جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائل مهم باب معاد و مسأله ای که در برزخ و نیز در قیامت و برزخ برای انسان سودمند است و مایه نجات آدمی می گردد، مسأله شفاعت است. البته مسأله شفاعت دارای ابعاد گوناگونی است اما برداشت های سوئی از آن شده و معانی اصلی و اسلامی آن تحریف شده در صورتی که اگر برداشت صحیحی از منابع اصیل دینی و اسلام به دست آید معنای این واژه پربرکت روشن می شود. این تحقیق در 5 فصل به مسائل کلی پیرامون شفاعت پرداخته است. فصل اول، معنا و فلسفه شفاعت که در این فصل معنی شفاعت از منظر دانشمندان گوناگون مورد بیان شده و همچنین شرایط شفاعت و شفاعت کننده و ویژگی های مشفوع به مورد بررسی قرار گرفته به گونه ای که هر کسی نمی تواند شفاعت کند یا مورد شفاعت قرار گیرد و همچنین از محرومان شفاعت و زمان و مکان شفاعت در این فصل مطرح شده است. فصل دوم: شفیعان درگاه الهی است که بهترین کسانی که شایستگی شفاعت را دارند انبیاء عظام و ائمه هدی هستند که یکی از آنان پیامبر ( ص) است که آیات و احادیث شیعه و سنی پیرامون شفاعت پیامبر در این قسمت آمده است و شفیعان بعدی امامان ( ع)، حضرت فاطمه ( س) و سایر پیامبران و مؤمنان و فرشتگان و اعمال و قرآن کریم، شهدا و علما و همسایه و حافظان قرآن و خویشاوندان و کودک سقط شده می باشند که احادیثی پیرامون هر کدام مطرح شده و در پایان فصل خدای متعال پس از شفاعت شفاعت کنندگان خودش شفیع گناهکاران می شود. فصل سوم: مسئله شفاعت نه تنها کوچک ترین اشکال و ایرادی ندارد بلکه مانند حقایق دیگر اسلامی فواید و مزایای فراوانی را در بر داشته که از جمله: نموداری از رحمانیت خدا و محبوبیت مردان خدا و ارزش اعمال نیک انسانی و همچنین رمز کوشش و عامل جنبش و سدی در مقابل گناهان و پرتوی امید است. و همچنین اقسام شفاعت را مطرح کرده که شفاعتی که معنای عام داشته و شامل تمام موجودات می گردد شفاعت تکوینی است و شفاعتی که آدمی را به صراط مستقیم و شریعت رهنمون می گرداند. شفاعت تشریعی است که دیگر شفاعت که شفاعت اخروی هم نامیده شده و شفاعت در قیامت را قطعی و مسلم می داند شفاعت روز جزا است و آخرین قسم شفاعت، شفاعت دنیوی است که برای رفع حوائج و موضوعات محدود درباره یکدیگر دعا می کنند و آمرزش می طلبند. فصل چهارم: شفاعت از منظر قرآن، سنت، اجماع و عقل که در این فصل سعی شده تا تمام آیات پیرامون شفاعت با تفاسیر مطرح شود. وقتی این آیات و نظایر آنها را در کنار هم می چینیم و با توجه به هم مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهیم چنین نتیجه می گیریم که این آیات به پنج گروه تقسیم می شود: آیاتی که شفاعت را به طور کلی نفی می کنند. آیاتی که شفاعت را مخصوص خدا می دانند. آیاتی که شفاعت را وابسته به اذن و اجازه خدا می دانند. آیاتی که صحت شفاعت شفاعت کنندگان را مشروط به شرایطی می داند. آیاتی که بعضی از افراد را به خاطر اعمالی محروم از شفاعت می داند. که از مجموع آیات و احادیث که درباره شفاعت وارد شده است وقوع اصل شفاعت درباره گناهکاران است لذا باید همواره تقوا پیشه کرد و این را دانست که شفاعت الزامی است و برای این که انسان به کمال برسد و تربیت شود شفیعی میان آنان لازم است. فصل پنجم: در این فصل به اشکالات شفاعت و پاسخ به آنها پرداخته است که اصولا اشکالاتی مطرح شده ابتدایی به نظر می رسد و ایرادهایی است که ناشی از عدم توجه به واقعیت شفاعت اسلامی است و به هر یک از این اشکالات به طور جداگانه پاسخ داده شده است.

