جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن‌عقده شخصیتی حدیثی و رجالی از علمای زیدی مذهب قرن سوم و چهارم هجری در کوفه است که نقش برجسته‌ای در انتقال میراث حدیثی مکتوب فریقین بخصوص امامیه داشته است. کتاب «من روی عن جعفر بن محمد (علیهما السلام)» که به نام «الرجال» معروف است، و کتاب «التاریخ» که اسامی همه راویان حدیث امامیه و اهل سنت را در آن گنجانده است، از جمله آثار رجالی وی هستند. این پژوهش با جمع آوری اقوال رجالی وی از منابع گوناگون رجالی امامیه و اهل سنت، در پی بازسازی بخشی از آثار رجالی وی است که در متون مختلف ثبت شده است. معمولا همه عالمان رجالی بیشتر آراء رجالی وی را پذیرفته‌اند به جز علامه حلی که در خلاصه الاقوال برخی از توثیقات وی را به دلیل غیر امامی بودن، نمی‌پذیرد. تلاش ابن‌عقده در انتقال بسیاری از متون اسلامی کهن به طبقات بعد از خود سبب مصون ماندن بخش عظیمی از این گنجینه اسلامی از تباهی شده است. نقش برجسته او زمانی روشن‌تر شد که دریافتیم نقل بیشتر این کتاب‌ها و اصول منحصر به طریق او است. نقل فراوان علمای نامدار حوزه‌های بغداد و قم از ابن‌عقده کوفی نشان از تأثیر مکتب کوفه بر این محافل دارد. مسأله مهم در ارتباط با ابن‌عقده آن است که او هم در رجال و هم در حدیث علاوه بر نقل از ثقات، از راویان مجهول فراوانی که حدوداً چهار برابر ثقات هستند نقل نموده ‌است. آمار این راویان و اساتید ابن‌عقده و احوال آنان از حیث توثیق و تضعیف در حوزه رجال به کمک جدول‌ها و پیوست‌ها نشان داده شده است. احادیث فراوانی از او درباره فضائل اهل بیت (علیهم السلام) و روایات معدودی نیز در فضل خلفا نقل شده است. وی در باب مهدویت نیز به نقل روایات فراوانی پرداخته است که بیشتر آن‌ها در کتاب الغیبه نعمانی روایت شده است. در میان عالمان امامیه، شیخ طوسی به دلیل داشتن اجازه نقل همه روایات او، بسیار بیشتر از دیگران، به نقل احادیث و اقوال رجالی وی پرداخته است. از رجالیان متأخر امامیه، علامه حلی در مقایسه با طوسی و نجاشی جرح و تعدیل‌های بیشتری از ابن‌عقده نقل می‌کند که نشانه دسترسی او به کتاب الرجال ابن‌عقده است. در میان علمای متقدم اهل سنت نیز خطیب بغدادی در کتاب تاریخ بغداد بسیار از او یاد می‌کند. درباره مذهب ابن‌عقده، میان علمای پیشین اختلاف نظر وجود ندارد؛ اما برخی از دانشوران معاصر، زیدی جارودی بودن وی را مورد تشکیک قرار داده و با تمسک به دلائل و قرائنی وی را به امامیه منتسب می‌کنند که این پژوهش به نقد آن پرداخته و ابن‌عقده را بر همان مذهب زیدی جارودی می‌داند که دانشمندان رجالی کهن به آن معتقد بوده‌اند.