جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهیکی از جنبه‌های آشکار قرآن کریم اعجاز بلاغی است که از ابتدای نزول قرآن، همواره مد نظر دانشمندان و مفسران بوده است. علم معانی به عنوان یکی از علوم بلاغی می‌تواند در درک اعجاز بلاغی و یا بیانی این کتاب آسمانی راهگشا باشد. از سوی دیگر یکی از جلوه‌های علم بلاغت این است که متکلم، سخنش را مطابق با مقتضای حال مخاطب برمی‌گزیند و کلام خود را بر اساس ویژگی‌های روحی و فکری مخاطب ارائه می‌دهد، در همین راستا توجه به معرفه یا نکره آوردن کلمات، بسیار حائز اهمیت است؛ زیرا فهم اغراض بلاغی و ادبی نهفته در «اسم نکره» و برطرف کردن ابهام موجود در آن، کمک شایانی به مفسران و مترجمان در دریافت بهتر پیام بسیاری از آیات قرآن کریم می‌نماید. پژوهش حاضر بر آن است تا ضمن بررسی اغراض زیبایی‌شناسی «اسم نکره» در منابع بلاغی، این اغراض را در سه موضع، «مسندالیه»، «اسم مجرور به حرف جر»، و «مفعول به» در ده جزء آخر قرآن کریم با تکیه بر دو تفسیر ادبی کشّاف و مجمع البیان مورد بررسی قرار دهد. یافته‌های این پژوهش گویای این مطلب است که اعتماد و توجه به سیاق کلام در دریافت مفاهیم و معانی نهفته در اسم نکره نقش مهمی را ایفا می‌کند. با بررسی شواهد فراوان از آیات این بخش، روشن شد که متأسفانه بسیاری از مفسّران و مترجمان، این مهم را با وجود اهمیت فراوان آن در فهم بهتر آیات ذی ربط، کم‌تر مورد بررسی قرار داده‌اند. بر اساس پژوهش حاضر که با روش توصیفی-تحلیلی صورت گرفته است، مشخّص گردید که «مسندٌ‏الیه»، «اسم مجرور به حرف جر» و «مفعول‌به» نکره درده جزء پایانی، در اغراض گوناگونی از قبیل: تعظیم، تحقیر، تفخیم، بیان نوع، استغراق جنس، إفراد، تکثیر، تقلیل و ... به کار رفته‌اند ولی بیشترین استعمال آن در این بخش از قرآن کریم، برای بیان تعظیم، تکثیر، بیان نوع، و سپس استغراق جنس بوده‌است. به طور قطع کاربرد اسم‌های نکره در قرآن کریم و مطالعه‌ی راهبردی آن، سهم بسزایی در فهم دقیق آیات و نکات ظریف تفسیری دارد. کلمات کلیدی: قرآن کریم، اعجاز بلاغی، زیبایی‌شناسی اسم نکره، کشّاف، مجمع البیان.