جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله، دو مساله اصلی دارد: نخست برای تعیین جایگاه شعر سنایی در تکوین لغت نامه دهخدا به بررسی زبانی شاهد مثال هایی پرداخته ایم که مولفان لغت نامه از شعر سنایی انتخاب کرده اند. در این میان موارد زیادی یافت شد که شعر سنایی تنها شاهد مثال است و وجود یک کلمه یا تعبیر کاملا وابسته به شعر سنایی است. در این بخش هم کلمات و ترکیبات زبان رسمی وجود دارد و هم کلماتی که مربوط به جغرافیای خیال هستند و به احتمال زیاد برساخته خود سنایی اند. علاوه بر این، برخی اشعار سنایی در لغت نامه به عنوان نخستین شاهد مثال ثبت شده اند. از آنجا که مولفان لغت نامه در ثبت شاهد مثال ها غالبا ترتیب تاریخی را رعایت کرده اند، این موارد هم جایگاه شعر سنایی را در تکوین لغت نامه آشکار می کند. دیگر شاهد مثال های سنایی در لغت نامه نیز به حیث کمیت و کیفیت اهمیت خاص خود را دارند. مساله دوم مقاله، مقایسه نسخه شناسانه شاهد مثال های لغت نامه با نسخه خطی نویافته ای از حدیقه است که در دسترس مصححان قدیمی حدیقه و یا مولفان لغت نامه قرار نداشته است. این مقایسه نشان می دهد که اصلاح شاهد مثال های موجود در لغت نامه بر اساس چاپ های جدید تا چه میزان ضروری است.

این نوشته حاصل پژوهشی است، نقادانه درباره کتاب امثال و حکم دهخدا که نگارندگان با هدف بررسی و برطرف کردن برخی از کاستی های این مجموعه به آن پرداخته اند. با این که امثال و حکم دهخدا، یکی از مهم ترین کتاب ها در زمینه امثال فارسی و یکی از منابع معتبر در تحقیقات زبان و ادبیات فارسی و پژوهش های مربوط به مثل شناسی تطبیقی است، باز به سان همه آثار قلمی خالی از نقص نیست و در مواردی به بازنگری و بازنگاری نیاز دارد.از جمله کاستی های این کتاب نداشتن مقدمه و تعریفی جامع از مثل، عدم تفکیک مثل، تمثل، تضمن مثل، جاری مجرای مثل و حکمت، نداشتن فهرست موضوعی، مطابقت نداشتن برخی از زیرمدخل ها با مدخل های مربوط به آن، عدم تفکیک امثال عامیانه از مثل های فصیح ادبی، وجود خطاهای فراوان چاپی و غیر چاپی، نداشتن شیوه ای یکسان در ارجاع ابیات و سخنان حکمت آمیز و نیاوردن نام گوینده یا ماخذ در بیشتر موارد، بی نظمی و عدم انسجام کتاب از نظر اسلوب و ساختار و نقل عبارت های منظوم و منثور بدون توجه به سائره بودن یا نبودن آنهاست.نگارندگان پس از بررسی این کتاب و با در نظرداشت نوشته ها و مقالاتی که در نقد این مجموعه به نگارش درآمده، به جمع آوری و بررسی این نواقص همراه با ذکر شواهد و نمونه های فارسی و عربی اقدام نموده اند.

آخوند ملا علی نوری که از حکمای سده دوازدهم و سیزدهم هجری قمری و شاگرد آقا محمد بید آبادی بوده است ، توانست با قریب هفتاد سال تدریس فلسفه و تربیت شاگردان بسیار و نگارش شرح و تحشیه بر کتابهای ملاصدرا، حکمت متعالیه را به جریان غالب فلسفی در ایران تبدیل کند . یکی از آثار او تفسیر مبسوط سوره توحید است که در زمره تفاسیر فلسفی و عرفانی قرار دارد؛ هر چند به شیوه رایج کتب تفسیری نگاشته نشده است . دریغا که این تفسیر ناتمام ماند و آخوند نوری تنها توانست مقدماتی در باب توحید و مراتب آن برای طالبان حکم و معارف قرآن به یادگار گذارد . این رساله به دو بخش تقسیم مجزا گردیده است. در بخش اول ، مقدماتی در باب علم تفسیر و زندگانی ملا علی نوری و معرفی نسخه های خطی کتاب و شیوه تصحیح آنها مده و در بخش دوم نیز متن تفسیر سوره اخلاص آخوند نوری به همراه حواشی مولف بر تفسیر خویش قرار داده شده است .