شفاعت در لغت به معنی ضمیمه کردن چیزی به چیزی به عنوان کمک و یاری و در اصطلاح : شخص نزد خداوند برای دیگری طلب مغفرت نماید. مدارکی که بر شفاعت دلالت می آید آیات قرآن و روایات زیادی است. آیاتی که شفاعت را منحصر به خدا می کند، آیاتی که شفاعت را مشروط به اذن خدا می داند و آیاتی که شفاعت را نفی می کند. اهل سنت و شیعه معتقد به شفاعت هستند. بین شفاعت و طهارت ذاتی شافع رابطه متقابل وجود دارد به این معنی که شافعین کسانی هستند که خداوند از ذات و فعل آن ها راضی است و نقص و خطایی وجود ندارد. و این که شفاعت بعد از اذن خدا به شفاعت کننده تعلق می گیرد. فلسفه ی شفاعت : الف : حکمت شفاعت، که شامل : روزنه امید، تشویق به انجام وظایف و شفاعت پاداش صالحان می شود. ب : حکمت وساطت اولیا خدا : که شامل بزرگداشت اولیای الهی، اثر سازنده در هدایت مردم و تجلی رابطه دنیوی می شود. انواع شفاعت : شفاعت تکوینی، تشریعی – شفاعت رهبری یا شفلعت عمل، شفاعت مغفرت یا شفاعت فضل، شفاعت توحیدی، شفاعت شرک و باطل. شافعین قیامت در قرآن و روایات، خداوند تعالی، پیامبر اکرم(ص)، حضرت علی(ع)، انبیاء، ملائکه، مومنین، خویشاوندانو توبه. قرآن مجید، تقوا و جهاد، علما و فقها. اثر شفاعت : شفاعت در جامعه مایه از بیبن رفتن بیماری یأس است، راهی برای جبران خطاها و اشتباهات گذشته است، عامل توجه مردم به سوی اسوه های هدایت و تقوا و طهارت دل است. و تأثیر معنوی آن هم در زدودن گناه است و هم در پیشرفت و تکامل معنوی و افزایش پاداش و ثواب مؤثر است. شرایط شفاعت : ایمان، اذن الهی، رضایت خدا نسبت به شفیع، رضایت خدا نسبت به فرد مورد شفاعت، ارتباط معنوی میان شفاعت کننده و شفاعت شونده، عمل به دستورات دینی. ویژگی شفاعت شوندگان : خضوع در مقابل خدا، انفاق در راه خدا، اعراض از دنیا به جهت یاد خدا، یاد و قبول داشتن قیامت. محرومان از شفاعت : کس که نماز را سبک شمارد، بی توجهی به ظبقه محروم جامعه، و نپرداختن زکات، سرگرم کارهای باطل شدن، نپذیرفتن معاد و لجاجت کردن در مورد آن مشرکان و ستمگران، منکران شفاعت، فرد ناصبی، و کسی که ذراری رسول اکرم ( ص) را اذیت کند. و در آخر هم به شبهاتی در مورد شفاعت و رفع آن پرداخته شده است.

شفیع در لغت به معنای جفت و در مقابل وتر است در واقع شفاعت قرار گرفتن موجود ضعیف در کنار موجود قوی است. شفاعت حکمی است که کسی حق خوشه برآن را ندارد و از نظر عقلی و شرعی و منطقی هم پذیرفته شده است. شفاعت از دیدگاه قرآن از دو طریق نفی و اثبات ، ثابت شده است یعنی یک گروه از آیات به طور مستقیم به اثبات این موضوع پرداخته است و گروه دیگر با نفی شفاعت از عده ای ، شفاعت در روز قیامت را امری مسلم معرفی می کند. همچنین این مسئله را فرقه وهابیت نیز قبول دارند ولی با کمی اختلاف در این که شفاعت در دنیا وجود ندارد و مسئله شفاعت فقط در قیامت است. شفاعت تشویق به گناه نیست بلکه یک عامل بازدارنده است و به انسان امید می دهد در نتیجه شفاعت به معنی صحیح برای حفظ تعادل است و وسیله ای برای بازگشت گنهکاران و موجب تشویق و جرأت بر گناه نیست. از طرفی شفاعت از نظر اسلام یک امر بدون حدود و مرز نیست بلکه دارای شرایط است و عده ای هم از آن بی بهره هستند مثل کفاره ، مشرک و... از طرفی دیگر گروه خاصی هستند که صلاحیت شفاعت کردن را دارند از جمله پیامبر اکرم ( ص)، امیرالمؤمنان، شهیدان و... .

