جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

محمد بن سنان زاهری (م.220ق) یکی از راویان پر حدیث و تأثیرگذار بر فقه و حدیث امامیه است. از او در کتب اربعه شیعه حدیث‌های زیادی بیان شده است، امّا بزرگان رجالی در خصوص توثیق و تضعیف وی اختلاف نظر زیادی دارند. برخی معتقدند وی متهم به غلو و ضعف است، امّا عده‌ای دیگر سعی در تبرئه‌ی او دارند. رجالیانی که وی را تضعیف کرده‌اند، به ویژه روایت‌های مفرد او را از حیز اعتبار ساقط کرده‌اند. در این نوشتار کوشش شده است تا با بررسی 10 روایت مفرد محمد بن سنان در الکافی و استناد به ادله و شواهد واقعی، آرای رجالی را درباره او مورد ارزیابی قرار دهیم تا شناخت دقیق‌تری از احوال وی به دست دهد. متن این روایت‌ها را با توجه به مخالفت آن‌ها با قرآن، مقایسه با سایر احادیث صحیح متشابه یا مخالف، میزان سازش آن‌ها با عقل و مانند این معیارها ارزیابی کرده‌ایم. مهم‌ترین یافته پژوهش این است که با توجه به بررسی و تحلیل متن روایت‌های ابن‌‌‌سنان که در این مقاله تنها به تعدادی از آن‌ها بسنده شده است، روایت‌ها به دلیل‌های مختلفی دارای ضعف هستند و در نتیجه آرای رجالی ابن‌‌نجاشی و ابن‌‌غضایری در باب ضعیف بودن شخصیت ابن‌سنان و مردود بودن روایت‌های مفرد وی به صواب نزدیک‌تر است.

علی‌بن محمد بن ابراهیم بن أبان کُلینی رازی مشهور به «عَلّان کلینی» از راویان امامی عصر غیبت صغری است. از میان رجالیان متقدم، تنها نجاشی شرح حال او را آورده و بر وثاقتش تصریح کرده‌است. از او که داییِ شیخ کلینی معرفی شده، روایات بسیاری در الکافی نقل شده‌است. بخش قابل توجهی از این روایات در «کتاب الحُجّة» الکافی است. نظر به اینکه شیخ کلینی روایات کتابش را از منابع مکتوب پیشینی گردآورده، این پرسش مطرح است که منبع مکتوب او در نقل این روایات کدام کتاب بوده‌است. اهمیت شناسایی این منابع از آن‌روست که از جمله معیارهای محدثان متقدم، نقل از کتاب‌های قابل اعتماد بوده‌است. این مقاله می‌کوشد تا با گردآوری این روایات و تحلیل آن‌ها، این فرضیه را ارزیابی کند. شواهد محتوایی و سندی این روایات، نقل آن‌ها از کتاب أخبار القائم (علیه السلام) علان کلینی را تقویت می‌کند. محتوای بخش قابل توجهی از این روایات دربارۀ امام زمان (ع) است که با عنوان کتاب وی همسویی کامل دارد.