أثر پیشِ رو، تصحیح و تحقیق نسخه‌ی خطیِ تفسیر سوره‌ی نور از تفسیر میرزا لطفعلی بن میرزا احمد مجتهد تبریزی (م.1262ه.ق.) است. تفسیر میرزا لطفعلی، تک نسخه و به خط مولف و شکسته نستعلیق می‌باشد و در دو جلدبا عنوان «تفسیر القرآن الکریم» در کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی، فهرست شده و به شماره‌های 9262 و 12193 به ثبت رسیده و نگهداری می‌شود. جلد اول شامل تفسیر سوره‌های مریم، طه و انبیاء است. جلد دوم آن نیز شامل سوره‌های حج، مومنون، نور و نبأ می‌باشد.نسخه‌ی خطیِ سوره‌ی نور مشتمل بر 128 صفحه و هر صفحه مشتمل بر 18سطر می‌باشد. در تحقیق و تصحیح اثر حاضر، از تنها نسخه‌ی موجود آن، استفاده شده است، و روش کار محقق به این صورت بوده است که ابتدا، نسخه‌ی خطی تایپ شده است و سپس متن تایپ شده با متن نسخه‌ی خطی، مقابله شده است و پس از آن، به تقویم نصّ پرداخته شده است.پایان‌نامه در دو فصل تنظیم شده است:فصل اول، مشتمل بر مباحث مقدماتی در سه بخش تنظیم شده است:‌1. شرح حال مفسر 2. روش تفسیری مفسر3. معرفی سوره نور فصل دوم، شامل متن نسخه‌ی خطی تفسیر سوره‌ی نور به همراه تحقیق، تصحیح، تقویم نصّ می‌باشد.کلمات کلیدی:تفسیر قرآن؛ سوره‌ی نور؛ نسخه‌ی خطی؛ تصحیح؛ تحقیق؛ لطفعلی بن احمد مجتهد تبریزی.

چکیده ندارد.

شیخ حر عاملی (1033- 1104 ه.ق) به عنوان یکی از بزرگان عرصه‌ی علم و فقاهت شیعه، در نسخه خطی «خلق الکافرو الغرض منه» که به زیور طبع آراسته نشده به موضوع «خلق کافر» پرداخته و تلاش نموده تا به این پرسش پاسخ دهد که چرا خداوند کافر را درحالی‌که اوصاف او در علمش معلوم بود، آفرید، مهلت داد و بر مومنین مسلط ساخت؟ این در حالی است که بعضی از معارف قرآن و حدیث مانند خلق از طینت خاص، قضا و قدر، مشیت و اراده‌ی الهی نیز به موضوع دامن زده و اعتقاد به جبر را تقویت می‌کند. بر این اساس نسخه خطی به هدف احیاء، استخراج و بررسی راه‌کار مولف، با مقابله پنج نسخه خطی به‌جامانده، بر مبنای مطالعه و دسته‌بندی مطالب آن، تحقیق، تصحیح و ترجمه شده است. در این تحقیق، با دقت در شیوه‌ی بیان مطالب و نظام بندی فصول رساله که به ارائه توأمان ادله نقلی و عقلی اهتمام نموده، معلوم شد مولف علاوه بر ارائه نظر خود، خواهان ارائه نظری مقبول در مقابل اختلاف دیدگاه‌ها می‌باشد. مولف در این راه با دو مشکل جدی: اختلاف در حجیت روایات اعتقادی و عدم تفاهم در تعریف و کارکرد عقل مواجه بوده است. این امر منجر می‌شود، وی برای رسیدن به هدف، ضمن رعایت مبانی علمی خود، رأی سایرین را نیز مورد توجه قرار دهد. در نتیجه مولف با استناد به قدر مشترک مقبول ادله نقلی و استفاده از «تواتر معنوی»، و قدر مشترک ادله عقلی و استفاده از محسوسات و بدیهیات که مورد قبول وجدان و فطرت است، به دنبال ارائه‌ی نظریه با حداقل اشکال به منظور قانع نمودن، ساکت کردن و یا به شک انداختن مخاطب می‌باشد. وی در این راه، مراحل سه‌گانه:1- اثبات نظر خود(امر بین الامرین) از راه رد نظریه رقیب(جبر و تفویض) 2- تعریف نظریه بر اساس معارف حدیثی 3- ارائه راه حل در موارد سکوت معارف حدیثی را طی نموده است. تعریف و پاسخ ارائه‌شده در این راه حل، امری حداقلی است که به دنبال حفظ ایمان و ایجاد پاسخ اقناعی در مواجه با شبهات می‌باشد. این راه حل، راه‌حلی عقلی در ارائه تعریف در مسائل مشکل اعتقادی است که بیان می‌کند در مواردی که امکان ارائه کامل تعریف و پاسخ بر اساس ادله نقلی وجود ندارد، عقلا چه باید کرد.

