جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع پایان نامه تحلیل جامعه‌شناختی تاریخی دگرگونی حوزه‌ی عمومی مذهبی در عصر صفوی است. حوزه‌ی عمومی شامل مکان‌هایی است که عموم افراد در آنجا حضور می‌یابند و روابط اجتماعی-اقتصادی و تبلیغاتی در آنجا مجال بروز و ظهور می‌یابد. این پایان‌نامه قصد دارد حوزه‌ی عمومی مذهبی در عصر صفویه را که محل شکل‌گیری افکار عمومی مذهبی است بر اساس نظریه هابرماس تشریح کند. بنابر نظر هابرماس استفاده از زبان، گفتگو و ابزارهای تبلیغات عمومی شاخصه‌های تعیین‌کننده در شکل‌پذیری افکار عمومی و کلیت حوزه‌ی عمومی و همزمان خصوصی است که در رابطه‌ی متقابل با یکدیگر فهمیده می‌شوند. تعیین‌کنندگی این عوامل در کنار نظام‌های اقتصاد و سیاست و در کلیت دیالکتیکی جامعه امکان‌پذیر است، بنابراین درک کلیت جامعه در این تحلیل ضروری است.داده‌های این تحقیق مبتنی است بر منابع تاریخ‌نگاران و سفرنامه‌نویسان عصر صفوی و همچنین مقالات و کتبی که به تحلیل تاریخی این عصر پرداخته‌اند. در دروان قبل از صفویه حوزه‌ی عمومی مذهبی تحت تأثیر مذاهب اربعه‌ی تسنن بود و در این تحقیق هدف شناخت دلایل دگرگونی این حوزه است. شکی نیست که مذهب تشیع یکی از عوامل مهم در حوزه‌ی عمومی ایران بوده و بر جنبش‌های مدنی دوران مشروطه در سایه‌ی زعامت روحانیون بسیار تأثیرگذار بوده است. شناخت دلایل چنین تحولی می‌تواند درکی روشن‌تر از وقایع تاریخی در ایران ارائه دهد. در چنین تحقیقی فهم حوزه‌ی عمومی در دوران صفویه و دلایل گرایش آن به تشیع در ابتدا با شناخت تفاوت‌ها و تمایزات درونی آن ممکن می‌شود. در دوران صفوی شناسایی دو گونه حوزه‌ی عمومی با کارکرد مذهبی از طریق فهم تعاملات افراد با یکدیگر صورت گرفته است که هر دو حوزه‌ی عمومی یا تحت سیطره اقتصادی و سیاسی مرشد کامل و در دوره‌ی بعدی روحانیون بوده‌اند؛ یکی عمومیت مبتنی‌بر‌نمایندگی مذهبی که در اوائل صفویه رو نمود و دیگری دین عمومی شده به معنای دولتی در اواخر این عصر. عمومیت مبتنی‌بر نمایندگی نسبت به هر گونه تمایز عمومی و خصوصی نسبت به مذهب بیگانه بود و متصدی آن منزلت همیشه در بازنمایی عمومی آن می‌کوشید. هر آنچه می‌توانست خصوصی باشد، مثل ریاست خانواده و مالکیت خصوصی دارایی‌ها، به امری در خدمت بازنمایی این عمومیت بدل می‌شد و شاه دارای جایگاه خداوندی در میان عموم بود. ولی با شکل‌گیری دولت مطلقه و رواج دین دولتی به تدریج از این تقدس کاسته می‌شود. به تدریج پادشاه جای ارباب فئودالی را در محفل اشرافی می‌گیرد و کمتر در میدان شهرها دیده می‌شود. آخرین شکل عمومیت مبتنی‌برنمایندگی به شکل فزاینده‌ای از دولت جدا می‌شد. در این زمان بود که با جدا شدن دارایی‌های خصوصیِ شاه از ممالک (اموال دولتی) برای نخستین بار حوزه‌ی عمومی و حوزه‌ی خصوصی به معنای مدرن کلمه از یکدیگر تفکیک شدند. در دین دولتی علما و روحانیون فعالان حوزه‌ی عمومی دینی هستند و نقش مذهبی شاهان صفوی برخلاف قبل به اماکن خصوصی کاخ‌ها و حرمسراها محدود می‌شود. موقوفات زمینه‌های مادی تبلیغ علما و نزدیکی ایشان با بازار را فراهم می‌کرد و همزمان ساختار نهادهای عمومی (دولتی) در جامعه همچون خانقاه، مسجد و بویژه مدرسه را به سمت مذهب جدید همراه با آموزش‌های ویژه‌ی خود تغییر می‌داد.