این پایان نامه با عنوان «شفاعت از نظر فریقین» در پنج فصل ارائه شده است: در فصل اول، ضرورت شفاعت، معانی شفاعت از سه نظر اصطلاحی، عرفی و لغوی، انگیزة انتخاب موضوع، تاریخچة انکار شفاعت و بررسی دلایل وهابی ها دربارة منع درخواست شفاعت بیان شده است. فصل دوم به اقسام شفاعت در قرآن، رابطة مغفرت و شفاعت، فلسفه و زمان شفاعت پرداخته است. فلسفة شفاعت یک مسئله مهم تربیتی است که آثار مثبت و سازنده ای دارد؛ از جمله: ایجاد امید و مبارزه با روح یأس و ایجاد رابطة معنوی با اولیاءالله. فصل سوم به بررسی ایرادهای عمده در مسئله شفاعت پرداخته است؛ از جمله: آیا شفاعت، تشویق به گناه نیست؟ آیا شفاعت با عدل الهی سازگار است؟ در فصل چهارم، آیات شفاعت و شرایط شفاعت کنندگان و شفاعت شوندگان مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. فصل پنجم به نقد و بررسی شفاعت از نظر فریقین و آیات و روایات در این مورد پرداخته است.

مباحث پانزدگانه این پایان نامه عبارتند از: حقیقت شفاعت و معنای لغوی و اصطلاحی آن، بررسی آیات مربوط به شفاعت، خصوصیات شفاعت های حق وشفاعت های باطل، شفاعت تکوینی و تشریعی، شرایطشفاعت، شافعان مثل فرشتگان و انبیاء و ائمه (ع)،حدود شفاعت، ادله اثبات شفاعت، آثار تربیتی شفاعت در دنیا و آثار معنوی آن در آخرت، شفاعت از دیدگاه سایر ادیان و مذاهب، شبهات منکران شفاعت و پاسخ آنها، توسل از دیدگاه قرآن و سنت و سیره صحابه،زیارت قبور مطهر پیامبر (ص) و امامان (ع) و اشعاری درباره شفاعت.

این پژوهش به بررسی مسأله شفاعت در آیات و روایات پرداخته است . شفع در لغت به معنای پیوستن و ضمیمه شدن چیزی است به همانند خود که به جای مشفوع ، شفع گفته می شود . شفاعت در اصطلاح عبارت است از خواهش گری و پادرمیانی برای دستیابی شخصی به منفعتی یا رها گشتن از مضرتی . امام خمینی ( قدس سره) درباره شفاعت چنین می فرماید : آن شفاعتی که کتاب و سنت به آن ناطق و بلکه بین جمعیت مسلمین است، شامل یک عده خیلی قلیل و معدودی می شود. دانستن این مطلب که شفاعت پارتی بازی نیست نیز از ضروریات است. شفاعت با توجه به دیدگاههای مختلف به تقسیم بندیهای مختلف ، تقسیم می شود ، بعضی آن را به فقهی و کلامی و دیگری آن را به غلط و صحیح و بعضی آن را به تکوینی و تشریحی و عده ای آن را به دنیوی و اخروی تقسیم نموده اند . شفاعت در آخرت به چهار صورت ممکن است روی دهد . زمانی کسانی که حق شفاعت دارند خود در حق افرادی که سزاوار آن هستند نزد خداوند شفاعت کنند، ممکن است برخی از اهل شفاعت از برخی دیگر بخواهند تا در حق فردی شفاعت نمایند، ممکن است مشفوع له از صاحب شفاعت درخواست نماید و نیز ممکن است خداوند از شفیع بخواهد تا شفاعت نماید. آثار تربیتی شفاعت ، شامل امیدواری، سازندگی، توجه به سلسله شافعان، سدی در مقابل گناهان، رمز کوشش و عامل جنبش می باشد. آیاتی که به مسئله شفاعت پرداخته است . به چند دسته تقسیم می شود : 1- آیه ای که شفاعت را نفی می کند. 2- آیاتی که