جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحولات اروپا در سده نوزدهم ميلادی همه شئون زندگی را در جوامع مرتبط با آن تغيير داد. اقتصاد ايران نيز از اين تحولات مصون نماند و در مواجهه با اقتصاد نوظهور سرمايه داری از يك اقتصاد درون زا و سنتی به يك اقتصاد برون زا تغيير يافت. اقتصاد ايران در شكل جديد خود، در طول نيم سده به الگوی استعمار كلاسيك نزديك و به يكی از توليدكنندگان اصلی مواد خام برای بازار جهانی تبديل شد. ترياك به عنوان ماده خام، كه در اقتصاد سنتی ايران يك كالای غير تجاری و متناسب با ويژگی های اقتصاد معيشتی به مصرف خانوادگی و محلی مي رسيد، از نيمه دوم سده نوزدهم با تغيير شكل اقتصاد ايران، در چارچوب اقتصاد وابسته، ترياك به يك كالای تجاری تبديل شد. نتايج اين پژوهش نشان می دهد كه ترياك در نيمه سده نوزدهم و به طور مشخص در دهه شصت ميلادی به يكي از اقلام صادراتی ايران تبديل شد و تاثير زيادی در تجارت خارجی ايران گذاشت. اين ماده خام يك روند صعودی نوسان دار تا سال (1880م/1297ق) كه اوج توليد ترياك ايران بود، پشت سرگذاشت. دهه هشتاد ميلادی صادرات ترياك ايران ثابت و داراي شيب نزولی كمی بود. در اواخر سده نوزدهم ميلادی صادرات ترياك ايران با يك شيب تند تنزل پيدا كرد و در اوايل سده بيستم جايگاه استراتژيك خود را در صادرات ايران از دست داد و فرش، جای آن را گرفت. هم چنين، چين بزرگ ترين وارد كننده ترياك ايران و انگلستان در رتبه دوم بود و مصر، عثمانی، ايتاليا و برخی كشورهای عربی و اروپايی ديگر در رده های بعدی قرار داشتند.

رواج اعتیاد بین ایرانیان در عصر قاجار را می توان یکی از مشخصات اجتماعی این دوره به حساب آورد. علل و عوامل مختلفی در افزایش اعتیاد به تریاک در بین ایرانیان در عصر قاجار نقش داشته اند. از مهم ترین آن ها می توان به در دسترس بودن و فراوانی این ماده، تلقی نادرست مردم، کم اطلاعی پزشکان سنتی این دوره و تجویز تریاک توسط آنان برای هر نوع بیماری، اشاره کرد. همچنین، برخی مشکلات روانی ناشی از سرخوردگی های اجتماعی و مفید پنداشتن به مصرف این ماده، در این روند تاثیر نسبی داشته اند. با توجه به ویژگی اعتیاد به تریاک و قدرت تخریب کنندگی بالای آن، این ماده در جامعه عصر قاجاریه تبعات منفی زیادی به دنبال داشته است. از مهم ترین این مشکلات می توان به کم کاری، ایجاد برخی محیط های غیرمتعارف و زننده، از هم پاشیدگی خانواده ها و ناموس فروشی به منظور تهیه مواد، اشاره کرد. هر چند باید یادآوری کرد که تایید این که اعتیاد تاثیر کلان بر اقتصاد عصر قاجار داشته و موجب عقب ماندگی های جامعه آن دوره شده است، بسیار پیچیده می نماید، زیرا چنین به نظر می رسد که دست یابی بدان چندان امکان پذیر نباشد.