یکی از این افرادی که اقدام به نگارش کتاب مستقلی در زمینه آیات متشابه نموده، ابن شهر آشوب ساروی مازندرانی، دانشمند شهیر ایرانی است. وی که از علمای قرن ششم هجری است با بهره‌گیری از خوان پربرکت اهل بیت? و با شاگردی در محضر اساتیدی همچون شیخ شهر آشوب، جدّ بزرگوارش، پدر گرامی اش علی بن شهر آشوب، ابوعلی طبرسی و شیخ تمیمی آمدی و سایر بزرگان شیعه و سنی دست به تالیف کتبی زده است که خوشبختانه به دست ما رسیده و ما را متنعم نموده است. یکی از آثار مشهور وی "متشابه القرآن و المختلف فیه" است که در زمینه آیات متشابه و مورد اختلاف به رشته تحریر درآورده است.وی در این کتاب با جمع آیات متشابه درباره موضوعات مختلف، از جمله توحید، عدل، نبوت، امامت و ... به پاسخگویی به شبهات و اختلافات پیرامون این مسائل پرداخته است. یکی از مباحثی که وی به صورت وسیع آن را مورد بحث قرار داده، بحث نبوت و شبهات قصص انبیا? است.البتهلازم به ذکر است که این کتاب هر چند به صورت نسخه چاپی انتشار یافته است اما چندان که باید مورد تحقیق و تصحیح قرار نگرفته است. از این رو ما با استفاده از نسخ خطی موجود و در دسترس به تصحیح متن آن پرداخته، عبارات را مورد تحقیق و بررسی قرار داده و در ضمن آن را ترجمه نموده ایم.

کتاب «اخلاق ناصری» از معتبرترین کتب فارسی است که در علم اخلاق و حکمت عملی در دوره‌ی اسلامی نوشته شده است. توجه به این کتاب و شرح آن از دیرباز از جمله فعالیت‌های اهل حکمت و سیاست بوده است، از جمله شروحی که بر کتاب «اخلاق ناصری» نگاشته شده است، «توضیح‌الاخلاق» تألیف خلیفه سلطان است که به فرمان شاه صفی صفوی در سال 1051 ق. به انجام رسیده است. خلیفه سلطان اثر خواجه‌نصیرالدین را با این هدف که برای مردم کتاب‌خوان آن دوره قابل فهم باشد، با عبارات روشن‌تر و ساده‌تری آورده است.به دلیل دشواری نثر اخلاق ناصری، بسیاری از افراد از مطالعه‌ی آن صرف‌نظر کرده، از مطالب ارزشمند این کتاب بی‌بهره می‌مانند. با تصحیح و چاپ «توضیح الاخلاق»، به دلیل سهولت نسبی آن، در راه آشنایی هر چه بیشتر دانش دوستان با اندیشه‌ی حکمای اسلامی گامی موثر برداشته می شود.این رساله، علاوه بر متن مصحَّح، دربردارنده ی مقدمه ای مشروح است که در آن به مطالب ذیل پرداخته شده است:- معرّفی شروح اخلاق ناصری-‌ تحقیق در باره‌ی احوال و آثار خلیفه سلطان-‌ بررسی جایگاه علمی و سیاسی خلیفه سلطان-‌ تحقیق در باره‌ی ویژگی‌های سبکی و ساختاری نثر «توضیح‌الاخلاق»برای متن توضیح الاخلاق، تعلیقات جامعی نیز نگاشته شده است. پس از تعلیقات، بخش «دگرگونی‌ها» قرار دارد که مربوط به تبیین مواردی است که خلیفه سلطان کلمات و عبارات یا جمله‌های اخلاق ناصری را تغییر داده و آن‌ها را به زبان ساده‌تری بیان کرده است. بعد از آن، مجموعه‌ای از واژگان و ترکیب‌های نسبتاً دشوار متن به همراه معنی آن‌ها در بخش «فرهنگ لغات و ترکیبات فارسی و عربی» جمع‌آوری شده است. در بخش انتهایی رساله فهرست های راهنما قرار گرفته است.