منفعت شفاعت را برای مجرمان نفی می کنند 3- آیاتی هستند که از شفاعت دیگران به اذن خدا یاد می کنند 4- آیاتی که شفاعت را مخصوص خدا می دانند ،که از بررسی تمام آیات مربوط به شفاعت به یک نتیجه کلی می رسیم و آن این است که : توجه به یک آیه و چشم پوشی از آیات دیگر نمی تواند مبنای صحیحی برای تفسیر قرآن باشد ، زیرا ، مجموع آیات یک موضوع در قرآن ، هدف واحدی را تعقیب می کند و تا مجموع آیات در نظر گرفته نشود ، هرگز نمی توان مقصود نهایی قرآن را تبیین نمود . یکی از دلایل شفاعت، روایات معصومان ( صلوات الله اجمعین) است روایاتی که به صراحت بر وقوع شفاعت دلالت می کند. تعداد این روایات به اندازه ای است که به حد تواتر می رسند. دیدگاه های مختلفی پیرامون مسأله شفاعت وجود دارد، وهابیون معتقدند که شفاعت در روز جزا که از اصول مسلمه قرآن کریم است را نمی توان منکر شد . بلکه آنچه این طایفه رد می کنند موضوع شفاعت خواهی از مخلوق در دنیا می باشد. بزرگان صوفیه شفاعت را به صورت وسیع و فراگیر می پندارند، آنان معتقدند که خداوند به پیامبر برای هر کسی که در دلش به اندازه یک جو یا یک نوک سوزن ایمان است، اجازه شفاعت داده است . دانشمندان اسلامی شفاعت را از اصول مسلم اسلام می دانند و هیچ تیره ای از مسلمانان آن را انکار نکرده است. برای شفاعت شوندگان شرایطی است از جمله : اعتقاد به وحدانیت خداوند، شیعه دوازده امامی بودن، داشتن ایمان، ظالم نبودن، اعتقاد به شفاعت و سبک نشمردن نماز . شافعان به دو گروه تشریعی در دنیا و آخرت تقسیم می شوند. شافعان تشریعی در دنیا عبارتند از : فرشتگان ، پیامبران ، توبه ، مؤمنان، قرآن ، ایمان و عمل صالح و شافعان تشریعی در آخرت عبارتند از : خداوند سبحان ، پیامبران ، فرشتگان ، اصحاب اعراف ، قرآن ، شاهدان ، مؤمنان و پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم) می باشند . باید دانست که در شفاعت اگر نوع جرم و یا مجرم تعیین شود موجب تجری می گردد . لذا نامی از هیچ کدام به میان نیامده است و تنها تحت عنوان کلی اصحاب اعراف ، اصحاب یمین و مرتکبان گناه با ذکر شرط ایمان و مرضی عندالله بودن ، مشمولین شفاعت معرفی می گردند . گروهی که از شفاعت بی بهره اند عبارتند از : کافران، مشرکان، منحرفین از حق، ستمگران، محرومین از بهشت، مرتدین، مسخ شدگان، شکایت شوندگان، مجرمین، یهودیان و منافقین.

در این پایان نامه موضوعات ذیل مورد بحث قرارگرفته اند: تعریف لغوی و اصطلاحی شفاعت، شفاعت تکوینی و تشریعی، بررسی تعارض آیات نافی و مثبت شفاعت، شرایط شفاعت و معرفی شفاعت کنندگان نظیرقرآن، پیامبر (ص)، ائمه (ع)، انبیاء، ملائکه، علماءشهداء و مومنان؛ کسانی که مورد شفاعت قرار نمی گیرند،شفاعت در دنیا، برزخ و قیامت، آثار تربیتی شفاعت،شفاعت از دیدگاه سایر ملل و ادیان و مذاهب،درخواست شفاعت از چه کسی و در چه زمانی جایزاست؟ نظر وهابیها در مورد عموم مسلمانان، رد گفتار ابن تیمیه و وهابیها، و درخواست شفاعت در احادیث وسیره صحابه.

