جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

صحبة الرسول صلي‌الله‌عليه‌وآله بين المنقول و المعقول نوشته محمدعلی نجفی، کتابی است به زبان عربی که به موضوع شناخت صحابه پیامبر اکرم(ص) در ادله معقول و منقول پرداخته است. انگیزه نویسنده، رد مغالطاتی در موضوع صحابه است که در رساله شیخ صالح درویش وجود دارد. این کتاب در زمان معاصر در یک جلد منتشر شده است.

در این پایان نامه، موضوع «صحابه در قرآن» با تأکید بر مسأله مورد نزاع شیعه و اهل تسنّن، یعنی عدالت بررسی شده است: در بخش اول، معنای لغوی «صحابه» با استفاده از منابع اصیل لغت بررسی شده و سپس به معنای اصطلاحی آن پرداخته شده و دو شرط لزوم پیروی کردن و طولانی بودن مدت مصاحبت مورد تأکید قرار گرفته و سپس نظر عامّه و خاصه درباره معنای «صحابه» و نیز دیدگاه های مختلف در معنای عدالت بررسی و نقد شده است. در بخش دوم، برای تأیید نظر شیعه درباره عدالت صحابه، به چهل و پنج آیه از قرآن کریم استناد شده است و پس از بررسی میزان دلالت این آیات، به بیان نظر علمای اهل سنّت در تفسیر آن آیات پرداخته و نتیجه گرفته شده است که صحابه از حیث عدالت چند دسته اند: برخی در بالاترین درجه عصمت، برخی عادل، برخی مسلمان فاسق و برخی منافق بوده اند. در بخش سوم، از ادلّه قرآنی اهل سنّت بر عدالت تمامی صحابه، شش آیه از میان تفاسیر اهل سنّت به ترتیب تاریخی ذکر شده و مورد نقد قرار گرفته و نیز روشن گردیده است که عدالت صحابه در زمان پیغمبر(ص) و قرون اول مطرح نبوده و سپس بر قرآن تحمیل شده است و هیچ یک از آیات مزبور نه تنها دلالتی بر عدالت تمامی صحابه ندارد، بلکه گاهی همین آیات بر فسق برخی از صحابه دلالت می کند.

این تحقیق بر آن است که با مراجعه به آیات نورانی قرآن کریم و دیگر منابع معتبر اسلامی ، « سیمای صحابه» را مورد تحلیل و بررسی کامل قرار دهد . در ابتدا ضمن بیان روشنی از ابعاد مختلف مساله با استناد به آیات ، ضرورت این تحقیق اثبات گردیده است و برای رسیدن به هدفهای تحقیق اهداف ویژه ای شامل : بررسی معنای صحابه و عدالت و جرح از نظر لغوی و اصطلاحی ، بررسی عدالت صحابه از دیدگاه شیعه و اهل سنت ، بررسی موارد جرح صحابه در قرآن ومعرفی برخی از اصحاب نمونه پیامبر اکرم (ص) طراحی گردیده است . برای رسیدن به اهداف مذکور سؤالاتی به شرح زیر مطرح شده : جایگاه صحابه در قرآن و سنت چیست ؟آیا جمله « الصحابة کلهم عدول » مورد قبول فریقین هست ؟ دلایل اهل سنت بر عدالت کل صحابه چیست ؟ آیا جرح صحابه مساوی با کفر جارح است ؟ موارد جرح صحابه در قرآن کدامند ؟ با توجه به ماهیت ، اهداف و امکانات موجود روش تحقیق توصیفی – تحلیلی برای انجام تحقیق برگزیده شده است . پس از گردآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها نتایج ذیل بدست آمد : صحابه پیامبر (ص) یعنی همان کسانی که ملازمت و همراهی آن حضرت را اختیار کرده اند و بعد از پیامبر (ص) مبلغ سیره و سنت پیامبر (ص) بودند می تواند برای ما الگوهای کاملی در زندگی باشند ولی مطلبی که باید متذکر شویم این است که صحابیان پیامبر (ص) بنا به گزارش تاریخ نویسان و کتب رجالی بالغ بر صد هزار نفر بوده اند که همگی نتوانستند پیوسته و دائم همراه حضرت باشند . و برخی فقط برای حفظ جان و موقعیت خود تظاهر به اسلام و همراهی با پیامبر (ص) نموده اند و برخی مرتکب گناهانی از قبیل : فسق ، فرار از جنگ و جهاد ، نقض عهد با خدا و رسولش ، چشم چرانی در حال نماز ، افشا کردن اسرار پیامبر (ص) و بر خورد نادرست با آن حضرت ، ارتداد و نفاق و ... شده اند که همگی دال بر این است که نمی توان به همه آنها اعتماد کرد وهمه راه را عادل دانست . ولی اهل سنت بدون توجه به موارد فوق ذکر عدالت کل اصحاب را عقیده دارند و هر گونه تهمت و ذکر گناهی برای یکی از اصحاب را کفر و خروج از اسلام می دانند . ولی شیعه با ژرف نگری عدالت صحابه راستین را قبول دارد و به آن ایمان دارد و نظریه عدالت صحابه را چیزی جز یک نظریه سیاسی که در سایه حکومت آزادشدگان (بنی امیه) پاگرفته ویا زیر نظر مستقیم آنها به وجود آمده ، می داند . محقق در این پژوهش با محدودیت هایی چون : عربی بودن منابع موضوع ، عدم دسترسی آسان به کتابخانه و محدودیت زمانی برای پژوهش و نگارش روبرو بوده است و پیشنهاد می گردد که در این زمینه تحقیقات جزئی تری مانند عدالت صحابه صورت پذیرد .

نوشتة حاضر جهت بازشناسی سیمای صحابه با نگاهی میانه و دور از هر گونه افراط و تفریط عرضه شده است. این رساله دارای پنج فصل و یک نتیجه گیری است: فصل اول (کلیات): در این فصل معنای لغوی صحابه و عدالت، مفهوم دقیق آن از نظر فریقین و نیز واژه «صحابه» در قرآن و حدیث بیان شده است. فصل دوم: در این فصل، صحابه از دیدگاه قرآن مورد بررسی قرار گرفته و در دو بخش تنظیم شده است؛ بخش اول مربوط به آیاتی است که علمای اهل سنت براساس آن ها ادعا کرده اند همة صحابه عادل اند و بخش دوم در مورد آیاتی است که در مذمت برخی از صحابه نازل شده است. فصل سوم: این فصل به سیمای صحابه در روایات اختصاص دارد و از دو بخش تشکیل شده است؛ بخش اول در مورد روایاتی است که از علمای اهل سنت در مدح صحابه آمده و بخش دوم دربارة روایاتی است که در مذمت برخی از صحابه وارد شده است. فصل چهارم: این فصل، اعمال و کردار صحابه را از منظر تاریخ مورد بررسی قرار داده است. فصل پنجم: در این فصل، صحابه از دیدگاه تشیع و از دیدگاه امام علی(علیه السلام)، امام سجاد(علیه السلام) و برخی از علمای شیعه مورد بررسی قرار گرفته است.