادت به اهل بيت(ع) و در آخرين فصل اين فرهنگ نامه نيز كتاب شناسی تاريخ عاشورا و عزاداری، مورد بررسی قرار گرفته كه در اين فصل، منابع تاريخ عاشورا و عزاداری به چهار گروه تقسيم شده و منابع قابل استناد و غير قابل استناد كه آشنايی با آنها به شدت مورد نياز اهل منبر و مرثيه سرايان است به تفصيل، تبيين گرديده است.

قصه کربلا بضمیمه قصه انتقام کتابی است درباره‌ی قیام امام حسین و پیامدهای آن که توسط علی نظری منفرد نوشته شده است. کتابی است توصیفی دربارهٔ قیام امام حسین (ع) و پیامدهای آن، بر پایهٔ پژوهش‌هایی که تاکنون انجام شده. نویسنده در مسائل مورد اختلاف، اقوال گوناگون را ذکر کرده و کمتر به ارزش‌داوری و نظر مختار خویش پرداخته است. تنظیم کتاب کم مانند است؛ بدین‌گونه که مطالب آن براساس حرکت امام حسین و اهل بیت او (ع) (از مدینه تا مدینه)، فصل بندی شده و از یکایک منازل در مسیر حرکت سخن رفته است. از این رو اطلاعاتی که در این کتاب دربارهٔ منازل ارائه شده، منظم‌تر و بیشتر از کتاب‌های مشابه آن است. نثر کتاب روان و خوشخوان است ومخاطب آن عموم مردمند. پیش‌گفتار کتاب (ص 27-36)، کوتاه و دربارهٔ شخصیت امام است. بخش اول (ص 39-556)، دربارهٔ قیام آن حضرت و بخش دوم (ص 557-695)، دربارهٔ انتقام از قاتلان اوست. عنوان های کتاب عنوان بخش اول «از مدینه تا مدینه» است و شامل یازده فصل: «در مدینه»، «از مدینه تا مکه»، «در مکه»، «از مکه تا کربلا»، «در کربلا»، «در کوفه»، «از کوفه تا شام». "در شام»، «از شام تا مدینه»، «در مدینه» و «فضیلت زیارت امام حسین علیه‌السّلام». بخش دوم با عنوان «قضیهٔ انتقام» شامل دو فصل است: «شیعیان، پس از شهادت امام حسین علیه‌السّلام» و «قیام مختار». در فصل چهارم، که به رخدادهای از مکه تا کربلا پرداخته شده، به نام 24 منزل اشاره و دربارهٔ وقایع در هر یک توضیحاتی داده شده است. اسامی این منازل عبارتند از: ابطح، تنعیم، صفاح، وادی العقیق، وادی الضفراء، ذات عرق، الحاجز من بطن الزمه، فید، اجفر، خزیمیه، شقوق، زرود، ثعلبیه، زباله، القاع، عقیقة البطن، شراف، ذو خشم، بیضه، رُهیمه، عذیب الهجانات، قطقطانیه، قصر بنی‌مقاتل و نینوا. در فصل هفتم، که دربارهٔ روانه کردن اسیران از کوفه به شام است، از بیست منزل و رخدادهای در هر یک بحث شده که اسامی آن‌ها، به جزء منزل اول که نام ندارد، عبارت است از: تکریت، مشهد النقطة، وادی النخلة، موصل، نصیبین، عین الوردة، رقه، جوسق، دعوات، حلب، قنسرین، معرّة النعمان، شیزر، کفر طالب، سیبور، حماة، حمص، بعلبک و دمشق. این کتاب پس از چند چاپ، تغییراتی بسیار جزئی و اندک در آن داده شده است و اکنون با عنوان واقعهٔ کربلا منتشر می‌شود (چاپ دوم: انتشارات جلوهٔ کمال، 1386).

