جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عدد هشت در کنار دیگر اعدادی که مکررا در منابع اسلامی به آن اشاره می شود، به خاطر کاربرد ویژه ای که در هنر و معماری اسلامی به خود اختصاص داده است، از جمله اعداد قابل تامل است. با توجه به ماهیت رمزگونه اعداد و مفاهیم پنهان در هر عدد ، این سوال مطرح است که آیا کاربرد و استفاده عدد هشت در هنر و معماری اسلامی نیز از یک اعتقاد عمیق اسلامی سرچشمه می گیرد ؟ علاوه بر ذکر این عدد در قرآن و روایات و نسبت دادن آن به تعداد بهشت ها و تعداد ملائکان حامل عرش ، با جستجو در منابع فلسفی عرفانی، به اشاره ای رمزگونه از این عدد می رسیم. آنجا که شیخ اشراق برای نخستین بار سخن از عالم مثال می زند و به آن عالم لقب " اقلیم هشتم" می دهد. با تجسم بخشیدن به هندسه عوالم و نسبت دادن عدد هشت در هنر و معماری به دیدگاه عالم واسط یا عالم مثال، دریچه ای شگرف از مبانی نظری و اعتقادی معماران مسلمان بر ما گشوده می شود. در این مقاله تلاش می شود تا با تطبیق عوالم بر اعداد و اشکال هندسی ، رمز کاربردی عدد هشت در هنر و معماری اسلامی روشن گردیده و نمونه هایی از مصادیق این تطبیق ذکر شود.

چکیده بحث فلسفی رابطه صورت و بی صورتی و عدم امکان قداست بخشی به صورتها و تعریف هندسه مقدس در چند دهه اخیر توسط پاره ای از نظریه‌پردازان جدید به منظور دفاع از کثرت‌گرایی و پلورالیزم فرهنگی و هنری مطرح شد و تلاش داشت از سمبولیزم و نمادپردازی قدسی در شکل‌های مختلف آن که توسط سنت‌گرایان، مطرح شده انتقاد کند و تلاش فلسفی و عرفانی آنها را برای توجیه این مسئله با استناد به مباحث فلسفی اشراقی، خیال منفصل نظریه سهروردی و اخوان الصفا، با تأکید بر عقلانیت مشائی و حتی تنزیه‌گرایی عرفانی مورد نقد قرار دهد. این تقابل‌ها که توسط سروش و نصر با حساسیت در فضای کشور مطرح می‌شود، نظریه‌پردازان هنر و معماری را برای یافتن پاسخ دقیقتر فلسفی و عرفانی به سوال در زمینه رابطه صورت اشیاء با قداست تشویق می‌کرد. این رساله تلاشی برای پاسخ به این اشکالات است و سعی می‌کند با استمداد از فلسفه ملاصدرا و نوآوری‌های فلسفی او در تشریحاصالت وجودمراحل رشد نظریه هندسه نمادگرا و مقدس را آشکار نموده و تأثیرات آن رادرمباحث حکمتو هنردر دو بُعد هستی‌شناسی یعنی عینیت ذات موجودات با ذات باری و معرفت‌شناسی یعنی سیر نفس و اتحاد با صورت الهی خود، شناسایی و تفکیک نماید و با دو روش تحقیق استدلالی و تحلیلی توصیفی و همراه با تفسیری تاریخی است. از دستاوردهای نگارنده در این پژوهش اینست که مباحث تبارشناسی هندسه مقدس در هنر و هندسه را در سه نسل که عبارتنداز: نسل اولرویکرد ریاضی و فلسفی، نسل دوم رویکردی فلسفی و دینی، نسل سوم رویکردی قرآنی و عرفانی طبقهبندی نموده است. نگارنده ضمن نقد نظریه‌پردازان این رویکردها بر اساس فیلسوفان بزرگ اسلامی، و همچنین با تأکید بر وجه جامع و نقد نقاط حصرگرایی فیلسوفان اسلامی مانند شیخ اشراق و ابن‌سینا در زمینه مباحث مرتبط با آن، به تبیین هندسه مقدس بر اساس اصالت وجودی ملاصدرادر دو قوس نزول و صعودپرداخته شده است. در سیرنزولیتشخص و صدور و تنزل تدریجی وجودی صورت و علم، از واجب تعالی تا ماده است.در قوس صعود نیز اصل معنا و ساختار هندسه مقدس در هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی فلسفی و عرفانی با حرکتی دایره‌وار در جوهر شیء یعنی وحدت جوهری که در نهایت تناسب و تقارن ذاتی شیء در عین تباین و تنوععرضی تبیین شده است. در این تبیین نیز انسان کامل هندسه مقدس هستی است که در خلق هنر در هر «آن» با سیری صعودی و نزولی و حرکتی دایره وار هنری متناسب با ساختار و جوهر اصلی خود خلق می-کند.از مهمترین نتایج بحث در دو فصل هستی شناسی و معرفت‌شناسی هندسه مقدس در حکمت متعالیه می‌توان ضرورت دو بُعد وجودشناسانه وادراکی در هنر، خلاقیت نفس در پرتوی دستیابی به عقل بسیط، اتحاد عقل و خیال در هنر و هندسه مقدس، هماهنگی هنر با ساختار درونی فرد، تناظر هندسه مقدس درمحسوس، خیال و معقول، ضرورت درک قوانین کارگاه مهندسی هستیاز طریق انسان شناسی و طبیعت شناسی و ملکوت شناسی نام برد.