شفاعت در لغت: شفاعت از ماده ( شفع) است که در سنت به معنای ( جفت شدن) با چیزی است. و در اصطلاح شرعی و مذهبی شفاعت در آن جا مطرح می شود که شخصی در نزد خداوند برای دیگری طلب مغفرت و آمرزش نماید و یا بخواهد عتابی که در اثر گناه متوجه نفس گنهکار شده از او برداشته شود و یا تخفیف یابد. در این حال شخص گنهکار، شفاعت شونده و ذات مقدس پروردگار پذیرنده شفاعت خواهد بود. بنابراین شفاعت شامل قیامت و پیامبران نمی شود بلکه در همین دنیا کارهایی است که اگر ما انجام دهیم، خود شفاعت است مثل توبه از گناه، خود از شفیعان است چون باعث آمرزش گناه است و در بسیاری از آیات قرآن کریم ما را بدان دعوت کرده است دوم ایمان که موجب مغفرت از کفر است سوم عمل صالح که موجب مغفرت از اعمال صالح است. بنابراین شفاعت را از طریق آیات و روایات می توان اثبات کرد. شفاعت در قرآن حقیقت دارد طبق آیه قرآن و چه بسیار فرشتگانی که در آسمان هستند و به هیچ وجه شفاعتشان سودی ندارد مگر بعد از آنکه خداوند نسبت به هر کس که بخواهد و بپسندد، اذن در شفاعت را بدهد. با توجه به اینکه در قرآن آیات متعددی در مورد شفاعت می باشد و همچنین روایت های متعددی از معصومین در مورد شفاعت نقل شد پس یک نتیجه کاملی که بدست می آید این است که شفاعت هم از نظر شیعه و هم تسنن پذیرفته است.

موضوع پژوهش حاضر بررسی مسأله شفاعت از دیدگاه قرآن و سنت است. شفاعت یکی از باورهای عمیق شیعه می باشد، امّا این باور گاهی با تصورات غلط مورد خدشه قرار گرفته است. عده ای گمان می کنند به صرف شیعه بودن و انجام عملی خاص مورد شفاعت قرار می گیرند و در انجام تکالیف الهی و اوامر و نواهی خدای سبحان دچار تسامح می شوند. لذا ضروری است با نگاهی دقیق و عمیق به مسأله شفاعت این تصورات غلط را از میان برداشت و شرایط کسانی را که مورد شفاعت واقع می شوند بررسی نمود. این پژوهش در 3 فصل تنظیم گردیده است: در فصل اول مفهوم شفاعت و دسته بندی آیات قرآن در مورد مساله شفاعت و دیدگاه های مختلف در این زمینه بررسی شده است. شافعان و مشفوعان عنوان فصل دوم این رساله می باشد که به بررسی صفات و ویژگی های شافعان و مشفوعان پرداخته است. شبهاتی که در مورد مساله شفاعت مطرح شده در فصل سوم این رساله بررسی شده است. منابع مورد استفاده در این پژوهش متون اسلامی است ( قرآن کریم، کتب روایی، تفاسیر و ...) که محقق با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به بررسی موضوع مورد نظر همت گمارده است. نتایجی که از این پژوهش حاصل آمد: 1.ماده شفاعت و مشتقات آن در 26 آیه قرآن آمده که 24 آیه آن، مربوط به شفاعت مورد بحث ما می باشد، واضح است که کثرت آیات قرآن مجید، در یک موضوع حاکی از اهمیت آن است. 2.شفاعت کنندگان به اذن خدا عبارتند از: پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم ، اهل بیت پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم ، علما، شهیدان، قرآن، خویشاوندان، امانتداران امین و ... . 3. شرایط شفاعت عبارتند از: ?مسلمان باشد و از امت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم محسوب شود. ?محب اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم باشد و ... . 4. اعتقاد به شفاعت پدید آورنده امید در دل ها و مایه بازگشت گنه کاران در نیمه زندگی به سوی خدا است.

