جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نوشتار حاضر، با مقدمه ای در مورد فضیلت و شرافت ماه مبارک رمضان آغاز شده است. فصول این کتاب به ترتیب با موضوعات مختلف آغاز شده است که عبارتند از: فضیلت ماه مبارک رمضان در خطبه رسول خدا صلی اللّه علیه وآله؛ فصل دوّم: روزه ندای الهی؛ فصل سوّم: رمضان، ماه نزول قرآن؛ فصل چهارم: قرآن، کتاب زندگی؛ فصل پنجم: سلام بر ماه خدا؛ فصل ششم: هلال ماه رمضان؛ فصل هفتم: پایگاه پرهیزکاری؛ فصل هشتم: روزه، عبادتی آسان؛ فصل نهم: روزه و پرورش وجدان؛ فصل دهم: برنامه های عبادی، نجات بخش انسان؛ فصل یازدهم: روزه و آموزش آزادی؛ فصل دوازدهم: روزه و سیر زمان؛ فصل سیزدهم: نقش روزه در روح انسان؛ فصل چهاردهم: روزه، مدرسه عالی اجتماعی؛ فصل پانزدهم: رمضان از دیدگاه «اسلام» و «ما»؛ فصل شانزدهم: عید سعید فطر می باشند.

این رساله کنکاشی برای پاسخ به این سؤال است که چرا نماز می خوانیم و چرا روزه می گیریم، برای یافتن پاسخ این سؤال، بهترین منبع قرآن است؛ قرآنی که جز با فروغ آن تاریکی های جهل را نتوان زدود و همچنین یاری جستن از سرچشمة ناب دانش نبوی و ائمه اطهار(ع) که سخنانشان تفسیر و تبیین آیات الهی است. با توجه به این که این دو حکم عبادی اسلام نیز مانند سایر احکام و دستورات اسلام برای اهداف و براساس نیازهای مختلف انسان و با توجه به آثار و نتایج درخشان آن بر مسلمانان واجب شده است. این رساله در سه فصل تدوین شده، در فصل اول بعد از بیان حوزه های دین که عبارتند از عقاید، اخلاق و احکام، به فلسفة احکام عبادی به نحو کلی پرداخته شده و در فصل دوم تحت عنوان فلسفة نماز در قرآن و حدیث بحث شده که، نماز یاد الهی است و کرنشی است در برابر خدای جهان آفرین و انسان را از بردگی نفس رهایی می بخشد و به اوج آرامش و پایداری می رساند و باعث وحدت جامعه اسلامی می شود و در فصل سوم،تحت عنوان فلسفة روزه در قرآن و حدیث بررسی شده که روزه تمرین تقوا و صبر است، تقوا که محور کرامت انسان است و بدون صبر طی طریق کمال ممکن نیست و با روزه است که اغنیاء فقر فقرا را به طور ملموس احساس می کنند؛ و در پرتو نماز و روزه و به طور کلی عبادت، فرد و جامعه به صحت و آرامش خواهند رسید.

این تحقیق در شش فصل به بررسی فلسفه احکام با تکیه بر آیات قرآن پرداخته است. فصل اول، کلیات: تعریف، پیشینه و اهمیت و روش تحقیق؛ فصل دوم، رابطه فلسفه احکام با تعبّد: ضرورت فلسفه احکام، تعبّد چیست؟ شناخت فلسفه احکام و تعبّد، رابطه «حسن و قبح» و «باید و هست» با فلسفه احکام؛ فصل سوم، فلسفه عبادات: فلسفه طهارت، فلسفه نماز، فلسفه روزه، فلسفه زکات، فلسفه حج، فلسفه جهاد، فلسفه امر به معروف و نهی از منکر؛ فصل چهارم، فلسفه احکام فرد و خانواده: فلسفه ازدواج، فلسفه حجاب، فلسفه حرمت نگاه به نامحرم، فلسفه حرمت نقض یمین، فلسفه حرمت کسب از طریق قسم دروغ، فلسفه خوردنی ها و آشامیدنی ها؛ فصل پنجم، فلسفه احکام اقتصادی: فلسفه حرمت ربا، فلسفه نوشتن دین، فلسفه حرمت قمار؛ فصل ششم، فلسفه احکام اجتماعی و حقوقی: فلسفه قصاص، فلسفه عفو جانی، فلسفه قسم شاهدان و ردّ آن در صورت قسم خوردن ورثه، فلسفه شهادت دو زن به جای یک مرد، فلسفه مجازات سارق.

