جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تفسیر شنقشی و ترجمه تفسیر طبری از کهن‌ترین آثار منثور فارسی دری هستند. این دو کتاب با زبانی که ویژگی‌های فارسی دری دوره نخست و فارسی میانه را داراست، از نظر زبانی از ارزشمندترین متون دوره نخست اسلامی به شمار می‌روند. تفسیر طبری «جامع البیان فی تفسیر القرآن» محمد بن جریر طبری است که ترجمه آن به دستور منصور بن نوح سامانی (اواسط قرن چهارم هجری قمری) به وسیله گروهی از فقیهان ماوراءالنهر انجام شده است. اما در مورد تفسیر شنقشی باید گفت که از کاتب یا گزارشگر آن نشانی نیست و این کتاب از ابتدا به فارسی نگارش یافته است. واژه‌ها، افعال و ترکیبات به کار رفته در این اثر نشان می‌دهد که به احتمال بسیار در اواخر سده چهارم یا اوایل سده پنجم نگارش یافته است. تفسیر شنقشی ترجمه‌ای صرفاً تحت‌اللفظی نیست، بلکه گاه رنگ تفسیر و توضیح به خود می‌گیرد. در مقابل واژه‌ها و ترکیبات ترجمه تفسیر طبری به لحاظ ساختاری گونه‌هایی نادر در زبان فارسی قرن چهارم به شمار می‌روند. همچنین نحو جملات و ترتیب قرار گرفتن واژه‌ها در جمله نیز درخور توجه است. بخشی از این اثر ترجمه آیات قرآن با ویژگی‌های منحصر بفرد آن می‌باشد و آن معادل‌های فارسی است که مترجمان برای واژه‌ها و ترکیبات عربی برگزیده‌اند. این پژوهش با هدف مقایسه ساختار زبانی این دو اثر و بررسی ویژگی‌های زبان فارسی در سده چهارم و پنجم به بررسی ویژگی‌های صرفی، نحوی، آوایی و ساختاری این دو کتاب پرداخته است و نشان می‌دهد که گرچه هر دو اثر به نثر مرسل نگارش یافته‌اند ولی تفسیر شنقشی بیشتر تحت‌تأثیر گویش مربوط به ناحیه جنوب خراسان است. پیکره زبانی در این پژوهش سوره مبارکه بقره می‌باشد که در تفسیر شنقشی اندکی افتادگی دارد، اما در ترجمه تفسیر طبری کامل است.

ترجمه در طول تاریخ یکی از عوامل اصلی انتقال فرهنگ از جامعه ای به جامعه دیگر بوده و این مساله در زبان و فرهنگ فارسی نیز تحقق یافته است. بعد از ورود اسلام به ایران دین جدید از سوی ایرانیان مورد توجه قرار گرفت و قرآن در مرکز توجهات ایرانیان جای گرفت. به محض اینکه ایرانیان این توان را یافتند تا قرآن را از زبان عربی به زبان فارسی بر گردانند اقدام به انجام این کار نمودند چرا که آنان به شدت علاقه مند بودند تا دریابند این دین چه مسائلی را مطرح کرده است و قطعا از همان قرون اولیه ترجمه هایی از قرآن پدید آمده است. گزارش حاضر سعی کرده است تا به معرفی و شناسایی ترجمه های کهن قرآن بپردازد. لازم به ذکر است که آثاری که در این گزارش آمده است تنها نمونه هایی از ترجمه های باقی مانده از دوران کهن است.