با توجه به اهمیت مسئله شفاعت در بحث عدل الهی و همچنین سوالاتی که در ذهن و فکر برخی افراد، در رابطه با این موضوع وجود، به تحقیق در این رابطه پرداختیم. که در این جا به جهت آشنائی اجمالی با موضوع چکیده ای از آن بیان می شود. این تحقیق در مجموع از 7 بخش و چندین فصل هر فصل از چند موضوع فرعی تشکیل شده است. در بخش اول به بررسی معنای لغوی شفاعت پرداختیم. اینکه شفاعت از « شفع» به معنای زوج و ضد « وتر» می باشد. و همچنین معنای اصطلاحی آن، که در معانی مختلفی چون همراهی، همکاری فردی با فرد دیگر و یا چیزی با چیز دیگر آمده است. لازم است این مسئله نیز یادآوری شود که در معنای اصطلاحی آن، معنای مورد نظر فلاسفه و متکلفین نیز بیان شده است و نیز در مقامی تحقیق – از آنجا که موضوع آن شفاعت در قرآن و سنت می باشد- نظر مفسرین به طور کامل بیان گردیده. به جهت آشنایی بیشتر با این موضوع در بخش دوم از همین تحقیق به برخی کلیات اینها بحث اشاره شده است. مانند حدود و قلمرو شفاعت، موانع شفاعت و مفهوم آن و ... که تفصیل آن در متن اصلی خواهد آمد. نکته جالب توجه که در این بخش به آن اشاره شده این است که ؛ شفاعت فقط شامل آخرت نیست. بلکه در دنیا و حتی برزخ نیز امکان وقوع دارد. که با توجه به برخی آیات و روایات اثبات و تبیین می شود. در حالی که آنچه ما از این مسئله در ذهن داریم این است که، شفاعت در آخرت واقع می شود. همچنین با توجه به منابع مراجعه شده و آیات و روایات بدست آمده، می توان چنین نتیجه گرفت که شفاعت دارای اقسامی می باشد. لذا در بخش سوم این تحقیق به طور مفصل به این بحث پرداخته شده است. و اینکه شفاعت در یک تقسیم بندی ابتدائی و کلی به دو قسمت شفاعت حسنه و سیئه تقسیم می شود که قسم اول آن خود به نوع تکوینی و تشریعی، و نوع دوم آن نیز به دو قسمت مغفرت و رهبری تقسیم می شود. شفاعت تکوینی که در این جهان میان تمام موجودات و علت ها و معلول ها وجود دارد. اما شفاعت تشریعی مختص انسان است که نوع رهبری آن، شامل نجات انسان از عذاب و رسیدن به حسنات، از طریق رابطه معنوی میان افراد می شود. شفاعت مغفرت هم، همان وساطت در مغفرت عفو و بخشش گناهان است که سرچشمه اصلی آن نیز، رحمت و مغفرت خداوند است. از مطالب دیگری که در این بخش به آن اشاره شده است، ارتباط میان شفاعت حسنه و خودسازی و خودشناسی و سلامت روانی است. و همچنین اشاره بسیار کوتاهی به آثار تربیتی اعتقاد به شفاعت حسنه. از آنجا که موضوع اصلی این تحقیق، شفاعت در قرآن و سنت است، لذا در بخش چهارم و پنجم، به ترتیب ابتدا به بررسی آیات و روایات موجود در این زمینه پرداخته شده است. در بخش چهارم با بررسی به عمل آمده، آیات به چهار دسته تقسیم می شوند که عبارتند از: 1- آیات نفی کلی شفاعت 2- آیاتی که شفاعت را مختص خداوند می کند. 3- آیات نفی شفاعت از گروهی 4- آیات مربوط به شفیعان که از این آیات، شفاعت به اثبات می رسد، هم در خصوص خداوند و هم پیامبر و امامان، فرشتگان، قرآن و اولیاء و شهداء. در بخش پنجم نیز، به جهت تکمیل بحث قرآن موضوع، به روایاتی در این زمینه اشاره شده است که گاهی به تفکیک، احادیث به دست آمده در منابع شیعه و اهل سنت و گاهی بدون تفکیک از یکدیگر بیان شده اند. در این بخش نیز شفاعت خداوند، امامان، پیامبر و سایر شفیعان اثبات می شود. از روایات چنین به دست می آید که روایات مربوط به امامان، به دو دسته کلی تقسیم می شوند: 1. روایاتی که به شفاعت امامان به صورت عام اشاره کرده اند و از آغاز تحت عناوینی چون : علماء و دانشمندان و... یاد شده است. 2. روایاتی که به صورت خاص به آنها اشاره شده است، که این دسته نیز مانند دسته اول به حد تواتر رسیده اند. با وجود چنین آیات و روایاتی محکم و یقین آوری که، مسئله شفاعت را از امور قطعی و حتمی قرار می دهد، با این حال هستند افرادی که شبهات و اشکالاتی را به این موضوع وارد کرده اند. لذا در بخش ششم به بررسی این شبهات پرداختیم و تا حد امکان پاسخ آن، تا از این طریق هم مسئله شفاعت به اثبات برسد و هم یکی از شبهات مهم مربوط به عدل الهی برطرف گردد. از جمله اشکالاتی که در این زمینه وجود دارد عبارتند از: 1-شفاعت و تجری بر گناه. 2-شفاعت و محدود بودن لطف خدا. 3-شفاعت و تغییر سنت الهی. 4-شفاعت و عدل الهی. در بخش پایانی این تحقیق نیز، به بررسی آراء و نظرات دانشمندان در این زمینه و همچنین اشکالات و نظریه های دو فرقه معتزله و وهابیت اشاره شده است. تا از این طریق هم تفاوت آراء و هم نظریه صحیح به دست آید.