ماه رمضان، ماه روزه داری است و میلیون ها انسان رها شده لز بندگی نفس با خویشتن داری خودپایی افزونتر در سایه این تمرین انسان سازی برای دستیابی به جایگاه های بالاتر بندگی خدا تجربه می کنند. حداقل این تمرین ویژه، خودداری از خوردنیها و آشامیدنیها از سپیده صبح تا شامگاه و پرهیز از دیگر ممنوعات است، ماه رمضان یکی از راه هایی است که انسان ها را هدایت می کند. بخاطر همین اهمیت و موقعیت ویژه ای که فریضه روزه در میان احکام و فرائض اسلامی دارد بر هر مسلمانی لازم است که با ابعاد مختلف آن آشنا شود و اسرار و احکام آن را بیاموزد. در روزگاری که فساد از هر طرف بشریت را فراگرفته است و بشر شهوتران و جاه طلب، بیمار و ... نموده است نیاز شدید بشر به نیایش و عبادات به ویژه روزه را چند برابر می کند که انبیای الهی آن را به عموم مردم گوشزد کرده اند. حتی بسیاری از پزشکان بزرگ جهان متوجه فوائد بیشمار امساک و روزه شده و شخصیت های علمی و دینی آن سامان در سخنرانیها و مقالات متعدد به دفاع از آن پرداخته و فوائد آن بر روی جسم و روان قلم فرسایی کرده و می کنند که نمونه هایی از آن را در متن پایان نامه مشاهده خواهید کرد. ماه رمضان، ماه خیر و برکت و تحولات آسمانی است، زیرا که در فضای کشورهای اسلامی نغمه های آسمانی دعا و نیایش طنین انداز می شود. این ماه ، با عظمت و بهار عبادت و راز و نیاز با خداست. این ماه پر برکت امتیازات فراوانی دارد، از جمله آن ها : در قرآن این نام را برده شده. برتری ماه قمری بر ماه شمسی است. برتری ماه رمضان بر سایر ماه های قمری است. این ماه پر خیر و برکت اجر و پاداشی دارد برای روزه داران که در روز عید سعید فطر این اجر و پاداش به اوج خود می رسد. بدان امید که این نوشتار ره توشه ای باشد برای مبلغان و تذکری باشد برای روزه داران. انشاء الله واژگان کلیدی روزه ، صوم ، رمضان ، فطر ، زکاه و ... . اصطلاحات کلیدی واژه رمضان : 1 . شدت گرما. 2 . باران فصل پاییز که نرم است. 3 . پاک شدن روح از آلودگی گناه. 4 . یکی از نامهای خداوند است. واژه روزه : این واژه در زبان فارسی بکار برده می شود که به معنای : 1 . خودداری از خوردن و آشامیدن در طول روز است. 2 . خودداری از خوردن و آشامیدن در ماه مبارک و از فروع دین مقدس اسلام است. 3 . ترک و ایثار و تصفیه گویند. واژه صوم : این واژه در زبان عرب بکار برده می شود. از نظر لغوی : به معنای امساک است ؛ از نظر فهمی : به کسی که از سپیده دم تا غروب شرعی از مفطرات با قصد امساک نماید. از نظر شرعی : به معنای عبادتی است که در آن به خاطر بندگی خدا باید از اموری از قبیل خوردن و آشامیدن و اعمال غریزی، دروغ بستن به خدا و پیغمبر و ائمه معصومین و نظایر اینها از اول صبح تا غروب شرعی خودداری کرد و عمدا به آن ها دست پیدا نکنند.