چکیده در تصحیح نسخه‌های خطی عموماً، اختلاف نسخ را به صورت پاورقی در زیر صفحه نشان می‌دهند. بر این روش اشکالاتی وارد کرده‌اند از جمله این‌که متن را شلوغ و فضای زیادی اشغال می‌کند و در نهایت، نسخه‌ها را به صورت کامل گزارش نمی‌کند. در کنار این روش، شیوة دیگری وجود دارد که به آن، «سازوارة انتقادی» یا «شیوة ریتر» می‌گویند. در این روش، برخلاف «شیوة پاورقی»، در داخل متن هیچ علامتی قرار نمی‌گیرد و اختلاف نسخه‌ها به طور کامل گزارش می‌شود و نسخه‌ بدل‌ها فضای کمی را اشغال می‌کند و میان نسخه ‌بدل‌ها و توضیحات مصحح کاملاً تفکیک می‌شود. این شیوه، نخست در خصوص کتاب مقدس به کار رفت و بعدها هلموت ریتر، آن را دربارة کتاب‌های اسلامی به کار برد. در این مقاله با شیوة سازوارة انتقادی و روش خواندن و تدوین آن آشنا می‌شویم.

حمد و ثنا خداوند سبحان راست و سلام صلوات بر قطب عالم امکان محمدمصطفی (ص) و ائمه اطهار علیهم‌السلام باد. در امر انتخاب پایان‌نامه کارشناسی ارشد بر آن بودم تا موضوعی را برگزینم که از تکرار مکرارات و نوشتن‌های بی‌روح و کم فایده بدور باشد. پس از کمکهای فراوان اساتید و جستجو به این نتیجه رسیدم که کار تصحیح متون فلسفی تاریخ گذشته و ارائه آن به دوستداران بغایت نیکو و سودمند است . اهمیت و ضرورت احیای متون خطی که از مواریث علمی و فرهنگی این سرزمین به شمار می‌آیند انکار ناپذیر است . چرا که گذشته یک ملت و فرهنگ پرافتخار او چراغی است فراسوی آینده تا با اتکا بر عظمت و افتخار فرهنگی و ملی خود با اعتماد به نفس بیشتری راه تعالی و ترقی را بپیمایند. بیرون کشیدن شخصیتها و افکار نهفته در لابلای کتابها و متون تاریخی و شناساندن چهره‌ها و افکار و عظمت‌های پیشینیان به نسل امروز مهمترین راه برای مقابله با هجمه‌های عظیم علمی فرهنگی است که امروزه دامنگیر ایران اسلامی شده است . اثیرالدین‌مفضل‌بن‌عمر ابهری یکی از برجستگان علمی زمان خویش در قرن هفتم هجری و دارای آثار و تالیفات فراوانی در منطق، فلسفه، طبیعیات ، ریاضیات ، نجوم و هیئت است که شایستگی لازم را جهت توجه به وی و آثارش به همراه تتبع را داراست .