کاروان شعر عاشورا، اثر محمدعلی مجاهدی (پروانه)، مجموعه‌ای است که در آن، اشعاری از شاعران گذشته و حال، در قالب غزل، قصیده، دوبیتی، شعر سپید و شعر نیمایی، در مدح و منقبت اهل‌بیت(ع)، به‌ویژه امام حسین(ع) و قیام عاشورا، گرد آمده است. متأسفانه تاکنون تذکره مستقلى درباره شاعران آیینى و نیز شعرایى که داراى آثار منظوم عاشورایى‏اند، نگاشته نشده و به‌رغم اهمیت موضوعى، مورد عنایت تذکره‌‏نویسان فارسى‌زبان قرار نگرفته است. انگیزه اصلى از تألیف اثر حاضر، پر کردن این خلأ ملموس و برآوردن نیاز محسوسى است که مشتاقان فارسى‌زبان فرهنگ عاشورا به مطالعه و مرور این‏گونه آثار دارند. کتاب با دو مقدمه از پژوهشکده تحقیقات اسلامی و نویسنده آغاز و مطالب در شش فصل، تنظیم شده است. اثر حاضر حاصل مطالعات سى‏واند ساله نویسنده پیرامون موضوعات شعر آیینى در زبان فارسى است. فیش‏هاى موضوعى بسیارى که به‌تدریج در این زمینه‏‌ها آماده شده بود، راهگشاى نگارنده در پدید آوردن و به سامان رساندن این اثر بوده است. در مقدمه نخست، به موضوع و اهمیت کتاب اشاره شده و در مقدمه نویسنده خلاصه‌ای از محتوای فصول کتاب، ارائه شده است. نویسنده، معتقد است با پدید آوردن آثارى از این قبیل، مى‏‌توان در مسیر احیاى شعر عاشورا و روند تکاملى آن گام برداشت و با معرفى و گرامیداشت پدیدآورندگان آثار منظوم عاشورایى، انگیزه‏‌هاى لازم را در شعراى جوان براى پیمودن این مسیر هموار و درعین‌حال دشوار، به وجود آورد. فصل اول با عنوان «سیماى امام حسین(ع) در شعر فارسى»، به شاعرانى اختصاص دارد که اثر منظوم مستقلى درباره سالار شهیدان و شهداى کربلا و حادثه کربلا ندارند، ولى با رویکردى کوتاه و گذرا در برخى از آثار منظوم خود از این مهم غافل نمانده‏‌اند. در این بخش، نمونه‏‌هایى از آثار 35 تن از شاعران فارسى‌زبان، از سده پنجم تا سده سیزدهم، ارائه شده است. از جمله شعرایی که در این فصل معرفی شده‌‎اند عبارتند از: ابوزید محمد غضائری رازی (متوفی اوایل سده پنجم هجری)؛ قطران تبریزی (متوفای 466ق)؛ حکیم ناصرخسرو قبادیانی (394-481ق)؛ ادیب صابر ترمذی (متوفای 538ق)؛ سیدحسن غزنوی (متوفای 556ق)؛ انوری ابیوردی (متوفای 585ق)؛ خاقانی شروانی (520-595ق)؛ عطار نیشابوری (540-618ق)؛ شیخ مصلح‌الدین سعدی شیرازی (متوفای 691ق)؛ جلال‌الدین محمد مولوی بلخی (604-672ق)؛ خواجوی کرمانی (679-753ق)؛ قاسم انوار تبریزی (757-837ق)؛ عصمت بخارائی (817-898ق)؛ ابوالحسن فراهانی (سده یازدهم هجری) و.. نویسنده در فصل دوم، بیش از هشتاد منظومه نادر عاشورایى را معرفى کرده است که اغلب آنها به زیور طبع آراسته نشده و از نسخه‏‌هاى خطى آنها در کتابخانه‏‌هاى داخل و خارج از ایران نگاهدارى مى‌‏شود و معدودى از آنها که به چاپ رسیده، همانند نسخه‏‌هاى خطى کمیاب و نادرند. این بخش از تذکره، بیشتر جنبه کتاب‏شناسى دارد و نویسنده با معرفى این منظومه‏‌ها و سرایندگان غالباً گمنام آنها، مشعل فروزانى را فرا راه اهل تحقیق در قلمرو شعر فارسى برافروخته؛ به این امید که هریک از آنان در حد توان و فرصتى که دارند در احیای نشر این گنجینه‏‌هاى ارزشمند بکوشند و غبار غربت را از چهره این آثار منظوم عاشورایى و سرایندگان گمنام و بااخلاص‏شان بزدایند و بر غناى گنجینه گران‏سنگ شعر آیینى در زبان فارسى بیفزایند. برخی از نویسندگان این منظومه‌ها عبارتند از: ابوالمفاخر رازی (سده پنجم و ششم)؛ طغان شاه قمی شاهرودی (نیمه سده نهم)؛ ابن همام شیرازی (سده دهم)؛ ندای یزدی نیشابوری (سده دهم هجری)؛ لامعی برسوی (939ق)؛ حیرتی (961ق)؛ عطاءالله هروی (سده نهم و دهم)؛ نگاهی آرانی کاشانی (سده دهم هجری)؛ ابوتراب اصفهانی (متوفای 1143ق)؛ ندیم مشهدی (سده دوازدهم هجری)؛ صابر تونسوی (سده 12ق)؛ محسن تتوی (1162ق)؛ سحاب اصفهانی (نیمه اول سده سیزدهم هجری)؛ عابد اصفهانی (نیمه اول سده سیزدهم هجری)؛ خطایی یزدی عقدایی (سده سیزدهم هجری)؛ سلطانی کلهر کرمانشاهی (متولد 1247ق)؛ بیدل رودباری قزوینی (سده سیزدهم هجری)؛ ساغر اصفهانی (سده سیزدهم هجری)؛ اسیر لکهنوی (سده سیزدهم هجری) و.. در فصل سوم به نقل اشعارى پرداخته شده که نام سرایندگان آنها مشخص نیست. نویسنده، معتقد است این آثار منظوم عاشورایى که بیشتر از مقتل‏هاى فارسى نقل شده‌اند، به‌خاطر نامعلوم بودن سرایندگان‏شان نمى‏‌توان در مقطع زمانى خاصى قرار داد، ولى شیوه کلامى آنها را مى‏‌توان به تفاوت مورد، با سبک بیانى رایج در سده‏‌هاى پنجم تا دهم مقایسه کرد. در فصل چهارم با عنوان: «چهره‏‌هاى آشناى شعر عاشورا»، به معرفى شاعرانى پرداخته شده که از سده چهارم تا نیمه اول سده سیزدهم در جاى‌جاى ایران و سایر کشورهاى اسلامى می‌زیسته‏‌اند و داراى آثار منظوم عاشورایى مستقلى می‌باشند. نویسنده براى بررسى بیشتر در مورد این گروه از شاعران و آثار عاشورایى آنان، چهار محور موضوعى را براى هریک از آنان در نظر گرفته است: زندگی‌نامه؛ سبک شعرى؛ دامنه تأثیر آثار عاشورایى و برگزیده آثار عاشورایى. برخى از این شاعران داراى یک یا دو اثر منظوم عاشورایى‏اند که به‌ناگزیر به نقل آنها پرداخته شده، ولى در مورد سایر شعرا، برگزیده و منتخبى از آثارشان ارائه شده و اگر داراى ترکیب‏بند عاشورایى بوده‏‌اند، نویسنده سعى کرده است در حد گنجایى مقال، تماما و یا بندهایى از آنها را برگزیند. این بخش حاوى شرح احوال و برگزیده آثار 27 تن از شاعران فارسى‌زبان مى‏‌باشد. برخی از شعرایی که در این فصل معرفی شده‌اند عبارتند از: کسائی مروزی (341-391ق)؛ ابوالمفاخر رازی (سده پنجم و ششم)؛ سنایی غزنوی (545ق)؛ اوحدی مراغه‌ای (670-738ق)؛ ابن یمین فریومدی (769ق)؛ سلمان ساوجی (778ق)؛ ابن حسام خوسفی (783-975ق)؛ ابوالمؤید خوارزمی؛ بابافغانی (925ق)؛ اهلی شیرازی (858-924ق)؛ وحشی بافقی (991ق)؛ محتشم کاشانی (996ق)؛ عاشق اصفهانی (1107-1181ق)؛ آذر بیگدلی (1123-1195ق) و.. در فصل پنجم این تذکره، رویه‏‌اى که در فصل چهارم اعمال شده، ادامه پیدا کرده است و به شرح احوال و آثار عاشورایى 51 تن از شاعران فارسى‌زبانى اختصاص یافته که در مقطع زمانى نیمه دوم سده 13 تا پایان سده 14 زندگى می‌‏کرده‌‏اند. از جمله این افراد عبارتند از: وصال شیرازی (1197-1262ق)؛ فنای زنوزی (1263ق)؛ قاآنی شیرازی (1223-1270ق)؛ نصرت اردبیلی (1272ق)؛ یغمای جندقی (1196-1276ق)؛ فدایی مازندرانی (1200-1280ق)؛ مجرم افشار (حدود 1280ق)؛ داوری شیرازی (1238-1383ق)؛ سروش اصفهانی (1228-1285ق)؛ سید یعقوب ماهیدشتی (1292ق)؛ گلشن شیرازی (سده سیزدهم)؛ جلوه اصفهانی (1338-1314ق)؛ قدرت قمی (1271-1316ق) و.. در فصل ششم به شرح احوال و نقل آثار عاشورایى شاعران معاصر پرداخته شده است. نویسنده در این فصل، تنها به معرفى 103 تن از چهره‏‌هاى عاشورایى‌سراى معاصر بسنده کرده و آن را در معرض نظر و داورى مشتاقان فرهنگ ماندگار عاشورا قرار داده است. از جمله این افراد عبارتند از: غلامرضا آذر حقیقی (آذر)، محمد آزادگان (واصل)، محمدرضا آقاسی، خسرو آقایاری، سید رضا آل یاسین (همایون)، حسین آهی، خسرو احتشامی هونه‌گانی، علی اخوان ارمکی، حسین اخوان کاشانی (تائب)، حسین اسرافیلی، امیر اکبرزاده، محمود اکرامی (خزان)، قیصر امین‌پور، علی انسانی، علی باباجانی، عباسعلی براتی‌پور، سید محمداسماعیل بلخی و..

کتاب «الصحیح‌ من‌ سیرة الاما‌م‌ الحسین‌ بن‌ علی‌ علیه‌ السلام‌» نوشته علامه مرتضی عسکری، دايرة المعارفي 20 جلدي از سيره و تاريخ زندگي امام سوم شيعيان حسين بن علي عليه السلام مي باشد. مهمترين عناوين و موضوعات جلد شانزدهم كتاب كه به آن پرداخته شده است عبارتند از: آثار استشهاد الحسین (ع)، احتراق الکعبة و نزول الصواعق، زینب الحزینة، قیادة زینب، صلابة الامام الخمینی.