موضوع این پایان نامه آداب و فلسفه ی روزه از دیدگاه قرآن و نت می باشد، اهدافی که این موضوع دنبال می کند این است که مسلمانان با آداب و فلسفه ی روزه آشنا شوند تا از یک سو با خدای خود ارتباط نزدیک تر برقرار سازند و به صفای باطن و نور معنویت برزند و از دیگر سو با چشیدن تلخی گرسنگی و تشنگی، رنج ها و تلخ کامی های فقرا و مستمندان جامعه را به روشنی لمس نمایند و از نزدیک با آن آشنا شوند. ما نیز از این رهگذر ثابت می کنیم که دین اسلام کامل ترین دین و بهترین راهنما و دارای جامع ترین برنامه می باشد و با تشریع روزه سعی در اصلاح همه ی ابعاد زندگی بشر دارد تا از این رهگذر هم به امور معنوی خود بپردازند و به درجه ی عبودیت برسند و نوعی آرامش را در درون خویش احساس نمایند و هم به اصلاح اجتماع خود بپردازند و جامعه را به برابری رسانده و از تبعیض برهانند. بسیاری از پژوهشگران نیز در این زمینه تلاش فراوانی نموده اند ، ما نیز از آثار و نوشته های ایشان در ارائه ی این تحقیق کمک گرفته ایم و البته بیشتر از کتاب های روایی و تفسیری استفاده نموده ایم. مجموعه ی حاضر شامل چهار بخش می باشد که توضیحی مختصر در مورد هر بخش ارائه دهیم: بخش اول: تاریخچه روزه می باشد که در دو فصل روزه در اقوام و ملل گذشته و روزه در ادیان الهی را مورد بحث و بررسی قرار دادیم. بخش دوم: آداب روزه؛ که شامل دو فصل می باشد: فصل اول: آداب ظاهری روزه که شامل احکام روزه می باشد؛ در ین قسمت مبنا، با فتاوای حضرت امام خمینی ( ره) می باشد و هم چنین از استفتائات حضرت آیت الله خامنه ای ( مد ظله العالی) بهره می جوییم. فصل دوم: آداب باطنی روزه را مورد بحث و بررسی قرار دادیم به روزه ی واقعی و ملاک هایی برای روزه ی خالص پرداخته ایم و به گوشه از آداب افطار و سحر نیز اشاره نموده ایم. بخش سوم: فلسفه و آثار روزه که شامل دو فصل می باشد؛ در این فصول به بیان آثار و فلسفه ی روزه با توجه به آیات و روایات پرداخته ایم. بخش چهارم: فضایل و درجات که شامل دو فصل می باشد و در این فصول به بیان عظمت و فضایل ماه مبارک رمضان و روزه پرداخته ایم و هم چنین درجات روزه و روزه داران را نیز بیان نموده ایم.

