جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تعریف لغوی و اصطلاحی وحی، روش صحیح، شناخت وحی راه ‏های وحی الهی به بشر، چگونگی ارتباط دریافت کننده وحی با فرشته وحی، بررسی تبیین فلسفی وحی، نسبت وحی با کشف عرفانی و تجربه دینی، نقد و بررسی دیدگاه های جدیدی که درباره وحی مطرح شده است و تبیین خاتمیت وحی نبوی، مباحث مطرح شده .در این اثر می باشد.

محمد باقر حسینی استر آبادی معروف به میرداماد، از بزرگان علمای امامیه در قرن یازدهم هجری و جامع علوم عقلی و نقلی، دارای تألیفات فراوانی در این دو شاخه معرفتی است و از این دانش‎ها، در علم کلام فراوان استفاده کرده است. صبغه غالب روش کلامی وی عقل‌گرایی فلسفی است، یعنی به نقش عقل در مباحث اعتقادی با رویکرد فلسفی اهتمام ویژه‌ای دارد. استدلال‎های کلامی وی شامل عقلی محض، نقلی محض و تلفیقی است؛ لکن سهم براهین عقلی بیشتر است. با این حال، در مسائل کلامی- به ویژه مسائلی که صبغه نقلی آن‎ها غالب است- از ادله نقلی نیز بهره برده است.

بر اساس دیدگاه مشهور که برگرفته از آیات قرآن و احادیث اسلامی است، وحی نبوی، ارتباط ویژه‎ای است که خداوند با پیامبرانی که برای هدایت بشر برگزیده است برقرار کرده و از این طریق، پیام‏های هدایت‎گرانه خود برای بشر را بدون واسطه یا به واسطه فرشته وحی، منتقل کرده است. پیام‎های الهی، گاهی در قالب الفاظی خاص به پیامبران وحی شده که وحی به حضرت موسی% و وحی قرآن کریم به پیامبر اکرم$ این‎گونه بوده است، و گاهی در قالب الفاظ نبوده است. در نوشتاری به نام «مسیر پیامبری»، بر اساس این پیش‏فرض که نبوت خاستگاه بشری داشته است نه خاستگاه الهی، دیدگاه مشهور درباره وحی رد شده و وحی الهی از مقوله کشف عرفانی غیر لفظی قلمداد گردیده است. نویسنده، استناد به آیات قرآن برای اثبات دیدگاه مشهور را نادرست دانسته و برای حل ناسازگاری آنها با دیدگاه خود، آنها را تأویل نموده است. در این نوشتار، نخست درستی استدلال به آیات در مورد چیستی وحی اثبات گردیده، و سپس، با بهره‏گیری از آیات و روایات و تفکر عقلی، صحت دیدگاه مشهور اثبات، و نظریه نویسنده بررسی و نقد شده است.

