جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ایمانوئل لویناس یکی از مهم‏ترین فیلسوفان عصر جدید به شمار می‏آید. اهمیت فلسفۀ او در اخلاق نمایان می‏شود. در فلسفۀ اخلاق لویناس، سوژۀ محوری از اولویت خارج می‏شود و «دیگری» و «چهره» او در اولویت قرار می‏گیرند؛ به نحوی که چهرۀ دیگری بر پیام‏های اخلاقی دلالت می‏کند و سوژه با دریافت این پیام‏های اخلاقی، احساس وظیفه می‏کند تا خود را در برابر دیگری پاسخ‏گو و مسئولیت‏پذیر بداند؛ اما پرسش این است که در فلسفۀ اخلاق لویناس، مقصود از «چهره» در مواجهه با دیگری چیست؟ و وجه اخلاقی آن با چه مبنایی قابل توجیه است؟ آیا می‏توان آن را بر مبنای هستی‏شناسی و معرفت‏شناسی یا روان‏شناسی و زبان‏شناسی توجیه کرد؟ لویناس هنگامی که فلاسفۀ غربی می‏کوشیدند به سوژه اولویت ببخشند و همۀ موضوع‏ها را به هستی‏شناسی و معرفت‏شناسی تقلیل دهند، بازتعریفی از مفهوم دیگری و چهرۀ دیگری را ارائه می‏دهد. نگارنده باور دارد بنیان اخلاقی چهرۀ دیگری را می‏توان بر اساس چهار مبنای: 1-هستی‏شناسی، 2-معرفت‏شناسی، 3-روان‏شناسی و 4-زبان‏شناسی بررسی کرد؛ به گونه‏ای که در نهایت، بتوان بنیان اخلاقی اندیشۀ لویناس را در مبنای زبانی او کشف کرد.

از مباحث مهم در علوم قرآنی و تفسیر، بحث تناسب آیات در سوره‌هاست. موضوع تناسب آیات توسط بسیاری از خاورشناسان مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است که اغلب آنها قائل به عدم تناسب آیات سوره‌های قرآن هستند. تئودور نولدکه، در کتاب «تاریخ قرآن» از قائلان به این ادّعا بوده و به‌صورت گسترده به این موضوع پرداخته است. شاخصه‌های عدم تناسب آیات براساس دیدگاه نولدکه و نقد و بررسی آنها مهم‌ترین مسائلی است که سبب نگارش مقاله حاضر شده است. در این نوشتار سعی شده است که با روش توصیفی ـ تحلیلی شاخصه‌های عدم تناسب آیات براساس دیدگاه نولدکه تبیین و مورد نقد و ارزیابی قرار گیرد. نتیجه اینکه شاخصه‌های عدم تناسب در دیدگاه نولدکه در دو عرصه ساختاری و محتوایی نمود دارد. اختلاف و تفاوت در طول آیات، اسلوب، فواصل، سیاق و اختلاف در مضامین آیات در این دو عرصه جای دارند. نتیجه ارزیابی شاخصه‌های مذکور حاکی از این است که اختلاف در اسلوب از ممیّزات قرآن کریم بوده که با هدف تأثیر بر نفوس انسانی است. اختلاف در فواصل و سیاق آیات نیز نتیجه متابعت از معناست و اختلاف در طول آیات براساس حال مخاطبان است. همچنین اختلاف در مضامین بیانگر روش ویژه قرآن در بیان مفاهیم و آموزه‌ها به شکل ترکیبی ومزجی است.

در نوشتار حاضر ما با دو فیلسوف پدیده‌شناس مواجه هستیم که در دو سنت فکری متفاوت یعنی هرمنوتیک و پدیده‌شناسی به مفهوم «دیگری» به مثابه امکان‌های بنیادین فرد اشاره داشته‌اند. دیگری، به عنوان مفهومی هستی‌شناختی و مشترک در اندیشه گادامر و لویناس، نقطه عطف شرط امکان فهم و اخلاق است. این نوشتار با تمرکز بر مفهوم دیگری، ضمن پرداختن به نکات افتراق و اشتراک میان دیدگاه گادامر و لویناس، نشان خواهد داد دلمشغولی لویناس، به عنوان فیلسوف دیگری، رجوع به بنیادهای اخلاق است و شرط امکان بنیادهای اخلاق مواجهه با دیگری است. در هرمنوتیک فلسفی گادامر، دیگری نقطه عطف تعین امکان‌های فهم در روابط دیالکتیکی و گفتگومحورانه است. بدون دیگری در اندیشه لویناس اخلاق و امر اخلاقی، و در اندیشه گادامر فرایند فهم در قالب امتزاج افق‌ها رخ نخواهد داد. بنابراین، این مقاله نشان می‌دهد که دیگری مفهومی مشترک بین این دو فیلسوف است که هر دو در تحلیل‌های فلسفی خودشان از اخلاق یا فرایند فهم گریز و گزیری از آن ندارند.