روزه به اعتبار اینکه یک سنت الهی و یک فریضه ی دینی است دارای اهمیت ویژه ای است و سابقه ی دیرینه ای دارد و منحصر به دین مقدس اسلام هم نیست ، چنانکه در قرآن کریم آمده است: «یا ایها الذین آمنو کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون؛ ای اهل ایمان همانا روزه بر شما نوشته شد همچنان که بر پیشینیان شما نوشته شده بود، باشد که رستگار شوید». البته در میان اقوام و ملل گذشته احتمالا روزه داری شکل های مقتضی زمان و مکان خود بوده است. روزه را اگر از این زاویه ی دید بخواهیم بررسی کنیم نیاز به اطلاعات علمی و تجربی کافی درباره ی آن داریم، اگرچه معنای عبودیت اطاعت است، اما گاهی از جنبه های علمی و منطقی عقاید و احکام عبادی در تحکیم آن ها نقش حیاتی و تعیین کننده دارد. روزه در اسلام آغاز یک مرحله ی تربیتی است در طی جریان این عبادت انسان نه تنها از خوردن و آشامیدن بلکه از بسیاری مسائل ضد اخلاقی و اجتماعی دوری می جوید و خود را از گناه منزه و برای تکامل و تخلیه و اسغاثه آماده می سازد. روزه نفس اماره را مهاره می نماید.ماه مبارک رمضان دوران تمرین ریاضت نفس است و بدین وسیله به نفس صفا و نورانیت می بخشد. گرایش فطری کمال جویی انسان که همواره با نگرشی نقادانه به زندگی همراه است در ماه رمضان با زمینه سای برای تغییر رفتارهای نامطلوب پرورش می یابد و ضرورت خود سازی و اثرات مثبت آن در تصفیه باطن و پاک سازی از آلودگی های نفسانی بیش از پیش نمایان می شود. انسان با اخلاص به دنبال تقرب الی الله و تکمیل نفس به خود سازی دست می زند. برای رسیدن به موفقیت در این راه، اقدام به نوسازی عقیدتی و اخلاقی و رفتاری و استمرار آن در تمام مراحل مختلف زندگی تلاش می کند و با نیروی سعی و همت به مبارزه در اصلاح رفتار و تقویت روحیه بر اثر خودسازی و نوسازی افکار و عقاید زندگی را به سوی مطلوب الهی سوق می دهد. روزه بهترین نوع ریاضت نفس و پرورش روح و جسم استو ثمراتی همچون صبر در برابر گرسنگی و تشنگی و خواسته های نفسانی و جلوگیری از امیال متعدد دیگر دارد و در تحت کنترل درآوردن تمام صفات و حالات انسانی کارآمدترین وسیله است. و چه زیبا سخن گفته سعدی : اندون از طعام خالی دار تا در آن نور معرفت بینی تهی از حکمتی به علت آن که پری از طعام تا بینی آری، زندگی و برنامه ی غذایی این ائمه معصومین(ع) و همه ی اولیاء و انبیاء(ع) مشحون است پرورش روح به وسیله ی خودداری از هواهای نفسانی و تقویت مراتب و درجات روحانی.آن بزرگواران چون در تمام شئون زندگانی از روی اصول عقلی و تذبیر در امور کار می کردند و ذره ای از این اصول پا فراتر نمی نهادند، لذا مراتب تقوی و فضیلت را هم تا حد اعلای توان طی می کردند. با عنایت به آیات و روایات می فهمیم که روزه به عنوان یکی از واجبات انسان مسلمان مطرح می شود و در معنای روزه این چنین تفسیر می شود که بر دو گونه است : 1- روزه حقیقی که به معنای ترک خوردن و آشامیدن است. 2-و دیگر روزه حکمی که به معنای نگهداری اعضای بدن از گناه و تطهیر روح و جان است. به طور کلی در بحث فلسفه ی روزه بیشترین تأکید در روزه داری رسیدن به تقوای الهی است و با تقوای الهی می شود بنده به بالاترین حد کمال برسد. روزه راهی است به سوی ارتباط با خدا و نهایتی ندارد. تمام راه ها و کوچه پس کوچه های آن عشق است و گل و آفتاب و آئینه، عشق به خدا رسیدن و گل معرفت را در آفتاب روشنایی بوئیدن و آن گاه در آئینه شناخت انسان شدن، انسان باقی ماندن و به آرامش رسیدن