‌اشاره‌ نام‌ برتراند راسل‌ و - تا حد‌ی‌ - شخصیت‌ علمی‌ و فلسفی‌ او، برای‌ مخاطبان‌ این‌ بحث‌ ناآشنا نیست؛ در عین‌ حال، به‌ آن‌ دسته‌ از خوانندگان‌ محترم‌ که‌ خواهان‌ آشنایی‌ بیشتر با ابعاد شخصیت‌ او هستند، توصیه‌ می‌شود مقدمة‌ کتاب‌ برگزیده‌ افکار راسل، نوشته‌ پروفسور رابرت‌ اگنر، و نیز بحثی‌ که‌ در پایان‌ ترجمة‌ فارسی‌ همان‌ کتاب، به‌ قلم‌ مرحوم‌ استاد محمدتقی‌ جعفری‌ در تحلیل‌ شخصیت‌ راسل، آورده‌ شده‌ است، مطالعه‌ کنند. از طرفی، نام‌ و شخصیت‌ علمی‌ و فلسفی‌ مرحوم‌ علامه‌ محمدتقی‌ جعفری‌ برای‌ مخاطبان‌ آشناست. از ویژگی‌های‌ مشترک‌ دو متفکر و فیلسوف‌ نامبردار، توجه‌ و اهتمام‌ آنان‌ به‌ مقوله‌های‌ مختلف‌ در زمینة‌ فلسفه، مذهب‌ و انسان‌شناسی‌ است. به‌ عبارت‌ دیگر، پژوهش‌ فلسفی‌ در زمینة‌ انسان‌ و مذهب‌ در آثار این‌ دو فیلسوف‌ غرب‌ و شرق‌ جایگاه‌ برجسته‌ای‌ را به‌خود اختصاص‌ داده‌ است. با این‌ تفاوت‌ که‌ پژوهش‌های‌ لرد راسل‌ دراین‌باره‌ مبتنی‌ بر فلسفة‌ شکاکیت‌ و الحاد است، ولی‌ تحقیقات‌ استاد جعفری‌ از فلسفة‌ الهی‌ الهام‌ گرفته‌ است، و این‌ امر سبب‌ تفاوت‌ دیدگاه‌ آن‌ دو در این‌گونه‌ مسائل‌ گردیده‌ است؛ تفاوتی‌ که‌ استاد جعفری‌ را در جایگاه‌ منتقد افکار و اندیشه‌های‌ راسل‌ نشانده‌ است. در نوشتار حاضر، نمونه‌هایی‌ از نقدهای‌ استاد که‌ به‌ افکار و اندیشه‌های‌ راسل‌ دربارة‌ پاره‌ای‌ از مهم‌ترین‌ مسائل‌ کلامی، مربوط‌ می‌شود، بازگو شده‌ است. بدین‌ امید که‌ در عین‌ بزرگداشت‌ نام‌ و یاد آن‌ استاد فرزانه، گامی‌ هرچند کوتاه، از جانب‌ نگارنده، در راه‌ خدمت‌ به‌ فرهنگ‌ و اندیشة‌ دینی‌ برداشته‌ شده‌ باشد.(1)

دیدگاه مشهور میان عالمان اسلامی این است که عموم پیامبران الهی از مردان بوده‏اند و خداوند هیچ زنی را به پیامبری برنگزیده است. مستند این دیدگاه آیات قرآن و روایات اسلامی است. برخی با استناد به بعضی آیات و روایات برای تعدادی از زنان مقام نبوت قایل شده‎اند، ولی آنچه از آن ادله به دست می‎آید، نبوت انبائی است نه نبوت تشریعی که مقصود در باب نبوت به عنوان مسأله‏ای کلامی و اعتقادی است. بر دیدگاه مشهور، شبهه ناسازگاری با عدالت خداوند مطرح شده و با استناد به آن اساسا خاستگاه الهی داشتنن نبوت انکار شده است. در این نوشتار با بهره‏گیری از روش گزارش و تحلیل (نقل و عقل)، ادله دیدگاه مشهور بیان گردیده و با تبیین فلسفه اختصاص نبوت به مردان، به شبهه مزبور پاسخ داده شده است.

علی‌نقی طغایی یکی از عالمان برجسته شیعه است که علاوه بر اجتهاد فقهی، در علم کلام نیز صاحب‌نظر بوده است. وی در کنار منصب شیخ‌الاسلامی، آثار برجسته‌ای ‌از خود به جای گذاشته است که برخی از آن‌ها در مباحث کلامی است. روش وی در علم کلام صبغه نقلی دارد و مبتنی بر نقل و تبیین روایات است.

متکلمان امامیه برای اثبات ضرورت انتصاب در مساله امامت و منحصر بودن طریق تعیین امام در نصب و نص و نادرست بودن طریق انتخاب و بیعت، به سیره پیامبر اکرم$ در دوران نبوت استدلال کرده‌اند که هرگاه می‌خواست برای مدتی از مدینه بیرون رود فردی را به جای خود نصب می‌کرد و هرگز آن را به انتخاب افراد واگذار نکرده است. در این پژوهش با بهره‎گیری از روش نقل تاریخی، شواهد بسیار دیگری نیز درباره اصل انتصاب در سیره نبوی گردآوری شده و در پایان با تحلیل عقلی، ضرورت انتصاب در مساله طریق تعیین امام اثبات گردیده است.