دلایل محکمی وجود دارد که بیان مسائل مختلف از نیازهای زندگی روزمره انسان، بی شک در کلام الهی گنجانده شده است؛ که با تلاوت آن «بخوان» «شفا و رحمت برای مؤمنان...» پدید می آید و بشر، هدایت و رستگاری را خواهد آموخت و از سوی دیگر در اندیشه مسلمین، هر حکم و دستورى که در قرآن نازل شده، داراى ملاک، مصلحت و حکمتى ویژه است، زیرا آفریدگار جهان دارای نهایت علم و حکمت است و از هرگونه بیهودگى، سستى و پوچى در آفرینش یا در هدایت خلق و تشریع و تعیین احکام مبرّاست:«وَ ما خَلَقْنَا السَّماءَ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما لاعِبینَ» «وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ» «وَ ما خَلَقْنَا السَّماءَ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما باطِلاً» «إِنَّا کُلَّ شَیْ ءٍ خَلَقْناهُ بِقَدَرٍ» و «الَّذی أَحْسَنَ کُلَّ شَیْ ءٍ خَلَقَهُ» در این آیات، رابطه ای وثیق میان حسن آفرینش، قانون مند بودن، حق بودن و پوچ و باطل نبودن آن، مشهود است و در آیات دیگر، پیوند و پیوستگى میان خلقت و هدایت در نظام احسن آفرینش تبیین شده است:«رَبُّنَا الَّذی أَعْطى کُلَّ شَیْ ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى» چنانکه هدایت الهى در آیه ای دیگر مبتنى بر سنجش و محاسبه و ملاک و معیار معرفى شده است:«سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَى الَّذی خَلَقَ فَسَوَّى وَ الَّذی قَدَّرَ فَهَدى» نزول قرآن، بى تردید در جهت هدایت و عرضه برنامه زندگى به انسان صورت گرفته است:«وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ ءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً وَ بُشْرى لِلْمُسْلِمینَ» بخشى از آیات این کتاب هدایت گر و متعالى، مربوط به احکام و بایدها و نبایدهایى است که خداوند براى خلق تعیین فرموده است و از جمله این بایدها و نبایدها آیاتی است که در مقام تشریع و تبیین وجوب روزه است و بر اساس آنچه یاد شد، این حکم نیز نمی تواند بدون ملاک و به دور از مصلحت و سنجش باشد. این مقاله بر آن است تا زوایایی از فلسفه و چرایی وجوب روزه و مصلحت این حکم الهی پرده بردارد.

در این مقاله، سعی شده است که تعریف روزه، مخفی بودن روزه و نشانه قوت ایمان بودن آن، درجات روزه، به غنیمت شمردن ماه رمضان، جایگاه شیطان در این ماه، فوائد روزه، آثار معنوی روزه و همچنین خودسازی و انسان سازی در ماه رمضان مورد بررسی قرار گیرد.برنامه های اسلام، برای رسیدن انسان به خوشبختی و سعادت جاودانه تدوین شده است؛ سعادتی که گستره ای به پهنای دنیا و آخرت دارد. در این میان، روزه عبادتی است که در ره پویی بشر به سوی کمال و تعالی نقش بسزایی دارد. با بررسی آیات روشن قرآن در می یابیم که روزه، برای رستگاری انسان و رهایی او از قید تن و توجه او به افق های تعالی واجب گردیده است. انسانِ خو گرفته با روزمرگی، در یک اردوی معنوی یک ماهه، رهایی از بند تن و زنگارزدایی از دل را با هم تجربه می کند، غلبه بر خواهش های دل را تمرین می کند و لذت آسمانی شدن را می چشد.در آیه ۱۸۳ سوره بقره، امید به پرهیزکار شدن انسان در قفس تن را، راز وجوب روزه می داند و می فرماید: «ای ایمان آورندگان! روزه بر شما واجب گردید، آن سان که بر پیش از شما هم واجب شده بود. باشد که پرهیزکاری کنید.» نکته روان و زیبایی که در این آیه به چشم می خورد، لطافت بیان آن است. به دلیل دشواری روزه، خداوند از طرفی با خطاب «یا ایها الذین امنوا» و از دیگر سو با توجه دادن به این که روزه اختصاص به شما ندارد، بلکه بر پیشینیان نیز لازم بوده است، مسلمانان را آماده انجام آن ساخته است. لذت خطاب «یا ایها الذین امنوا» سختی و مشقت عبادت را از بین می برد. وقتی انسان با چنین خطابی از سوی معبود بی همتا روبرو می گردد، سرشار از نیرو، خود را آماده اجرای حکم آن یگانه بی نیاز می کند.